به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست بررسی «کتاب‌های چاپی کمیاب فارسی، چالش پیش‌رو» عصر امروز ۱۰ اسفندماه با حضور مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، پروفسور اولریش مارزلف، شرق‌شناس و پژوهشگر ادبیات فولکلور ایران، علی بوذری، سردبیر فصلنامه نقد کتاب هنر، صدیقه سلطانی‌فر، کارشناس کار گروه کتب نفیس و خطی کتابخانه ملی و علاقه‌مندان این حوزه در سرای اهل کتاب برگزار شد.

مجید غلامی جلیسه در توضیح مشکلاتی که در زمینه کتاب‌های چاپ سنگی کمیاب وجود دارد اظهار کرد: متأسفانه مشکلات زیادی در این حوزه وجود دارد که در این نشست به چند نمونه اشاره خواهم کرد. یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود، بی‌توجهی به اهمیت این کتاب‌هاست. در دو دهه گذشته بسیاری از کتابخانه‌ها به اهمیت این موضوع پی نبرده‌‌اند و در حال حاضر نیز با توجه به اقدامات مناسبی که در کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی و سایر کتابخانه‌ها انجام شده، اما باز هم، کتابخانه‌هایی در  کشور وجود دارند که از اهمیت این کتاب‌ها غافل هستند و در این مکان‌ها، کتاب‌های چاپ سربی و چاپ سنگی کنار سایر کتاب‌ها نگه‌داری می‌شوند.

وی ادامه داد: کتاب‌های چاپ سنگی و سربی نقش مهمی در تحقیق و پژوهش محققان و دانشجویان دارند و باید به این کتاب‌ها اهمیت داده شود چراکه ارزش این کتاب‌ها کمتر از کتاب‌ها خطی نیست. زمانی که چاپ وارد ایران می‌َشود شاهد کاهش نسخه‌های خطی هستیم و این نکته اهمیت این دوره تاریخی را بیشتر نمایان می‌کند. اگر ما دنبال تحقیق و پژوهش در ادبیات، فقه و فلسفه این دوره تاریخی هستیم، باید توجه ویژه‌ای به کتاب‌های چاپ سنگی و سربی داشته باشیم اما متأسفانه اهمیت این کتاب‌ها هنوز هویدا نشده است.

 مشکل فقدان متخصص کتاب‌های چاپ سنگی

مدیرعامل موسسه خانه کتاب در اشاره به سایر مشکلاتی که باعث کم توجهی به کتاب‌های چاپ سنگی شده است، گفت: شاید بتوان گفت که مهم‌ترین مشکل در این حوزه، فقدان کارشناس و متخصص کتاب‌های چاپ سنگی است چراکه  به اندازه انگشتان یک دست هم کارشناس کتب چاپ سربی و سنگی در کشور وجود ندارد و به همین دلیل است که وقتی به فهرست‌ها مراجعه می‌کنیم، نمی‌توانیم اطلاعات مفیدی را مشاهده کنیم.

وی افزود: این فقدان اطلاعات کار را برای پژوهش و تحقیق بسیار سخت کرده است،‌ متأسفانه کارشناسان اطلاعات کافی از انواع چاپ مانند چاپ ژلاتین، چاپ چوبی و چاپ گراور ندارند. بنده در مقاله‌ای به چاپ ژلاتین پرداختم و جالب است که بدانید این اولین بار بود که در کشور یک نفر به این چاپ اشاره کرده است.

جلیسه در تشریح نبود تفکیک مناسب چاپ‌های مختلف کتاب از یکدیگر اظهار کرد:‌ ما هنوز نتوانستیم کتاب‌های مختلف را از هم تفکیک کنیم و وقتی به فهرست‌ها مراجعه می‌کنیم، با مجموعه‌ای از اطلاعات غیرمفید روبه‌رو می‌شویم. من از اوایل دهه ۸۰ این موضوع را پیگیری کردم و دنبال فهرست کتاب‌های کمیاب چاپ سنگی بودم اما رسیدن به این هدف نیاز به مقدماتی دارد که متأسفانه در شرایط فعلی موجود نیست و وظیفه کتابخانه ملی است که این شرایط را فراهم کند.

وی ادامه داد: باید کارشناسانی را پرورش دهیم که بتوانند تفاوت بین چاپ‌های مختلف و موضوعات را تشخیص دهند. ما سال‌ها به این موضوع بی تفاوت بوده‌ایم و زمانی ارزش کتاب‌های چاپ سنگی را درک کردیم که پروفسور مارزلف کتاب ارزشمند خود را منتشر کرد. البته ما پیش از اقدامات مارزلف کارهایی را انجام داده بودیم اما تحقیقات آکادمیک ایشان باعث شد که توجه به این حوزه بیشتر شود.

این پژوهشگر نسخ خطی و چاپ سنگی با اشاره به مشکل دسترسی به کتب چاپ سنگی گفت: مشکل بعدی در حوزه کتاب‌های چاپ سنگی، نبود دسترسی آسان به این کتاب‌هاست. البته در صورت رفع مشکلات ابتدایی، این مشکل نیز برطرف خواهد شد اما در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پژوهشگران، در دسترس نبودن این منابع است. خوشبختانه کتابخانه ملی فهرستی ارائه داده و کتاب‌ها به صورت آنلاین قابل رویت است اما کتابخانه‌های دیگر مانند کتابخانه آستان قدس رضوی که بیش از 45 هزار کتاب کمیاب دارد هنوز این امکان دسترسی را فراهم نکرده است.

وی افزود:‌ متأسفانه دانشجویان و محققان با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند چراکه فهرست مناسبی وجود ندارد و دانشجو بعد از تحقیقات فراوان، کتاب مورد نظر را پیدا می‌کند اما وقتی مراجعه می‌کند به در بسته می‌خورد و این به دلیل نبود کار برگ علمی و تخصصی است.

جلیسه با اشاره به تفاوت فهرست‌نویسی در کتابخانه‌های مختلف اظهار کرد: وقتی فهرست نویسی کتابخانه‌های مختلف را بررسی می‌کنیم متوجه تفاوت آنها می‌شویم چراکه تفاوت فهرست‌نویسی میان کتابخانه‌ها خیلی زیاد است و این مشکل زمانی حل خواهد شد که بتوانیم کارشناسانی خبره آموزش دهیم.

وی ادامه داد:‌ اولین فهرستی که در ایران منتشر شده مربوط به فهرستی است که سازمان اسناد ملی منتشر کرده و بعد از آن فهرست مناسبی نداشتیم تا اینکه فهرست دانشکده ادبیات منتشر شد، این در حالی است که در سال ۱۳۰۳ و ۱۳۰۵ در فهرستی که در کتابخانه مجلس و کتابخانه آستان قدس منتشر شد، فهرست نویسان به کتاب‌های چاپ سنگی و سربی پرداخته‌اند چراکه پیش از این توجهی به تفکیک چاپی نمی‌شد. بعدها اتفاقات مثبت دیگری افتاد و ما یک سیر تکاملی را طی کردیم اما هنوز نگاه کارشناسی صورت نگرفته است.

مدیر موسسه بیاض در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت:‌ باید شرایط به سمتی حرکت کند که شاهد تولید فهرست‌هایی با اطلاعات کافی و مفید باشیم و زمانی این اتفاق رخ خواهد داد که چاپ فهرست‌ها برای ما مهم و در اولویت باشد چراکه در حال حاضر حدود ۱۰ سال است که فهرست آستان قدس آماده شده اما منتشر نشده است. وضعیت در کتابخانه ملی هم به همین صورت است و فهرست کتاب‌های مصور که از سوی کتابخانه ملی چاپ شده، چندان کامل و کافی نیست و از کتابخانه ملی به‌عنوان کتابخانه مادر، انتظار فهرستی کامل‌تر و دقیق‌تری را داریم.