به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شماره 6 و 7 فصلنامه «نقد کتاب میراث» منتشر شد در این شماره «سخن سردبیر»، دو بخش «نقد و بررسی آثار» و «گوناگون» تنظیم شده است.
نادیده گرفتن بخش قابل توجهی از اسناد دیوانی دوره قاجار
مجید غلامی‌جلیسه، سردبیر فصلنامه «نقد کتاب میراث» در بخش «سخن سردبیر» با اشاره به دسترسی نداشتن به برخی اسناد تاریخی آورده است: «امروزه ما آرشیوهای سندی در کشور داریم که بسیاری از آنها بی‌اطلاعند و یا اگر اطلاع نیز دارند امکان دسترسی به این آرشیوها برای بسیاری فراهم نیست. از باب نمونه به کاخ گلستان اشاره می‌نمایم که طبق اعلان رسمی حدود چهارصد هزار برگ سند در این مجموعه موجود است که با کمال تأسف بسیاری از پژوهشگران داخلی و خارجی از وجود این حجم سند در این مرکز بی‌اطلاعند و این در حالی است که نه فهرستی از این اسناد منتشر شده و نه عملا امکان دسترسی به این اسناد فراهم است و حال آنکه بخش قابل توجهی از اسناد دیوانی دوره قاجار در این مرکز جای گرفته است و ما امروزه در پژوهش‌های تاریخی دوره قاجار عملا این بخش اسناد را باید نادیده بگیریم و این خود از عجایب روزگار ماست.» (ص 4)
در «نقد و بررسی آثار» مقاله‌هایی با این عناوین گنجانده شده است: «پهلوان محمود، پوریای ولی و قتالی نیست»، «کهن‌ترین نسخه خطی گلزار ابراهیم در یزد»، «نگاهی به تذکره شعر اسرار علیشاه تبریزی و نقد و بررسی تصحیح حدیقه الشعرای اسرار»، «پژوهشی پیرامون هویت صاحب کتاب تدبیر الاطفال»، «لزوم توجه به نقش هم خانوادگی متون در تصحیح آثار کلامی»، «مقدمه‌ای بر نسخه‌شناسی»، «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی (ملی) تبریز»، «تصاویری از میراث مکتوب: نگاهی به «فهرس المخطوطات المصوره فی مکتبه الامام الحکیم العامه»، «فهرست کتاب‌های سنگی چاپ شبه قاره‌هند در مرکز احیاء میراث اسلامی قم»، «اسنادی از اتاق بازرگانی بوشهر»، «یزد در اسناد مطبوعاتی»، «سخن نو آر که نو را حلاوتی دگر است...»، «ماخذشناسی کتاب‌های چاپ سنگی و سربی» و «نگاهی به «گنجینه؛ مجموعه مقالات معرفی آثار موزه‌ای آستان قدس رضوی».
در همین قسمت محمود صدرایی، پژوهشگر موسسه دارالحدیث قم در مطلبی با نام «پهلوان محمود، پوریای ولی و قتال نیست» می‌نویسد: «تسامح در نقل از مصادر، و عدم دقت در تحریر و کتابت نسخه‌ها، متن‌ها را دچار دگرگونی کرده و اشتباهات فراوانی را موجب شده است. در مدتی که نگارنده در مورد «پهلوان محمود» و «پوریای ولی» مشغول تحقیق بوده و با انبوهی از اختلافات مصادر و اختلاف بین متن‌های چاپی، با نسخ خطی آنها، مواجه گردید. به همین جهت، ارزیابی مصادر و همچنین امانت‌داری مصححان و مؤلفان در نقل مطالب، در مورد این دو شخصیت، ایامی دغدغه ذهنی نگارنده گردید و حاصل آن، برملا شدن اشتباهات فاحش و رعایت نشدن امانت‌داری در نقل متون بود.» (ص 5)
گنجینه‌ای غنی از نسخه‌های خطی اهدایی برادران نخجوانی
«کهن‌ترین نسخه خطی گلزار ابراهیم در یزد» مقاله‌ای با قلم حسین مسرت، کارشناس ارشد اسناد و نسخ خطی کتابخانه وزیری یزد آمده است: «بنا بر پژوهشی که انجام شده است، از بین 63 نسخه شناخته شده مستقل گلزار ابراهیم در ایران و 39 نسخه شناخته شده در پاکستان و 6 نسخه شناخته شده در جهان، نسخه خطی کتابخانه وزیری، نخستین و کهن‌ترین نسخه شناخته شده در ایران و شاید جهان باشد و این تعداد به غیر از شماره 53 دیوان ظهوری موجود در ایران (درایتی، فهرستواره، ج. 5 ص 266-265) و 11 نسخه کلیات او در جهان (منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج 3، ص 1880) است که به همراه برخی از آنان، گلزار ابراهیم نیز وجود دارد. در این بررسی روشن گردید که نسخه کتابخانه وزیری یزد دقیقا مربوط به سال 1022ق است و بقیه نسخه‌ها به طور تقریبی از آن سده 11 قمری و به بعد است.» (ص 29)
در بخش دیگری از همین مقاله می‌خوانیم: «نکته جالب توجه، تاریخ تحریر این نسخه است که فهرست‌نویس کتابخانه وزیری آن را 922 ق خوانده است، هرچند تاریخ آن کمی مغشوش است، اما با توجه به اینکه وی در سال 1021 تا 1026 ق کشته شده، این تاریخ نمی‌تواند دقیق باشد؛ زیرا اگر حتی در موقع سرایش آن 20 ساله هم بوده باشد، یعنی ظهوری در 120 سالگی کشته شده است. چنانکه می‌دانیم وی در سال 988 ق به هند رفته است و بدین گونه نمی‌تواند در 922 در مدح ابراهیم عادل‌شاده سروده باشد؛ بنابراین تاریخ خوانده شده درست نیست و باید در کتاب‌های فهرستواره و فهرستگان اثر آقای درایتی هم اصلاح شود. در فهرست جدید این کتاب، تاریخ آن توسط آقای منوچهر آراسته، فهرست‌نویس کنونی کتابخانه وزیری اصلاح گردیده است.» (ص 29)
در نوشته «مقدمه‌ای بر نسخه‌شناسی» تالیف بامداد کتابچی نوشته سودی کانت بهاردواج ترجمه محمدابراهیم‌نسب آمده است: «کتاب «مقدمه‌ای بر نسخ‌شناسی» نوشته ر.س شیوا گانشا مورتی بسیار ارزشمند و سودمند است. حواشی مفید نویسنده بر ارزش کتاب افزوده است. نویسنده سیاهه‌ای از نسخه‌های سانسکریت در تمام دنیا را ارائه کرده است. فرهنگی از واژه‌های تخصصی به زبان انگلیسی و سانسکریت، برای تطبیق پیچیدگی‌های نسخه‌شناسی بسیار مفید است. نمونه‌هایی از خطوط و اقلام به‌کار رفته در متون به‌دست آمده، خواندن متون را آسان می‌کند.» (ص 82)
علی صادق‌زاده وایقان، دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در مطلب «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی (ملی) تبریز» می‌نویسد: «کتابخانه مرکزی (ملی) تبریز دارای گنجینه‌ای غنی از نسخه‌های خطی اهدایی برادران نخجوانی است. حدود نیم قرن پیش میر ودود سیدیونسی که مدیریت کتابخانه را به عهده داشت، این گنجینه اهدایی را فهرست نمود که در سه جلد مابین 1348 تا 1353 در چاپخانه شفق تبریز به چاپ رسید. این سه جلد فهرست با ویرایش جدید در دو جلد در 1393 تجدید چاپ شد. در ویرایش جدید علاوه بر اینکه اشکالات و نواقصات چاپ قبلی برطرف نشده، بلکه در اثر شتابزدگی و عدم دقت، اشکالات متعددی از جمله: عدم همخوانی مقدمه با شیوه تدوین فهرست، ناقص و غیراستاندارد بودن نمایه و صفحات آن، مستندسازی اسامی، ارائه تکراری اطلاعات، معرفی ناقص بعضی از جُنگ‌ها و مجموعه‌ها، عدم صرفه‌جویی در کاغذ و در نتیجه افزایش هزینه تولید و قیمت، عدم یکدستی در استناد به منابع و مآخذ، ناقص و اشتباه بودن موضوعات نسخه‌ها، تاریخ تولدها و وفات‌ها، استفاده از شیوه‌های متعدد در ارجاعات، بیان نشدن اسامی و عناوین متعدد بعضی از نسخه‌ها، جابه‌جایی مؤلفه‌های نسخه‌شناسی و حذف بعضی از اطلاعات مهم و ضروری موجود در چاپ اول و... وجود دارد.» (ص 83)
اندک بودن نمونه‌های اجازات خطی علم طب
«فهرست کتاب‌های سنگی چاپ شبه قاره هند در مرکز احیاء میراث اسلامی قم» تالیف منوچهر آراسته، پژوهشگر کتب سنگی و خطی است که مولف با اشاره به کاستی‌های کتاب «کتاب‌های سنگی چاپ شبه قاره در مرکز احیاء میراث اسلامی قم» آورده است: «علی‌رغم آنکه فهرست‌نگار در معرفی نسخه‌ها و درج اطلاعات آنها تلاش نموده است، موارد و کاستی‌های زیر در فهرست بیشتر مشاهده می‌گردد: شتابزدگی در معرفی کتاب‌ها، مورد غفلت واقع شدن بسیاری از نکات دقیق و عمیق عدم ذکر انجام نسخه‌ها، ابهام در معرفی نسخه‌های ناشناخته و مؤلفان ناشناخته و عدم بررسی کامل جهت شناسایی آنها، بهای کمتری به معرفی محتوا، فصول و ابواب کتاب داده شده، عدم توجه به مستندسازی مؤلف، مستندسازی موضوعی و...، درهم ریختن اطلاعات کتابشناسی و نسخه‌شناسی علی‌الخصوص در مشخصات نشر و مشخصات ظاهری، عدم استفاده از پایگاه کتب چاپ سنگی کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی و... به عنوان منابع ارجاعی.» (ص 120)
آراسته در ادامه این مقاله می‌نویسد: «فهرست‌نگاران نسخه‌های سنگی جهت تهیه اصول یکنواخت، مدرن و ایجاد هماهنگی در سازماندهی منابع چاپ سنگی با لحاظ کردن شیوه فهرست‌نگاری قدیم و نیز قواعد استاندارد فهرست‌نویسی و ادغام مناسب این دو با یکدیگر کاربرگه فهرست‌نویسی‌ای را به عنوان مبنا و اساس فهرست‌نویسی نسخه‌های چاپ سنگی طراحی کنند و به‌‌عنوان کاربرگه‌ای استاندارد برای نسخه‌های چاپ سنگی تلقی شود. و بر اساس آن، فهرست نسخه‌های چاپ سنگی را تهیه نمایند.» (ص 120)
«سه اجازه نامه طبی» تالیف مجید غلامی‌جلیسه در بخش گوناگون جای داده شده است که در آن می‌خوانیم: «جای خالی پژوهشی در حوزه اجازه‌نویسی پزشکی شدیدا احساس می‌شود. طی بررسی‌هایی که در فهارس خطی انجام دادم بدین نتیجه رسیدم که نمونه‌های اجازات خطی در موضوع علم طب بسیار اندک است. به یقین نمی‌توان گفت که اساسا کم‌کاری و بی‌دقتی فهرست‌نگاران کتب خطی باعث عدم انتشار این قبیل اسناد ارزشمند شده است و یا اصلا چنین مدارک و منابعی از روزگاران گذشته وجود نداشته است. شاید کمترین فایده نگارش مقالاتی از این دست و اعلان وجود این گونه از اجازات و تبیین اهمیت آن، باعث شود که از این پس فهرست‌نگاران نسخ خطی و آرشیوهای اسنادی، دقت بیشتری به خرج داده و نمونه‌های دیگری نیز شناسایی شود.» (ص 178)
عرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری
در بخش گوناگون مقاله انتقادی با عنوان «عرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری» نوشته محسن شریفی صحی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد مشاهده می‌شود که در آن آمده است: «در شماره 1 بهار 1390، فصلنامه متن‌شناسی ادب فارسی اصفهان، مقاله‌ای درج گشته که هدف نویسنده آن، یعنی آقای حسین جلال‌پور، نقد چاپ «دیوان ظهیر فاریابی» به تصحیح دکتر امیرحسن یزدگردی بوده است؛ مبنای کار ایشان، اعتماد بی‌جا به سفینه تبریز بوده است و به اعتبار اشعاری که، به اشتباه، در این نسخه به ظهیر منسوب شده، تصحیح یزدگردی را نقد کرده‌اند. به‌زعم نگارنده، نقد و نوشته مذکور، نه‌تنها بویی از علم و پژوهش و ارزیابی محققانه نبرده، بلکه پرشتاب، از جاده انصاف نیز خارج شده است. مضاف بر اینکه این نویسنده، پیش‌تر نیز سابقه رونویسی و انتحال در مقاله‌نگاری داشته است، که این موضوع نیز در بخشی دیگر آفتابی شده است.» (ص 195)
ریحانه سلیمی، کارشناس ارشد گرایش نسخه شناسی، دانشگاه شهید بهشتی و محسن قوسی، دانشجوی دکتری تاریخ علم در تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در مقاله «فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه عمومی زهرائیه نجف‌آباد» آورده‌اند: «کتابخانه عمومی زهرائیه نجف‌آباد، بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی شهرستان نجف‌آباد است که در حال حاضر با دارا بودن بخش‌های مختلفی چون بخش امانت و کتابداری، سالن مطالعه، بخش تست و کمک‌درسی، بخش کودک و نوجوان، بخش آموزش و پژوهش، بخش مرجع، و میز مطبوعات مشغول خدمت‌رسانی به مخاطبان و علاقه‌مندان می‌باشد. این کتابخانه دارای تعدادی کتاب چاپ سنگی است که اخیراً از سایر کتاب‌ها تفکیک شده و معرفی نشده است. این مقاله موجب آشنایی پژوهشگران با مجموعه کتابخانه زهرائیه و دسترسی بهتر مراجعه‌کنندگان به کتاب‌های چاپ سنگی آن خواهد شد. در تهیه فهرست از شیوه بررسی کتابخانه‌ای‌ـ میدانی بهره برده و فهرستی بین نامگو و تفصیلی ارائه شده است. از حدود 53000 مجلد کتاب کتابخانه، 199 مجلد آن چاپ سنگی است.» (ص 227)
در پایان فصلنامه فهرستی از کتاب‌های تازه منتشر شده در حوزه میراث از جمله «نقد متن‌پژوهی مدرن»، «لطایف الحقایق: دفتر چهارم از مجموعه رشیدیه فضل ا... همدانی»، «دیوان هروی امامی»، «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره)»، «فهرست نسخه‌های خطی مرکز احیاء میراث اسلامی» و «میراث مشترک ایران و هند» آمده است.
شماره 6 و 7 فصلنامه «نقد کتاب میراث» به سردبیری مجید غلامی‌جلیسه در 276 صفحه و به بهای 6 هزار تومان از سوی موسسه خانه کتاب منتشر شده است.
سه‌شنبه ۲۷ بهمن ۱۳۹۴ - ۰۹:۰۰
نظر شما