حسن ذوالفقاری، پژوهشگر ادبیات کلاسیک و فولکلور و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: مردم ایران معمولاً در شب یلدا با زبان شعر صحبت می‌کنند. در شعر شاعران کلاسیک از شب یلدا با عنوان «شب چله» یاد شده است و ضرب‌المثل‌های زیادی هم در زبان فارسی هست که ارتباطی مستقیم با شب یلدا دارد.
وی افزود: از قدیم در مناطق مختلف ایران فال‌های کوزه و فال «چهل سرو» می‌گرفتند که دومی مربوط به لرستان است. مردم با فال کوزه شعر می‌خواندند و زنان نیز در این فال شرکت می‌جستند. البته حافظ هم همواره در کنار مردم وجود داشته و به ویژه در شب چله نیز در کنار مردم بوده است اما مردم ایران در طولانی‌ترین شب سال تنها به فال حافظ بسنده نمی‌کنند و با انواع و اقسام شیوه‌ها به شعرخوانی و فال گرفتن می‌پردازند.
این استاد دانشگاه توضیح داد: فال‌هایی که در شب یلدا گرفته می‌شود حالتی تفننی دارد و از سر سرگرمی انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین این فال‌ها چهل سرو یا همان چهل سرود است. در این فال اقوام دور هم جمع می‌شوند و چهل بیت می‌خوانند. شیوه این فال مانند مشاعره است با این تفاوت که مضمون و معنای شعر باید به شعر بعدی ربط داشته باشد و شاعری که تک بیت بعدی را می خواند باید با مضمون آخر بیت قبل شروع به شعرخوانی کند. در واقع برداشت مخاطب نیز در این فال دخیل است و می‌توان با برداشت‌های گوناگون شعرهای مختلفی در پاسخ به بیت قبل خواند.
ذوالفقاری اضافه کرد: بیت چهلم در واقع تفسیر نهایی و فال آن کسی است که در شب یلدا نیت کرده است و به عنوان پاسخ او تعیین می‌شود. شعرهای مردم با لهجه‌های مختلف گفته می‌شود. مثلاً یک لر در شعرش می‌گوید: «صوفی صافی بیم چمه زیارت/ سوزه هن کچی دل برد می خارت» یعنی صوفی صافی بودم که به زیارت رفتم و سبز روی شوخ‌وشی دلم را به غارت برد. در اغلب شعرهایی که شب یلدا خوانده می‌شود مضمون‌های عاشقانه وجود دارد.
این پژوهشگر ادبیات فولکلور اضافه کرد: در خراسان به همین شیوه فال می‌گیرند و نام این فال به «چل بیتو» یعنی چهل بیت تغییر نام یافته. این سنت در حقیقت شباهت آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی را نشان می‌دهد. یکی از شعرهایی که در خطه خراسان در شب یلدا زیاد کاربرد دارد این شعر است که می‌گوید: «ستاره سر زده ماهم به دنبال/خدایا قافله کی می‌کنه بار// خدایا قافله یک شو بماند/ سفر در پیش دارم دل به دنبال»
این پژوهشگر ادبیات کلاسیک گفت: در همین شب‌ها یک فال کوزه هم داریم که زنان در آن مشارکت می‌جویند. زنان نشانه‌ای از خود را در داخل کوزه‌ای می‌اندازند. هر زن مثلاً انگشتری را در کوزه می‌ا‌ندازد و یک دختر نابالغ کوزه را به دست می‌گیرد و نشانه‌ها را یک به یک به صاحبانشان می‌دهد. صاحبان این نشانه‌ها باید هر کدام شعری بخوانند تا نذرشان ادا شود. در واقع در شب یلدا به نوعی به این شیوه نذر و فال با هم ترکیب شده است. در مناطقی این شعر خواندن به مناظره و مسابقه شباهت پیدا می‌کند و در جایی دیگر به نذر. در برخی مناطق چل بیتو یا چل سرو حالت چیستان هم پیدا می‌کند. این‌ها همگی از سرگرمی‌های شب یلداست که ایرانیان آن را حفظ کرده‌اند و در کنارش سنت کهن شعرخوانی را پاس داشته‌اند.
حسن ذوالفقاری (متولد 1345 دامغان) داری مدرک دكترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، مدرس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس است. اجرای طرح «دایرة‌المعارف داستان‌های فارسی» با همكاری محمد غلام و با سرپرستی تقی پورنامداریان و نگارش «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی» در سه جلد، از فعالیت‌ها و تالیفات ذوالفقاری است. وی همچنین تالیف 25 عنوان كتاب درسی و 20 عنوان اثر پژوهشی را در كارنامه ادبی خود ثبت کرده است
دوشنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۴ - ۰۸:۰۰
نظر شما