به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- کتاب «همپای جهانگردان ایرانی» نوشته محمد شهری که در دو بخش و 15 گفتار فراهم آمده از دریچه‌های گوناگون به سفرنامه‌ها نگاه شده است.
بخش نخست بیشتر به مسائل کلی سفرنامه‌نویسی اختصاص یافته و از مسائل مهمی که در سفرنامه‌ها انعکاس یافته بحث به میان آمده است. این بخش در هفت گفتار با عناوین «انگیزه‌ها و آداب مسافرت»، «تحول سفرنامه‌نویسی»، «عجایب و غرایب در سفرنامه‌ها»، «انعکاس آداب و رسوم، اعتقادات، خرافات و فرهنگ عامه در سفرنامه‌ها»، «انعکاس اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سفرنامه‌ها»، «شاهان مسافر» و «نقد سفرنامه‌ها از دیدگاه ادبی» تنظیم شده است.
در گفتار نخست این بخش از انگیزه‌ها و آداب سفر سخن به میان می‌آید. در گفتار دوم نیز تحول سفرنامه‌نویسی در ایران مورد برسی قرار می‌گیرد و قبل از هرچیز سفرنامه ناصر خسرو معرفی می‌شود.
در گفتار سوم شمه‌ای از عجایب که از روزگاران گذشته تا عصر حاضر در سفرنامه‌ها انعکاس یافته آمده است. در گفتار بعدی سخن بر سر آداب و سوم، اعتقادات، خرافات و فرهنگ مردمی است که به نظر مسافران ایرانی رسیده و در سفرنامه‌هایشان انعکاس یافته است.
در بخشی از این گفتار آمده است: «غرب‌زدگی از موضوعاتی است که از دو قرن پیش به این سو مورد توجه روشنفکران مسلمان واقع شده است. از زمانی که پای اروپاییان به مشرق زمین کشیده شد و از هنگامیکه ایرانیان به فرنگ سفر کردند، بسیاری شیفته آداب و رسوم غربی شدند و پنداشتند که پیشرفت خاور زمین در تقلید آداب و رسوم و فرهنگ غربیان است از پوشیدن لباس گرفته تا پشت پا زدن به دین و تظاهر کردن به لامذهبی، این گروه تصور می‌کردند اگر ظواهر تمدن اروپایی را تقلید کنیم متمدن می‌شویم سوگ‌مندانه عمق مطلب را که تحصیل دانش و فناوری است فراموش کردند.»
در گفتار پنجم بازتاب اوضاع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای اسلامی، چین و ژاپن، هند و پاکستان و مردم اروپا در سفرنامه‌ها بررسی می‌شود. گفتار ششم به بررسی سفرنامه پادشاهان ایرانی یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و رضا شاه می‌پردازد. در گفتار پایانی نیز سفرنامه‌ها از دیدگاه ادبی نقد و تحلیل می‌شود.
در بخش دوم کتاب سفرنامه‌ها از لحاظ موضوعی دسته‌بندی شده و از دیدگاه‌های گوناگون به نقد و تحلیل هر سفرنامه پرداخته شده است و در گفتار پایانی این بخش نیز صفات سفرنامه خوب برشمرده شده است.
گفتار نخست این بخش به سفرنامه‌های حج اختصاص یافته است. سفرنامه‌های ناصر خسرو، فرهاد میرزا و هدایه السبیل، میرزا حسین فراهانی، نایب‌الصدر شیرازی و تحفة‌الحرمین، امین‌الدوله، جلال آل احمد و دکتر علی شریعتی برخی از مهمترین آثاری است که در این گفتار نقد و بررسی می‌شوند.
گفتار دوم به نقد و بررسی سفرنامه‌های سیاسی می‌پردازد. «سفینه سلیمانی» نوشته محمد ربیع بن محمد ابراهیم، سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی به روسیه، سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورغ، سفرنامه میرزا فتاح خان گرمرودی به اروپا و سفرنامه فرخ خان امین‌الملک از جمله این سفرنامه‌ها هستند.
نویسنده در گفتار سوم با عنوان «سفرنامه‌های فرنگ‌رفتگان» از انگیزه‌های دیگری جز انگیزه سیاسی یاد می‌کند که اشخاص مختلفی را به فرنگ فرستاد و شرح دیده و شنیده‌هایشان در کتابی به نام سفرنامه برای ما به یادگار مانده است. «سفرنامه طالبی یا سفرنامه میرزا ابوطالب خان»، «سفرنامه میرزا صالح شیرازی»، «سفرنامه حاج سیاح به فرنگ»، «سفرنامه حاجی پیرزاده» و «سفرنامه ابراهیم صحاف‌باشی تهرانی» برخی از سفرنامه‌هایی است که در این بخش بررسی می‌شوند. در پایان این گفتار نیز سفرنامه‌های فرنگ‌رفتگان در زمان معاصر تحلیل می‌شود.
گفتار چهارم به سفرنامه‌های منظوم و گفتار پنجم به سفرنامه‌های خیالی اختصاص یافته است. سفرنامه‌های خیالی تعدادی از این نوع آثار است که نویسنده به واقع سفری انجام نداده اما با توسل به قوه خیال به منظوری خاص سفرنامه‌ای به رشته نگارش درآورده است. «ارداویرافنامه»، «خوابنامه یا خلسه»، «سیاحتنامه ابراهیم بیگ»، «مسالک‌المحسنین»، «سیاحت غرب یا سرنوشت ارواح بعد از مرگ» و «یادداشت‌های حسنک یزدی در سفر گیلان» سفرنامه‌هایی هستند که در این گفتار مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در این گفتار درباره «خوابنامه یا خلسه» می‌خوانیم: «کتاب خلسه نوشته یکی از درباریان مشهور دوره قاجار یعنی محمد حسن خان اعتمادالسلطنه است وی که در سال 1259 در تهران به دنیا آمد در آغاز پادشاهی ناصرالدین شاه فراش‌باشی اولین ولیعهد وی بود... کتاب خلسه یا خوابنامه مسلما نوشته خود اوست، این کتاب از نوشته‌های سال‌های آخر اعتمادالسلطنه است، چون نویسنده یارایی نداشته تا اندیشه خویش را آزادانه و بی‌پروا روی کاغذ آورد، از این روی چنین وانمود می‌کند که بین خواب و بیداری آنچه را دیده بازگو می‌کند. این سفر خیالی به طوری که در آغاز کتاب ذکر شده در سال 1310 ه.ق یعنی سه سال پیش از مرگ خودش و قتل ناصرالدین شاه و در اوج سال‌های استبداد وی آغاز شده است.»
در گفتار ششم تک‌نگاری در زبان فارسی تجزیه و تحلیل می‌شود. گفتار هفتم این بخش نگاهی به تاریخچه سیاحت‌گری در ایران از آغاز تا امروز دارد.
کتاب «همپای جهانگردان ایرانی» تالیف محمد شهری در 432 صفحه با شمارگان 500 نسخه و بهای 25 هزار تومان از سوی نشر دستور در اختیار علاقه‌مندان به سفرنامه‌نویسی قرار گرفت.
شنبه ۲۳ مرداد ۱۳۹۵ - ۱۰:۰۰
نظر شما