به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «بحران محتوا» با سخنرانی مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، احمد شاکری، نویسنده و منتقد ادبی و مصطفی رحماندوست نویسنده و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان در تالار گفت‌وگوی بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

داریوش مطلبی، پژوهشگر و کارشناس حوزه نشر که در این نشست به عنوان مجری حضور داشت در سخنانی کوتاه عنوان کرد: یکی از مباحث اساسی که در سال‌های اخیر در رسانه‌های مختلف مطرح می‌شود این است که بسیاری از افراد جامعه ما، به خصوص نسل جوان ما کمتر به دنبال مباحث جدی هستند و بیشتر به دنبال مباحث عامه‌پسند می‌روند. اما اینکه آیا این موضوع ناشی از وجود بحران در حوزه تولیدات مکتوب ماست یا خیر موضوعی است که باید بر اساس آمار و کارهای پژوهشی به آن پرداخت.

مجید غلامی جلیسه با اشاره به آماری از وضعیت انتشار کتاب در سال 1394، درباره وضعیت محتوا در حوزه کتاب عنوان کرد: در سال گذشته قریب به هشتاد هزار عنوان کتاب منتشر شد که به لحاظ تعداد عناوین رشد 9 درصدی نسبت به سال گذشته داشته و به طور کلی ما طی یک دهه اخیر شاهد رشدی تصاعدی در تعداد عناوین منتشر شده بودیم.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب درباره وضعیت محتوایی کتاب‌های منتشر شده توضیح داد: باید بگویم که وضعیت محتوای آثار تولید شده ما نسبت به حجم کتاب‌های منتشر شده بسیار ضعیف است.

وی در این باره توضیح داد: به عنوان مثال ما در سال 1393،  حدود 24 هزار عنوان کتاب چاپ اول داشتیم، که در غربال اولیه جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی از این تعداد تنها حدود دویست عنوان کتاب توانستند امتیاز بالای هفتاد را کسب کنند و وارد این جایزه شوند که این موضوع بسیار هشدار دهنده است.

غلامی جلیسه با اشاره به رصد جشنواره‌های مختلف حوزه کتاب در موسسه خانه کتاب ادامه داد: در جشنواره‌های مختلف حوزه کتاب، مانند جایزه کتاب سال، غلبه آثار ترجمه بر آثار تألیفی بسیار مشهود است. با اینکه ما در بسیاری از علوم مانند فلسفه و غیره مدعی هستیم و حرف‌های بسیاری برای گفتن داریم، همواره شاهد پیشی گرفتن آثار ترجمه‌ از آثار تألیفی هستیم. حتی متأسفانه در حوزه‌هایی مانند فقه و اصول نیز شاهد تولید آثار ارزشمندی که به عنوان منبع در حوزه‌های علمیه مطرح شود، نبودیم.

بحران محتوا در حوزه کتاب عنوانی اغراق شده است

در ادامه این نشست احمد شاکری در تشریح موضوع «بحران محتوا» عنوان کرد: بررسی بحران در حوزه‌های مختلف نیازمند تفحص و اولویت‌بندی در مسائل پژوهشی است. مطرح کردن بحران در حوزه‌های مختلف اگر درست نباشد، تبعات نامناسبی برای آن حوزه خواهد داشت.

این نویسنده و منتقد ادبی با بیان این که پرداختن به موضوع «بحران محتوا» نیازمند ارائه یک هندسه معرفتی از این موضوع است، عنوان کرد: من واژه محتوا را در فرهنگنامه‌های مختلف جستجو کردم و با چهار یا پنج معنی مختلف مواجه شدم. گاهی مراد ما از محتوا «مضمون» است، پس از این منظر، بحران محتوا یعنی یک اثر فاقد مضمون، دارای مضامین مختلف و یا دارای مضمون نادرست.

وی ادامه داد: گاهی محتوا به معنای «مفاد» به کار می‌رود که از این منظر بحران محتوا یعنی نوعی ابهام و مجمل گویی در محتوا. همچنین اگر معنای محتوا را «موضوع» فرض کنیم، نبود موضوع مشخص، تشتت در موضوعات و انتخاب موضوع اشتباه مدنظر ما است. اما آن معنایی که به منظور ما بسیار نزدیک است، به معنی «درون‌مایه» به کار می‌رود و از این منظر پیام و هدف نهایی اثر منظور نظر ماست.

وی با بیان اینکه معنای درست و منظور اصلی از محتوا، «درون‌مایه» یا هدف اصلی یک متن است، عنوان کرد: با این تعریف من در حوزه محتوا قائل به بحران نیستم. چرا که بحران در یک حوزه به آسیب و اضطرار جدی که اصل ساختار را تباه می‌کند، تعریف می‌شود. اگر چه ما در حوزه ادبیات داستانی با ضعف‌هایی روبه رو هستیم، اما مطلقاً با بحران مواجه نیستیم. مطرح کردن بحران محتوا در حوزه کتاب عنوانی اغراق شده است که تبعات بسیاری در پی خواهد داشت.

در ادبیات کودک با بحران تکنیک مواجه هستیم

مصطفی رحماندوست از دیگر سخنرانان این نشست، درباره آسیب‌های موجود در حوزه ادبیات کودک و نوجوان عنوان کرد: متأسفانه امروز در حوزه ادبیات کودک مشاهده می‌شود که بسیاری می‌نشینند و با معرفی چند اصطلاح خارجی و شخصیت خارجی، نیازهای کودکان را از این منظر تعریف می‌کنند و وضع ادبیات کودک ما را خیلی اسف‌بار توصیف می‌کنند. ما نباید ادبیات کودک را بر اساس این مبانی و همچنین بر اساس مبانی که افراد غیر کارشناس مطرح می‌کنند ارزیابی کنیم.

وی با نقل قولی از علامه طباطبایی افزود: ایشان گفته بودند که صد سال طول می‌کشد که کمی به یافته‌های علوم انسانی اضافه کنیم. از این منظر ما مشکلی در بحران محتوا نداریم. اما متأسفانه ما در این میان به تکرار افتاده‌ایم. من برای پژوهشی درباره امام حسین (ع) حدود 200 عنوان کتاب را از نمایشگاه کتاب سال گذشته تهیه و فیش برداری کردم، اما در کمال تعجب دیدم که مطالب همه کتاب‌ها دقیقاً حرف‌هایی بود که در پنج تا مرجع ابتدایی آمده بود. از این لحاظ ما با بحران مواجه هستیم.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان در تشریح موضوع «بحران محتوا» در ادبیات کودک و نوجوان گفت: همه ما می‌دانیم که باید برای بچه‌ها چه بگوییم و در این‌باره بحرانی نداریم، اما درباره به‌کار گیری تکنیک‌های مختلف برای رساندن این پیام با بحران مواجه هستیم.