به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث: روش‌ها و نمونه‌ها» (سه‌شنبه، 5 آبان‌ماه) با حضور مجید معارف، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران، محمدکاظم رحمتی، عضو هیات علمی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، مهرداد عباسی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و دانشنامه جهان اسلام و سید علی آقایی، نویسنده اثر در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
 
تاریخ‌گذاری حدیث؛ از ماوراءالنهر تا شمال افریقا

رحمتی گفت:‌ مهمترین مباحث مربوط به حوزه حدیث و تاریخ از قرن نوزدهم میلادی شکل گرفت و پس از تالیفات اولیه دراین‌باره، روند سنت آموزش اسلامی آغاز شد. آنچه در اختیار افرادی مانند کُلینی و بخاری قرار گرفت، مکتوبات مدرن درباره سنت آموزش اسلامی بود.
 
وی با بیان این‌که کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث» بخشی از سنت اسلامی را آشکار کرده است، اظهار کرد: تفسیر قرآن از قرن پنجم آغاز شد و نگاه متفاوتی به مبحث حدیث در میان پژوهشگران اتفاق افتاد. آنچه در این کتاب قابل مشاهده است، این است که تمام پژوهش‌های صورت گرفته در این کتاب بر مبنای اسناد است. مساله مهم دیگری که در کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث» به چشم می‌خورد این است که، مباحث مکاتب حدیثی در آن به روشنی در پیش‌روی خواننده قرار گرفته است. در گستره تمدن اسلامی که از ماوراءالنهر تا شمال افریقا کشیده شده، می‌توان جریان مختلف حدیثی را رصد کرد، البته نباید فراموش کنیم که این جریان‌ها و تفاسیر از منطقه‌ای به منطقه دیگر فرق داشته، به عبارتی آنچه در خراسان بزرگ مورد توجه بود، در «شام» مورد توجه قرار نمی‌گرفت.
 
این عضو هیات علمی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، در ادامه سخنانش به مقاله‌های کتاب حاضر که عمدتا از اسلام‌شناسان غربی است، اشاره کرد و گفت: در سیستم آموزش غربی، پژوهش‌ها حلقه‌وار است، در حالی که همین پژوهش‌ها در ایران از هم گسیخته است.
 
فضای مناسب نقد برون‌دینی در کتاب

در ادامه این نشست، دکتر مجید معارف، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران با اشاره به این‌که، کتاب «تاریخ‌‌گذاری حدیث» دیدگاه‌های تعدادی از دانشمندان غربی درباره تاریخ‌گذاری و حدیث را در اختیار خوانندگان قرار داده است، گفت: این کتاب گام مهمی در بررسی سیر تحول روش‌ها است و به خوبی توانسته تقابل بین آرای خاورشناسان شکاک و خاورشناسان متاخر و غیرشکاک را نشان دهد. نوع چینش مقالات در کتاب فضای مناسبی را برای نقد برون‌دینی عقاید خاورشناسان را مهیا کرده است.
 
وی ادامه داد: چینش منطقی فصل‌ها و مقالات، خواننده را از پراکنده‌خوانی نجات می‌دهد و رویکرد تحلیلی و استدلالی کتاب را حفظ می‌کند. در چند نکته دیگر باید به برخی نواقص کتاب اشاره کنم. چاپ کتاب در قطع وزیری و انتشار جداول کتاب با فونت بزرگتر می‌توانست به مطالعه بهتر این کتاب کمک کند. یکی از موارد دیگری که در این کتاب به چشم‌ می‌خورد، حضور کمرنگ، مقالات متفکران مسلمان است، همچنین این کتاب از نثر سنگینی برخوردار است و خواننده باید در حوزه حدیث و تاریخ دارای تخصص باشد تا بتواند از عهده فهم کتاب برآید.

تحقیقات مسلمانان و غربی‌ها، دو خط موازی است

نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث» با سخنرانی مهرداد عباسی، دیگر منتقد کتاب ادامه یافت. وی به‌عنوان دبیر مجموعه «قرآن و حدیث» انتشارات حکمت گفت: در این مجموعه که در آن تا به امروز، پنج عنوان کتاب به چاپ رسیده، تلاش داریم تا رویکردهایی اندیشمندان غربی در حوزه مطالعات اسلامی را منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار بدهیم، همچنین در این مجموعه در صدد هستیم  تا مقالات و کتاب‌ها را  به بهترین نحو گزینش کنیم.
 
عباسی با اشاره به این‌که در مجموعه «قرآن و حدیث» تاکیدمان بر روش‌‌شناسی است، اظهار کرد: باید به این نکته توجه کرد که «اسلام‌شناسی نوین» در غرب، سابقه‌ای بیش از یکصد سال دارد و از  پیشینه‌ای تاریخی برخوردار است. ما نیازمند این هستیم، که تاریخ «اسلام‌شناسی نوین» را بررسی کینم، همان‌طور که در حال بررسی اسلام‌شناسی سنتی هستیم.
 
وی با بیان این که امروزه، نگاه غربی – اسلامی به دین و پژوهش‌های آن از بین رفته است، گفت: در حال حاضر وارد دوره‌ای شدیم که نگاه‌ها به موضوع اسلام‌شناسی به نگاه آکادمیکی ایدئولوژی و اسلامی تبدل شده است. ما (مسلمانان)، محقق تراز اول شیعی نداشتیم که پا به پای محققان دیگر پژوهش کند. متاسفانه برخی از کتابخانه‌های ما حاضر نیستند، نسخه‌های خطی مربوط به اسلام و قرآن را در اختیار پژوهشگران بگذارند تا آنها بر روی این نسخه‌ها تحقیق کنند. این مسائل باعث شده است که ما خود را از زمین بازی خارج کنیم.
 
عباسی با تاکید بر این‌که تحقیقات محققان غربی و اسلامی، مانند دو خط موازی است که هیچگاه باهم تلاقی نمی‌کند، اظهار کرد: تنها مجرای رسیدن این دو خط موازی بهم، مهاجرت و ادامه تحصیل محققان مسلمان در خارج از کشور بود، که باب آشنایی با محققان غربی باز شد. یکی از امتیازات مهم، محققان غربی در این بود که از زبان انگلیسی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کردند، به عبارتی آنا این زبان را پلی بین جهان اسلام و خودشان قرار دادند و در عین حال به فراگیری زبان‌هایی به غیر از انگلیسی پرداخته و اندیشه اسلامی در سایر کشورهای مسلمان را نیز بررسی و در کتاب‌های خود گنجانده‌اند.
 
«تاریخ‌گذاری»؛ برآمده از اندیشه‌ای تاریخ بنیاد

سید علی آقایی، به عنوان گردآورنده و مولف کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث» درباره روند گردآوری مقالات این کتاب گفت: در مقدمه کتاب هم به این مساله اشاره کردم، که «تاریخ گذاری» مساله‌ای غربی است و برآمده از اندیشه تاریخ بنیاد است. متاسفانه بحث الگوگیری از روش‌های غربی در کشورهای اسلامی دچار کاستی است و مبنای این روش‌ها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و محققان کشورهای اسلامی در صورت باقی می‌مانند. و تنها از صورت برای رسیدن به اهداف استفاده می‌شود که آن هم بی‌نتیجه است.

وی با بیان این که، نگاه محققان مسلمان به قرآن در سنت اسلامی با مطالعات غربی متفاوت است، اظهار کرد: در سنت اسلامی کمتر به تاریخ پیدایش متن  توجه شده است، بلکه مسلمانان صِرفا به تحول در مذهب اهمیت می‌دهند، اما در نگاه غربی، «تاریخ» معیار است. برای آنها ین امر مهم است، که در کدام مرحله تاریخی ایستاده‌اند.
 
به گفته آقایی، یکی از ثمرات این کتاب ادبیاتی‌ است که برای کتاب انتخاب کرده تا زمینه‌ای را ایجاد کند تا مسلمانان نیز به جریان محققان غربی بپیوندند.
 
وی ادامه داد: در این کتاب، مقالات دو طیف افراطی‌های غربی تا نمایندگان حوزه سنت اسلامی دیده می‌شود و بهترین منبع برای بیان یک «روش» است. ما باید معطوف به «روش» باشیم نه این‌که چه نتیجه‌ای از آن حاصل می‌شود.