خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- قیام 15 خرداد در سال 1342 از دستگیری حضرت امام خمینی (ره) از سوی ساواک آغاز و با سرکوب شدن تظاهرات مردم به صفحه‌ای خونین در تاریخ معاصر ایران تبدیل شد. مسائلی که در رابطه با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید در جامعه منعکس شد، اعتراض بنیان‌گذار انقلاب اسلامی را در پی داشت که تداوم این اعتراض‌های جسورانه دستگیری ایشان را در سحرگاه 15 خرداد رقم زد. دستگیری اي که سرآغاز حرکت‌هایی شد که به اضمحلال رژیم پهلوی انجامید. جواد منصوری، نخستین فرمانده سپاه انقلاب اسلامی، سفیر سابق ایران در چین و مولف کتاب «قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک» در گفت‌وگو با ایبنا به پرسش‌هایی درباره این قیام و ضرورت پژوهش‌هایی مبتنی بر اسناد در این زمینه پاسخ گفته است.

به نظر شما کتاب‌هایی که تاکنون درباره قیام 15 خرداد منتشر شده تا چه اندازه توانسته‌ است ابعاد این قیام را منعکس کند؟

خوشبختانه تعداد مقالات، نشریات و کتاب‌هایی که به مساله نهضت 15 خرداد پرداخته‌اند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار فراوان است. علت این فراوانی آثار مکتوب درباره این نهضت به دلیل اهمیت آن و تاثیرگذاری است که در پیروزی انقلاب اسلامی داشته است؛ به گونه‌ای که امام (ره) آن را مبدأ نهضت دانستند. از اين رو تمامی مراکز پژوهشی و اسنادی مانند مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی و موسسات دیگر هر کدام به نوعی به تحقیق و تالیف در این رویداد تاریخی پرداخته‌اند. به طوری که اگر بخواهیم مطالبی در رابطه با این موضوع پیدا کنیم با انبوهی از کتاب‌ها، مقالات و نشریات مواجه خواهیم شد اما درباره میزان پرداختن به نهضت 15 خرداد و انعکاس ابعاد آن می‌توان به مجموعه دو جلدی «قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک» که از سوی بنده و به کمک برخی محققان تدوین و تالیف شده، اشاره کرد. این مجموعه واقعه پانزده خرداد را از میان اسناد ساواک بیرون کشیده و بیانات امام (ره) و مواضع سیاسی گروه‌های مختلف را نیز منعکس کرده است. با توجه به اینکه اثری مستند به اسناد تاریخی دهه 40 است، ویژگی خاصی دارد از طرفی در این اثر پژوهشی، تلاش شده، علاوه بر استفاده از اسناد به تحلیل تاریخی این قیام نیز پرداخته شود.
 
با توجه به اینکه به اسناد اشاره کردید بگویید ضرورت پرداختن به پژوهش و تحقیق به قیام 15 خرداد با تکیه بر اسناد چیست؟

تشریح این قیام با استفاده از اسناد امری ضروری است؛ زیرا معتبرترین پژوهش‌های تاریخی با استناد به اسناد انجام می‌شود. این تکیه بر اسناد باعث می‌شود ابعاد مختلف یک رویداد تاریخی دیده و تا حد ممکن از برداشت‌های غیرواقعی و متعصبانه اجتناب شود. ضمن اینکه ارزشمندی سند به این است که خواننده را به واقعیت رویداد تاریخی مطمئن می‌سازد و شواهدی از زوایای مختلف آن به مخاطب ارائه می‌کند. خوشبختانه در رابطه با قیام 15 خرداد کتاب‌هایی با مراجعه به اسناد منتشر شده که این اسناد شامل گزارش‌های ساواک، نشریات، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های بنیان‌گذار انقلاب اسلامی و سایر مراجع آن زمان است.
 
کتاب‌هایی که در رابطه با تاریخ محلی قیام 15 خرداد (مانند «قیام 15 خرداد در ورامین»، «قیام 15 خرداد در شهرری») نوشته شده‌اند چه کمکی به بازتاب این قیام می‌کنند؟

از آنجا که قیام 15 خرداد در شهرهای مختلف ایران بازتاب داشته و مردم بسیاری با خود همراه کرده است این کتاب‌ها می‌توانند مطالب مفید بسیاری را منعکس کنند که این مطالب می‌تواند میزان آگاهی مردم و روند مبارزه در شهرهای ایران را مشخص کند. ضمن اینکه هر ایرانی حق دارد بداند نقش مردم شهرش در نهضت 15 خرداد و پیروزی انقلاب اسلامی تا چه اندازه بوده است؟ کتاب‌هایی که به انعکاس این رویداد در شهرهای مختلف ایران پرداخته عناوین بسیاری را شامل می‌شود این عناوین از سوی پژوهشگران حوزه تاریخ هر شهر تدوین شده که با مراجعه به این آثار می‌توان به بازتاب این رویداد مهم تاریخی در نقاط مختلف کشور دست یافت.
 
با توجه به اینکه پژوهش در رابطه با نهضت 15 خرداد بیشتر از سوی مراکز و موسسات پژوهشی دولتی انجام شده است این رویکرد چه آسیب‌هایی می‌تواند داشته باشد؟

واقعیت این است که اگرچه بسیاری از مراکز دولتی در حوزه پژوهش در رابطه با قیام 15 خرداد فعالیت دارند اما این فعالیت با آزادی عمل همراه است و دولت در کار آنها تعیین‌کننده نیست. ضمن اینکه مراکز غیردولتی و ناشران خصوصی نیز سهم به‌سزایی در انتشار آثار مربوط به انقلاب اسلامی و نهضت 15 خرداد دارند و آثار بسیاری از سوی آنها به قلم پژوهشگران مستقل منتشر شده است. بنابراین در کتابشناسی قیام 15 خرداد می‌توان مراکز دولتی و خصوصی را مشاهده کرد. از طرفی قیام 15 خرداد رویدادی است که در کشور ایران به وقوع پیوسته، بنابراین هر ایرانی علاقه‌مند به تاریخ می‌تواند با مراجعه به اسناد و پژوهش‌های میدانی با گفت‌وگو با افرادی که در آن رویداد حضور داشتند، به مستندات و گوشه‌هایی از این رویداد دست پیدا کنند.
 
به نظر شما چه گوشه‌هایی از قیام 15 خرداد تاکنون مغفول مانده که نیاز است به آن توجه شود؟

نکته مهم این است که قیام 15 خرداد تا قبل از انقلاب چگونه روایت شده است؟ این در حالی است که رژیم پهلوی پس از به وقوع پیوستن این رویداد تلاش داشت آن را به عنوان یک شورش سرکوب شده معرفی کند که بقا و تداومی نداشته است اما پیروزی انقلاب اسلامی نشان داد که 15 خرداد بقا و تداوم داشته و این رویداد باعث شده تا مبارزانی با تکیه بر آن پرورش یابند و تلاش کنند تا به اهداف این قیام خونین دست پیدا کنند.

نکته دیگر اینکه حضرت امام (ره) این قیام را مبدا نهضت خواندند. از طرفی برخی معتقد بودند این قیام به طور ناگهانی و بدون سازمان دادن تشکل‌های گروهی آغاز شد و گروهی از مردم مبارزه‌ای را برای رهایی مرجع شیعیان آغاز کردند. حرکتی که مردمی بود و در آن بر شئونات اسلامی تاکید و رهبری آن به عهده امام گذاشته شد. بنابراین درباره عوامل موثر در نهضت 15 خرداد که به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد می‌توان گفت گروه‌های خودخواسته مردمی با تکیه بر اسلام و رهبری امام توانستند این قیام را تا پیروزی انقلاب اسلامی تداوم بخشند.
 
برگزاری نمایشگاه‌های کتاب چه تاثیری می‌تواند بر قیام 15 خرداد به نسل امروز داشته باشد؟

طبعا آشنا شدن مردم با کتاب‌ها و نشریات 15 خرداد زمینه‌ای برای بحث و پژوهش درباره این رویداد فراهم می‌کند. از آنجا که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ابعاد وسیع به پژوهش، تالیف و چاپ کتاب‌هایی درباره این قیام تلاش شده، این آثار می‌توانند این نهضت را در سطوح مختلف به مردم معرفی کند. در میان کتاب‌های منتشر شده درباره نهضت 15 خرداد آثاری در حجم‌های گوناگون (جیبی، پالتویی، خشتی و رقعی) به چشم می‌خورد زمانی که این آثار در یک نمایشگاه عرضه می‌شود مخاطبان می‌توانند با توجه به امکانات و زمان خود از این کتاب‌ها استفاده کنند و با مطالعه آنها بخشی از تاریخ معاصر را ورق بزنند.