به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «گسترش اسلام» از مجموعه تاریخ جهان نوشته جان دان ترجمه مهدی حقیقت‌خواه به مرور ورود اسلام از آغاز تا قرن حاضر پرداخته است.
از ریشه‌های اسلام تا اسلام در عصر جدید
کتاب از هشت فصل «ریشه‌های اسلام»، «مبانی دین جدید»، «فتوحات اسلام»، «چند شاخه شدن اسلام»، «عصر طلایی عباسیان»، «امپراتوری‌های اسلامی در سده‌های میانه»، «زوال امپراتوری‌های اسلامی»، «اسلام در عصر جدید» تشکیل شده است و پی‌گفتار «تاثیر فزاینده اسلام» و یادداشت‌ها در صفحات پایانی گنجانده شده است.
در پشت جلد کتاب درباره معرفی «مجموعه تاریخ جهان» می‌خوانیم: «این مجموعه می‌کوشد چشم‌اندازی گسترده و ژرف از سیر تاریخ عرضه کند. همچنین با ارائه زمینه‌های فرهنگی رخدادهای تاریخی، خواننده را مجذوب خود می‌سازد. «مجموعه تاریخ جهان» اندیشه‌های سیاسی، فرهنگی و فلسفی تاثیرگذار را در گذر مشعل تمدن از بین‌النهرین و مصر باستان به یونان، روم، اروپای قرون وسطی و دیگر تمدن‌های جهانی تا روزگار ما پی می‌گیرد. این مجموعه نه‌تنها برای آشنایی خوانندگان با مبانی تاریخ تدوین شده است، بلکه همچنین در پی آگاه ساختن آنها از این واقعیت است که زندگیشان بخشی از سرگذشت کلی انسان‌هاست.
هر جلد از این مجموعه برداشتی جامع و روشن از یک دوره مهم تاریخی را به خواننده ارائه می‌کند.»
پیش‌گفتار کتاب در سطوری در تعریف ویژگی‌های دین اسلام نسبت به سایر ادیان می‌نویسد: «اسلام مانند یهودیت و مسیحیت در خاورمیانه ظهور کرد و از میان این سه دین بزرگ از همه جوان‌تر است. اصول اعتقادی آن ساده و روشن است: تنها یک خدا (الله) وجود دارد؛ و محمد(ص) آخرین پیامبر از سلسله طویل پیامبران برگزیده خدا برای ابلاغ حقایق بود. اسلام به پیروانش یک رشته عقاید دینی، یک نظام تشخیص نیکی و بدی و یک مجموعه قواعد رفتاری برای زندگی ارائه می‌کند. قواعد و احکامی که «صراط مستقیم» را تشکیل می‌دهند در قرآن کتاب مقدس مسلمانان که از جانب خداوند بر پیامبرش محمد(ص) نازل شده، آمده است.» (ص 9)
منابع دست دوم یا سوم از پیامبر اسلام آگاهی‌‌هایی می‌دهند
فصل نخست «ریشه‌های اسلام» نام دارد که در آن نبود زندگینامه منسجم و مستند درباره پیامبر اسلام بر پایه منابع دست نخست موضوعی است که مورد توجه برخی تاریخ‌پژوهان غربی قرار گرفته، به طوری‌که در رابطه با این فقدان آمده است: «رابرت پین در تاریخ اسلام می‌نویسد: «هرچند شواهد و مدارک فراوانی درباره زندگی دنیوی محمد در اختیار داریم، اکثر آگاهی‌های ما درباره او از منابع دست دوم یا سوم است؛ نخستین زندگینامه بر جا مانده تقریبا 150 سال پس از فات او نوشته شده است.» با وجود این، پژوهشگران روایتی گیرا از زندگی استثنایی او استخراج کرده‌اند.» (ص 14)
در همین قسمت کتاب درباره مساله تاریخ‌مند شدن مسلمان در جهان اسلام که برگرفته از هجرت پیامبر از مکه به مدینه است و تاثیر این اتفاق که مبدا تاریخ هجری قرار گرفت، می‌خوانیم: «هجرت محمد(ص) به نقطه عطف مهمی در گسترش و شکوفایی اسلام تبدیل شد. در واقع، هفده سال بعد یک پیشوای مقتدر مسلمان نخستین روز هجرت را آغاز سال تقویم هجری قرار داد که امروزه هنوز در سرتاسر دنیای اسلام به کار می‌رود. (از آنجا که این تقویم به جای خورشید بر حرکات ماه مبتنی است، سال عربی ـ اسلامی (قمری) ده روز کوتاه‌تر از سال خورشیدی یا شمسی است. کاربرد تقویم قمری همچنین به معنای آن است که ماه‌های مقدس دینی مسلمانان هر سال از نظر زمانی با کمی تفاوت آغاز می‌شود.» (ص 25)
ظهور اسلام در سرزمین عربستان آثار بسیاری ایجاد کرد و در نوع زندگی اجتماعی مردم این کشور تغییرات بنیادینی بر جای گذاشت، نویسنده در تفسیر ظهور اسلام در این سرزمین می‌نویسد: «تلاش محمد(ص) برای ایجاد جامعه‌ای جدید مؤثر افتاد و به توقف تنش بین جناح‌های گوناگون مؤمنان و وحدت میان آنها کمک کرد. در این فرایند، بذرهای یک تحول بزرگ اجتماعی پاشیده شد که سرانجام زندگی روزمره را در عربستان دگرگون ساخت. تا پیش از شکل‌گیری امت، پیوندهای خونی خانوادگی هم اعضای یک قبیله خاص را متحد می‌ساخت و هم آنها را از دیگران جدا می‌کرد. اما با شکل‌گیری امت، نیروی جدیدی پا به عرصه گذاشت که قبایل را به هم پیوند و کشمکش و درگیری میان آنها را کاهش می‌داد: ایمان مذهبی.» (ص 28)
قرآن بزرگ‌ترین شاهکار ادبی به زبان عربی است
«مبانی دین جدید» عنوان فصل دوم کتاب است. باید گفت در هر دین، کتاب آن دین یکی از شاخصه‌های مهم ارزیابی اندیشه‌های آن دین به شمار می‌رود، از همین رو در توصیف ویژگی‌های کتاب دین اسلام آمده است: «مسلمانان قرآن را مقدس‌ترین و مهم‌ترین اثر دینی در روی زمین می‌دانند. مردم در سرتاسر جهان همچنان از زیبایی، شاعرانگی و ویژگی ناب اندیشه‌های بیان‌شده در این اثر دینی به شگفت می‌آیند. به واقع، بسیاری از دانشوران قرآن را بزرگ‌ترین شاهکار ادبی به زبان عربی می‌دانند.» (ص 30)
در ادامه همین فصل، نکات مهمی درباره ظهور و ترویج دین اسلام از سوی پیامبر مشاهده می‌شود از جمله این‌که تبلیغ اسلام از سوی پیامبر بسیاری از آداب و رسوم خرافی و ناپسند را در عربستان از میان برد. درباره تصویر زنان در دین اسلام می‌خوانیم: «اما در زمان محمد(ص) زنان عربستان برای نخستین بار در تاریخ پیشوایی داشتند که اعلام می‌کرد آنها دارای حقوق معینی‌اند. مثلا، پیامبر اعلام کرد که زنان جایگاه حقوقی یکسانی با مردان دارند. در دوران پیش از اسلام، والدین دخترانی که ازدواج می‌کردند از خانواده داماد هدیه عروس یا مهریه دریافت می‌کردند. اما بنا بر قانون اسلامی این هدیه به خود عروس تعلق گرفت. زنان می‌توانستند از اموال ارث ببرند و در برخی از سرزمین‌های اسلامی اجازه داشتند کسب و کار راه بیندازند، سود ببرند و به هر حرفه‌ای که برای مردان آزاد بود بپردازند.» (ص 39)
در فصل سوم با عنوان «فتوحات اسلام» نویسنده به انعکاس برخی نظریه‌های مورخان غربی درباره تحولات اسلام در رفتار اعراب بادیه‌نشین مبادرت کرده و می‌نویسد: «به گفته تاریخدان جوئل کارمیشل، «بادیه‌نشینان... به‌ویژه به هیچ چیز به اندازه خوشی‌های این زندگی ـ جنگیدن، نوشیدن، قماربازی و معاشقه ـ توجه نداشتند» ارزش‌های تازه اسلامی که محمد(ص) بیانگر آنها بود با افکار سنتی آنها مغایرت داشت. در آغاز بادیه‌نشینان مغرور از آداب و رسوم نیاکان خود پیروی می‌کردند و بنابراین در برابر احکام دینی اسلام که مستلزم برپا داشتن نماز، پرداخت زکات و پرهیز از شرب خمر بود مقاومت می‌ورزیدند. از آن هم ناراحت‌کننده‌تر برای آنها تأکید مسلمانان بر بخشش بود، مفهومی که با رسم باستانی انتقامجویی بادیه‌نشینان ناسازگار بود. کار میشل خاطرنشان می‌سازد: «دنیای عرب پیش از اسلام امتناع از پاسخ دادن به توهین را... نشانه بزدلی زشت و زننده‌ای می‌دانست که مایه شرمساری تمام قبیله بود.» (ص 49)
مسلمانان در تاریخ‌نویسی گوی سبقت را ربودند
فصل چهارم تشریح «چند شاخه شدن اسلام» را مدنظر قرار داده است که درباره کسب هویت جدید اعراب در حکومت عباسیان می‌خوانیم: «مقامات عباسی برای جلب نظر توده مردم ناباور سریع عمل کردند. آنها برای همه مسلمانان، عرب و عجم، برابری اعلام کردند. در نتیجه، شکاف عمیق بین مسلمانان عرب مستقر در پادگان‌ها و غیرعرب‌ها برداشته شد. به‌زودی درآمیزی میان نژادها و گروه‌های قومی مختلف در سرتاسر امپراتوری صورت پذیرفت. در نتیجه، اعراب به تدریج هویت قبیله‌ای و ارزش‌های بادیه‌نشینی خود را از دست دادند. عباسیان همچنین با مشارکت دادن بسیاری از غیرعرب‌ها در حکومت جدید از پشتیبانی آنها برخوردار شدند.» (ص 73)
«عصر طلایی عباسیان» در فصل پنجم به تفسیر موفقیت‌های مسلمانان در رشته‌های گوناگون از جمله تاریخ‌نگاری توجه کرده و آورده است: «مسلمانان در تاریخ‌نویسی نیز گوی سبقت را ربودند. ابن خلدون، یکی از بزرگ‌ترین دانشوران اسلام، با رویکردی عقلانی ـ فلسفی، که یونانیان پرورده بودند، روایت‌های تاریخی خود را نگاشت. ابن خلدون، تا حدی در مقام یک عالم اجتماعی، کوشید قوانین زیربنایی طبیعت را که به رخدادهای انسانی شکل می‌دهد کشف کند. او، به جای این‌که صرفا به گزارش رخدادها بپردازد، در پی آن بود که، با به حساب آوردن فرهنگ، جغرافیا و شرایط اجتماعی ـ اقتصادی یک منطقه، به تفسیر کنش‌های انسانی بپردازد. هرچند امروزه این روشی جاافتاده و متداول است، در زمان ابن خلدون کاملا تازگی داشت.» (ص 88)
در فصل ششم با نام «امپراتوری‌های اسلامی در سده‌های میانه» نویسنده سراغ واکاوی قدرت مسلمانان در جهان رفته و در رابطه با این موضوع می‌نویسد: «طی قرن شانزدهم قدرت اسلام از طریق هماهنگی مراکز قدرت اسلامی - امپراتوری ترک‌های عثمانی، امپراتوری ایرانی صفوی، و تیموریان هند به اوج خود رسید. به نوشته جان ال. اسپوزیتو، «با وجود گوناگونی‌ها و سیاست‌های فردی برخی فرمانروایان، امپراتوری‌های عثمانی و صفویه، و سلطان‌نشین‌ها (تیموریان هند) نگرش و رویکرد ایدئولوژیک اسلامی تا حدی مشترک به سازماندهی حکومتی، حمایت از اسلام و کاربرد آن نشان می‌دادند.» (ص 113)
اسلام بیش از یک دین بلکه یک جامعه گسترده است
فصل هفتم «زوال امپراتوری‌های اسلامی» نامیده شده که در بخشی از آن به وجود برخی چهره‌های اصلاحگر اشاره شده که درباره یکی از این چهره‌های مطرح می‌خوانیم: «از میان اصلاحگران مسلمان بسیاری که در قرن نوزدهم جلب توجه کردند، یک نام برجستگی خاصی دارد: سید جمال‌الدین اسدآبادی معروف به افغانی، آموزگار، روزنامه‌نگار، سخنور و فعال سیاسی سرشناس و سرگردان خستگی‌ناپذیر در سرتاسر مملکت اسلامی، افغانی به هر جا سفر می‌کرد پیامش یکی بود: مسلمانان باید اختلافاتشان را کنار بگذارند و متحد شوند تا بتوانند با خطر اروپا روبه‌رو شوند. به گفته او، اسلام بیش از یک دین بلکه یک جامعه گسترده نیز بود. بهترین راه حفظ اسلام، به عقیده او، پذیرش علوم و فن‌آوری‌های مدرن بود که به راه و روش زندگی مسلمانان کمک می‌کرد و سد راه آنان نبود.» (ص 124)
«اسلام در عصر جدید» به عنوان فصل پایانی درباره آواره شدن قوم یهود در پی ستیزه‌جویی‌های اروپائیان آمده است: «ریشه درگیری خونین جاری بین اسرائیل و ملت‌های مسلمان به سال هفتاد میلادی بازمی‌گردد که سربازان رومی دولت یهودی اولیه را در فلسطین از بین بردند. در نتیجه، بسیاری از یهودیان از ترس جانشان گریختند و در اروپای مسیحی اقامت گزیدند. در اینجا، یهودیان طی قرن‌ها با موج‌های پی‌درپی پیگرد و آزار، نفرت و کشتارهای برنامه‌ریزی شده‌ای که فرمانروایان اروپایی یکی پس از دیگری به راه اختند، دست به گریبان بودند.» (ص 134)
در همین قسمت نویسنده درباره تاثیر نفت در کشورهای مسلمان خاورمیانه می‌نویسد: «در سال‌های پس از جنگ، جامعه جهانی به درگیری‌های مذهبی در خاورمیانه توجه فزاینده‌ای نشان داد، چون این درگیری‌ها با تولید یک منبع حیاتی ـ نفت ـ در هم تنیده شده بود. به برکت سرمایه‌گذاری‌های کلان و کارشناسی‌های فنی شرکت‌های اروپایی و آمریکایی، منابع وسیع نفتی، به‌ویژه در کشورهای حوزه خلیج فارس، داشت کشف، حفاری و بهره‌برداری می‌شد. جهان آماده بود برای این ماده حیاتی پول قابل ملاحظه‌ای پرداخت کند. نتیجه سرازیر شدن درآمدهای نفتی به معنای فوران ثروت، قدرت و اهمیت استراتژیک جهانی برای کشورهایی چون ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بود. در واقع، در نیمه دهه 1970، چندین کشور حوزه خلیج فارس بالاترین درآمد سرانه را در دنیا داشتند.» (ص 140)
کتاب «گسترش اسلام» از مجموعه تاریخ جهان تالیف جان دان برگردان مهدی حقیقت‌خواه در 160 صفحه، شمارگان دو هزار و 200 نسخه و به قیمت 12 هزار تومان از سوی نشر ققنوس منتشر شده است.
شنبه ۱۳ تیر ۱۳۹۴ - ۱۱:۰۰
نظر شما