دکتر ناصر کنعانی،‌ استاد دانشگاه فنی برلین در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) ضمن اشاره به تأثیر‌گذاری زندگی علمی دانشمندان بزرگ ایرانی بر اروپاییان و علم دنیا، درباره شخصیت علمی خوارزمی که دستمایه آخرین کتاب تالیفی وی بود، اظهار کرد: بیش از همه حساب و جبر خوارزمی مرا تحت‌تاثیر قرار داد. حساب به این دلیل که ما امروزه می‌دانیم اگر دستگاه اعشاری به همت خوارزمی رواج پیدا نمی‌کرد اکنون صاحب کامپیوتر نبودیم. همه دانشمندان دنیا بر این عقیده هستند که اگر این دستگاه اعشاری را نمی‌شناختیم، ساخت کامپیوتر ممکن نبود.

دستیابی به حقیقت مطلق با استفاده از الگوریتم خوارزمی
وی افزود: از سوی دیگر در قرن 13 میلادی یک اسپانیایی به نام «رامون لول» از طریق الگوریتم خوارزمی به این عقیده رسیده بود که اگر بتواند راه‌حل درستی پیدا کند، به واقعیت مطلق هستی پی خواهد برد. وی نخستین طرح دستگاه رایانه را ترسیم کرد. هفت میلیارد انسان در سراسر دنیا در طول شبانه‌روز از اعداد استفاده می‌کنند. کدام دانشمند را می‌شناسید که تا این اندازه علمش مردمی باشد؟!
 
این دانشمند با اشاره به جبر خوارزمی ادامه داد: اگر موفق نمی‌شدیم به همت خوارزمی معادلات درجه دو و با تلاش علمی خیام معادلات درجه سه را حل کنیم هیچ‌کدام از دستاورد‌های علم مهندسی در همه شاخه‌ها به جایگاه فعلی نمی‌رسید . وجود این دو دانشمند از بزرگ‌ترین افتخارات ما ایرانیان است. 500 سال بعد از خیام اروپاییان موفق شدند، معادله درجه سه را حل کنند. علاوه بر جبر و حساب، نجوم و کیهان‌شناسی خوارزمی نیز دارای اهمیت خاصی است.

کنعانی درباره تاثیر شیوه‌های تربیتی بر رشد خوارزمی به‌عنوان یک دانشمند ایرانی و مسلمان گفت:  دانشمند یا عالم مانند گیاهی است که نیازمند آبیاری است تا به درخت تناوری تبدیل شود. آبیاری برای تربیت یک فرد عالم و دانشمند در کجا صورت می‌گیرد؟ بی‌تردید ابتدا در خانواده، مدرسه و سپس در جامعه و در نهایت از اوضاع سیاسی و اجتماعی جهان متاثر می‌شود. از سعادت‌ خوارزمی، مهیا بودن شرایط مطلوب در همه این نهاد‌هاست.

دانشمندان مهم‌‌ترین گنجینه حاکم مسلمان
نویسنده کتاب «محمد‌بن موسی خوارزمی؛ نگاهی به عصر و آثار او» اظهار کرد: خانواده خوارزمی نیز از استادان نجوم بودند و از سوی دیگر در زمان حیات وی در خوارزم استادانی در این سرزمین زندگی می‌کردند که صاحب فضل در زمینه‌های ریاضیات و نجوم بوده و توانایی لازم را برای تربیت این جوان مستعد داشتند. از منظر سیاسی و اجتماعی نیز خلیفه‌ای در اداره امور حاضر بود که به‌جای حرمسرا، دانشمندان را در اطراف خود جمع کرد و به آن‌ها اجازه بحث می‌داد. طبق اسناد تاریخی نیز مهم‌ترین گنج‌های سفر مامون به بغداد دانشمندان هستند.

وی افزود: مامون اسرای جنگی را در ازای دریافت کتاب آزاد می‌کرد. به‌عبارت‌دیگر در چنین دستگاهی افرادی مانند خوارزمی تربیت می‌شوند. همزمان با دوران زندگی خوارزمی، سه برادر دیگر از خوارزم به نام‌‌های احمد، علی و محمد که ریاضی‌دان و منجم هستند نیز زندگی می‌کردند. «بیت‌الحکمه» در زمان مامون به جایگاهی می‌رسد که در دنیا بی‌نظیر است. خوارزمی و دیگر دانشمندان هم‌عصر وی در چنین شرایطی ظهور پیدا می‌کنند. در غیر این صورت باید منتظر معجزه باشیم که من در زمان حاضر اعتقادی به آن ندارم. معجزه زمانی رخ می‌دهد که محیطی شبیه به زندگی خوارزمی ایجاد شود.      
           
ناآشنایی با فرهنگ به نزول فرهنگی منجر می‌شود
کنعانی درباره دلایل سقوط تمدن ایران با توجه به زمینه‌های علمی گفت: در ابتدا باید بگویم که دو واژه تمدن و فرهنگ را از یکدیگر جدا می‌دانم، هرچند مانند دو حلقه زنجیر به‌هم‌ پیوسته‌اند. ما امروزه در جهان چه بخواهیم و چه نخواهیم یک تمدن داریم یعنی تمدن غرب. همه فناوری‌های روز از جمله تلفن، رایانه و انواع تبلت از سوی جهان غرب در حال تولید و عرضه به جهانیان است.

نویسنده کتاب «نخستین گاهشمار دانشمندان اروپایی» عنوان کرد: در مقابل وجود یک تمدن غرب، صد‌ها بلکه هزاران فرهنگ در دنیا وجود دارد. یک انسان متمدن می‌تواند بی‌فرهنگ باشد. به‌عبارت‌ دیگر در ظاهر به‌عنوان‌ مثال از کراوات استفاده می‌کند و کت‌ و شلوار می‌پوشد و از سوی دیگر از انواع ابزار‌های روز ارتباطی استفاده می‌کند، اما ممکن است فرهنگ مسئولیت‌پذیری نداشته یا در زمینه‌های دیگر ضعیف یا دچار فقر باشد. اگر مقوله تمدن را کنار بگذاریم که متاسفانه ما در حال حاضر در آن نقشی نداریم، مجبوریم از دیگران فناوری را وارد کنیم.
 
این فیزیکدان افزود: فرهنگ یک کمیت ثابت نیست و کیفیت متغیر است. ما نمی‌توانیم از یک فرهنگ صحبت کنیم، چراکه فرهنگ در زمان تغییر می‌کند. متاسفانه شرایط نظامی، سیاسی، اقتصادی و تعصبات و خرافات موجب شده تا فرهنگ ما رشد لازم را انجام ندهد. به‌عنوان‌ مثال «گزنفون» در کتاب «خصال کوروش» فرهنگ را برای یونانی‌ها تعریف می‌کند. «مونتسکیو» در کتابی با عنوان «نامه‌های ایرانی» در قرن‌های 18 و 19 خطاب به فرانسوی‌ها مفهوم فرهنگ را تعریف می‌کند.
 
وی در قالب یک توصیه گفت: مردمی که با تاریخ و فرهنگ خود آشنا نیستند، محکوم به کنار آمدن با نزول فرهنگی خود هستند. ما در مجموعه فرهنگی‌مان شاهد نمونه‌هایی مغایر فرهنگ هستیم، مانند خرافات که باید دور ریخته شود؛ به‌عبارت‌دیگر ما به تربیت روشنفکر نیاز داریم.

رشد زبان فرهنگمان در گرو تفکر است
کنعانی ادامه داد: جامعه باید به اندیشه و تفکر بپردازد. تا زمانی‌که تفکر و اندیشه نداشته باشیم، زبان و فرهنگ‌مان پیشرفت نمی‌کند. انسان موجودی متفکر است، در حالی‌که ما به دلایل مختلف خود را از تفکر باز می‌داریم؛ بنابراین قدم ابتدایی ما اندیشه و تفکر است. ما انسان‌هایی مانند خوارزمی، ملاصدرا، خیام و بوزجانی و غیاث‌الدین جمشید کاشانی داشته‌ایم که متاسفانه چندان شناخته شده نیستند؛ این افراد در اروپا برای دیگران الگوی فکری هستند. تنها سینه سپر کردن و بیان این‌که فرهنگ داریم درست نیست بلکه باید بدانیم که از چه صحبت می‌کنیم.
 
نویسنده کتاب «محمد‌بن موسی خوارزمی؛ نگاهی به عصر و آثار او» اظهار کرد: باید بنا را بر استقلال فکری بگذاریم. رازی دانشمند بزرگ می‌گوید: «بزرگ‌ترین موهبت الهی خرد است.» خردی که فردوسی بزرگ نیز از آن استفاده می‌کند. زمانی‌که فردوسی خالق شاهنامه گفته بود: «توانا بود هر که دانا بود» نمی‌دانم اروپاییان در چه وضعیتی قرار داشته‌اند.

منتقدانم اگر کتابم را تکه‌تکه کنند، باز هم سپاسگزارم
کنعانی درباره منتقدان کتابش نیز گفت: اگر اثری نوشته و منتشر شود و مورد انتقاد قرار نگیرد یا بی‌ارزش بوده یا ارزش آن درک نشده است. فراموش نکنیم فقط از انتقاد و تضاد است که ما پیشرفت می‌کنیم؛ تأیید مدام «ره به ترکستان» خواهد برد. سپاسگزار منتقدان کتاب «محمد‌بن موسی خوارزمی؛ نگاهی به عصر و آثار او» هستم چراکه قدم‌های ابتدایی را برای شناسایی خوارزمی برداشته‌اند؛ حتی اگر کتابم از نظر محتوایی تکه‌تکه شود.