به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «از دریا به آسمان؛ اصول تفسیر قرآن کریم برگرفته از روایات اهل‌بیت (ع)»، یکشنیه یازدهم مرداد 1394، با حضور دکتر زهره اخوان‌‌مقدم ــ نویسنده کتاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن ــ و دکتر هدایت‌الله جلیلی ــ منتقد و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی ــ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
 
چارچوب، پایه تحقیق است
جلیلی گفت: نشست نقد کتاب فرصتی مناسب برای طرح و دیده شدن کتاب و نویسنده است. حاضران نیز برای مطالعه کتب مورد نقد ترغیب می‌شوند. در کل، نشست نقد کتاب، تکریم نویسنده است.

وی با اشاره به این که اثر حاضر، کتابی پرزحمت است، اظهار کرد: نویسنده، کتابی پرنکته‌ را نوشته، مسائل بسیاری را مطرح کرده و از منابع بسیاری نیز بهره برده است که همه اینها حکایت از دغدغه نویسنده دارد.

جلیلی افزود: نویسنده به چارچوب نظری این کتاب به‌ صورت روشن تصریح نکرده است. چارچوب نظری می‌تواند پایه مهمی در طرح مسائل و مباحث باشد. البته نویسنده در ابتدای کتاب، دین و آورندگان دین را صاحبان همه علوم می‌داند که انتظار می‌رود در همه زمینه‌های بشری که یکی از آنها «تفسیر» است نیز دارای اطلاعات کامل باشند. نویسنده با این چارچوبی که به آن اشاره کردم، اصول تفسیر را از میراث اهل‌بیت (ع)، استخراج کرده است.

نگاه حداکثری و خلط دو مفهوم
این منتقد با اشاره به گستردگی موضوع کتاب، توضیح داد: وقتی که نویسنده با گستردگی یک موضوع مواجه می‌شود، رویکرد حداقلی یا حداکثری را انتخاب می‌کند که نویسنده این اثر، رویکرد حداکثری را انتخاب کرده و مدعی برخی مسائل درباره اصول تفسیر نیز شده است. پیداست وقتی در برخی مسائل ادعا می‌شود، باید دلایل بیشتری نیز برای ادعا آورده شود.

وی به تفاوت بین «اهل‌بیت (ع)» و «میراث اهل‌بیت (ع)» پرداخت و افزود: نویسنده در این کتاب، در برخی صفحات، این دو مفهوم را با یکدیگر خلط کرده است. میراث اهل‌بیت (ع)، امری است که ادعا می‌شود از سوی اهل‌بیت (ع)، صادر شده است. ما باید اهل‌بیت (ع) و میراث آنها را در شرایط امروز بررسی کنیم و مطمئن شویم که چه امری از آن چه به ما رسیده، به‌راستی میراث اهل‌بیت (ع) است. حال سؤالی که اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا در زمان اهل‌بیت (ع)، مفهوم «اصول تفسیر» وجود داشته است؟ این در حالی است که بحث اصول تفسیر از قرن ششم هجری متداول شده است.

جلیلی تصریح کرد: اگر اصول تفسیر را به‌ عنوان دانش در نظر بگیریم، باید این مسئله را نیز در نظر داشته باشیم که این اصول دارای اهداف و کارکردهایی هستند. به عبارتی باید یک تصور پیشینی از اصول تفسیری در نظر داشته باشیم.

این منتقد با تأکید دوباره بر چارچوب نظری کتاب گفت: در کتاب حاضر اصول بر دو دسته ــ اصول ناظر به چیستی قرآن و اصول ناظر به فهم قرآن ــ تقسیم شده و نویسنده برخلاف اصرار بر نبود روش در تفسیر، در نوشته خود از روش و مبنا صحبت کرده است.

اطناب در کتاب و فرادینی بودن تفسیر
جلیلی در ادامه به برخی توضیحات نویسنده در کتاب پرداخت و افزود: نویسنده در 143 صفحه به توضیح برخی از مفاهیم مانند، اهل‌بیت، اصول و تفسیر پرداخته است در حالی‌ که می‌توانست آنها را در چند صفحه خلاصه کند.

وی با تأکید بر این که اصول تفسیری متن، اسلامی و غیراسلامی ندارد و به‌عبارتی، تفسیر متن، اصلی فرادینی است، به حاصل کار تفسیر و اصول آن اشاره کرد و گفت: اگر اصول تفسیر اهل سنت و اهل تشیع را در کنار یکدیگر قرار بدهیم، به این نتیجه می‌رسیم که بین این اصول اختلاف فاحشی وجود ندارد و هشتاد درصد مطالب و تفسیرهای این دو گروه مشابه یکدیگر است.

«روش» تفسیر نداریم؛ «اصول» داریم
اخوان‌‌مقدم، نویسنده کتاب «از دریا به آسمان؛ اصول تفسیر قرآن کریم برگرفته از روایات اهل‌بیت (ع)» در ادامه نشست گفت: این کتاب محصول رساله دکترای من است که در دانشگاه امام صادق (ع) از آن دفاع کردم. در عنوان این کتاب «اصول» را به جای «روش» به کار بردم. برای تصویب همین عنوان در دانشگاه به مدت یک سال تلاش کردم چرا که اعتقادی به بودن «روش» در تفسیر ندارم زیرا معتقدم آنها ابزار هستند نه روش. به‌عنوان مثال، تسلط بر ادبیات عرب، کلام و فلسفه ابزارهایی برای تفسیر هستند و نمی‌توان از آنها به‌عنوان «روش» نام برد.

وی با اشاره به تفسیر اهل‌بیت (ع) از قرآن گفت: ما باید در دوره حاضر سؤال‌های عصر خود را از قرآن استخراج کنیم. ائمه (ع)، دوره غیبت را پیش‌بینی کرده بودند و اصولی را به ما ارزانی داشتند زیرا در هر دوره‌ شبهه‌افکنانی وجود دارند.

اخوان‌‌مقدم ادامه داد: به نظر من تفسیر متن قرآن مسئله‌ای فرادینی نیست و تفسیر را باید از خود قرآن استخراج کرد.

وی نشست‌های نقد کتاب را  جلسه‌هایی مفید دانست و گفت: این جلسه‌ها مفید است البته به شرطی که ناقد کتاب نیز همه کتاب را خوانده باشد.

برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به نشانی زیر مراجعه کنید: