به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) كتابخانه‌ مجلس شورای اسلامی كه سال‌هاست به عنوان يكی از مراكز علمی و فرهنگی معتبر و مهم در پاسداری از ميراث مكتوبِ فرهنگ و تمدن ايران و اسلام در جهان شناخته شده است دارای گنجينه‌هایی كم‌نظير از منابعی است كه بر اعتبار جايگاه آن به عنوان مركزی مهم در بسط و اشاعه تاريخ علم و هنر افزوده است.

تأسیس رسمی کتابخانه‌ای با هدف بنیادینِ حمایت فکری و علمی نمایندگانِ مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیلِ حکومتِ جدید بود، اگرچه در دوره‌ نخست مجلس با همه‌ عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد، اما با مساعی و پشتکارِ برخی از نمایندگانِ فرهیخته‌ عضو هیات رئیسه‌ دومین دوره‌ مجلس شورای ملی و با تصویب آیین‌نامه‌ داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 دنبال شد.

 این کتابخانه که در حال حاضر بیش از 510 هزار کتاب چاپی، 24 هزار کتاب خطی، بیش از 41 هزار مجلد نشریه‌ ادواری و میلیون‌ها برگ سند در آن نگهداری می‌شود، نهادی با سابقه‌ نزدیک به یک صد سال است که بخش مهمی از میراثِ ماندگارِ تمدنِ کهنسال و بزرگِ ایرانِ اسلامی را بر دوش می‌کشد.

با توجه به اهمیت کتابخانه مجلس برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به کتاب، مدیریت این کتابخانه از حساسیت بالایی برخوردار است، به همین دلیل «ایبنا» در گفت‌وگو با صاحبنظران و کارشناسان، جویای عملکرد چندین ساله این کتابخانه در دوره‌های مختلف مدیریتی و ویژگی‌های مدیر این کتابخانه شده است. مطلب زیر گفت‌وگوی این رسانه با دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب است.

دکتر ایرانی ضمن تأکید بر این نکته که وقتی دربارۀ یک مؤسسه و بنیادی سخنی به میان می‌آید ابتدا باید بررسی کرد که آن مؤسسه یا بنیاد تا چه اندازه در چهارچوب آن چه که برایش تعیین شده است، موفق عمل کرده یا این‌که چقدر خلاف چهارچوب‌های مشخص شده گام برداشته و یا فراتر از آن چه که برایش تعیین تکلیف شده، حرکت کرده است، اظهار کرد: بر اساس اساسنامۀ کتابخانۀ مجلس، هدف اصلی این کتابخانه جمع‌آوری آثار حقوقی، سیاسی، فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی با تأکید بر اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی است. همچنین در کنار این کارکرد وظایف دیگری را نیز برعهده دارد که از آن میان می‌توان به حفظ و نگهداری میراث ملی، آثار کمیاب، خطی و موزه‌ای و انتشار مناسب آن ها، ارائه خدمات به نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان،‌ مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولتمردان نظام و پژوهشگران داخلی و خارجی، دانشجویان و سایر مراجعان، عضویت در مجامع ملی و بین‌المللی مرتبط و انجام مطالعات تطبیقی برای بهبود فعالیت‌های ‌خدماتی، پژوهشی و اطلاع‌رسانی و به‌روز نگهداشتن کتابخانه،  برقراری ارتباط با کتابخانه‌های مجالس سایر کشورها و مبادله آثار علمی وانتشارات کتابخانه‌ای، همکاری و مشارکت با کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز اسنادی همطراز در اجرای طرح‌های مرتبط با وظایف کتابخانه اشاره کرد.
 
وی در ادامه سخنانش، گفت: موارد نامبرده جزء مهم‌ترین وظایف کتابخانه مجلس به شمار می‌آید که متأسفانه باید بگویم که مدیران این کتابخانه به برخی از آنها توجه نکرده‌اند، بعضی از مدیران نیز موارد جدیدی از خودشان اضافه کرده‌اند که به هیچ وجه در اساسنامۀ کتابخانه مجلس وجود ندارند.
 
مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب توضیح داد: مدیر کتابخانه مجلس باید آثار مربوط به خودِ کتابخانه را منتشر کند و در کنار این کار و ارائه خدمات به نمایندگان مجلس، باید آثار کمیاب ملی را جمع‌آوری و صیانت کند؛ معنی این جمله آن است که کتابخانه موظف است آثاری را منتشر کند که در درجۀ نخست برای نمایندگان مجلس و دولتمردان نظام کاربرد داشته باشند. با صراحت باید بگویم که یک سلسله از آثاری که تاکنون توسط این کتابخانه منتشر شده‌اند هیچ تناسبی با این وظیفه نداشته‌ و البته برخی آثار هم تناسب دقیق داشته‌اند.
 
ایرانی در ادامه سخنانش گفت: به طور مثال اخیراً کتاب «فرهنگ پهلوی» از سوی کتابخانه مجلس چاپ شد؛ بسیار جای سؤال دارد که چاپ این کتاب چه تناسبی با وظایف مصرح در اساسنامه کتابخانه مجلس دارد؟! همچنین چاپ عکسی زند اوستا که توسط مدیر قبلی کتابخانه منتشر گردید، چه نیازی را پاسخ گفته و چند تا پژوهشگر در کل کشور قادر به استفاده از آن هستند؟! البته تصویر این نسخه هم در اینترنت قابل دانلود است. ( http://download041.ir)
 بنابراین، چاپ این آثار و خرید یکجای بعضی از آنها در این دوران خشکسالی مالی، هزینه‌های هنگفتی را تحمیل می کند. این در حالیست که هنوز صدها نسخه ارزشمند شیعی کتابخانه منتشر نشده است. طبعاً مدیر قبلی کتابخانه مجلس باید در این زمینه پاسخگو باشد.

مصحح کتاب «فیض الدموع بدایع نگار تهرانی» ادامه داد: همچنین همایش حامیان نسخ خطی که در دوره آقای ابهری برگزار شد، در چهارچوب اساسنامه کتابخانه مجلس لحاظ نشده است؛ این در صورتی  است که  ایشان حدود 9 سال همایش نامبرده را برگزار می کردند و اتفاقا از کارهای ماندگار دوران ایشان محسوب می شود. اما مدیر بعدی یعنی آقای رسول جعفریان که به روی کار آمد، این همایش را برگزار نکرد و اعتقادی به آن نداشت. خب اینجا این سؤال پیش می‌آید که اگر برگزاری این همایش از سوی هیأت امنا تأیید شده بود، چرا مدیر جدید (رسول جعفریان) برگزاری آن را ادامه نداد؟ اما اگر برپایی این همایش توسط هیأت امنا تأیید نشده بود، پس چرا مدیر قبلی آن را انجام می داد؟
 
مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب افزود: وقتی در اساسنامه کتابخانه مجلس آمده است که هدف کتابخانه انتشار آثار خطی کمیاب خود کتابخانه است، این‌جا این سؤال پیش می‌آید که آثاری که حدود 10 الی 15 سال اخیر از سوی این کتابخانه منتشر شده اند، بر اساس کدام بند یا مفاد اساسنامه یا مصوبات هیأت امنا بوده است؟
 
ایرانی ادامه داد: متأسفانه مشاهده شده تاکنون بیشتر توجه به انتشار آثار سایر کتابخانه ها بوده تا نسخ خطی کتابخانه مجلس.
 
وی عنوان کرد: همچنین در اساسنامه کتابخانه مجلس آمده است که مدیر این کتابخانه باید در مجامع ملی و بین المللی مرتبط با کتابخانه عضو باشد و با کتابخانه ‌های پارلمانی سایر کشورها مبادله فرهنگی داشته باشد؛ بنابراین، باید بررسی شود که در این مدت کدامیک از مدیران این کتابخانه در این امر موفق عمل کرده است. تصور می کنم دکتر رجبی در مدتی که مدیریت کتابخانه مجلس را بر عهده گرفته بودند، همواره بر توسعه و تقویت ارتباط با مجامع ملی و بین المللی همت گماشت. چاپ مجله به زبان انگلیسی، از جمله اقدامات دکتر رجبی در این زمینه بود.
 
مدیر مسئول دوفصلنامه علمی پژوهشی آینه میراث با اشاره به دوره مدیریت رسول جعفریان در کتابخانه مجلس گفت: در دوره آقای جعفریان به نظر می‌رسد نهضتی در مدیریت در یکی از کتابخانه‌های بزرگ کشور رُخ داد؛ به این معنا که کتابخانه‌های بزرگ کشور مانند کتابخانه آیت‌الله مرعشی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه ملی به شکلی اداره می شدند که تقاضای مراجعه کنندگان با کندی و دشواری اجابت می شد ـ چه در ارائه خدمات و چه در عضویت ـ ازین رو با مدیریت ایشان، پژوهشگران امیدوار به ایجاد تحول در سایر کتابخانه ها شدند و توقعشان نسبت به مدیریت این کتابخانه ها بحق دوچندان شده است.
 
ایرانی در ادامه سخنانش، گفت: این کتابخانه‌ها با ضعف هایی همراه بودند که از جمله آنها می توان به کند بودن فرآیند فهرستنویسی نسخه‌های خطی اشاره کرد؛ آقای جعفریان در طول مدیریت خود در کتابخانه مجلس، فهرست نویسان را جمع کرد و به آنها حقوق داد و در این 4 سال، تمام نسخ خطی موجود را به سرعت و همت مضاعف فهرست کرد که بسیار جای تحسین دارد.
 
وی افزود: آقای جعفریان در زمان مدیریتش، بحث دیجیتال‌سازی نسخ خطی را با تلاش شبانه‌روزی خود پیگیری کرد و به ثمر رساند البته با اشکالاتی مواجه بود که کاملاً طبیعی است. بدون تردید کسانی می آیند و اصلاح خواهند کرد اما اصل کار آقای جعفریان قابل الگوبرداری است. البته اخیراً شنیده می‌شود که در این زمینه کتابخانه‌‌های ملی و مرکزی گام های بلندی را برداشته‌اند؛ به طور مثال کتابخانه ملی بزودی تصاویرهمه نسخ خطی را به صورت آنلاین عرضه خواهد کرد. امیدواریم روزی مدیران کتابخانه های آستان قدس رضوی، مرعشی، مرکزی، سپهسالار و... نیز کارهای ناتمام خود را تمام کنند  و به سرعت آثار فهرست نشده را فهرست و به صورت دیجیتالی عرضه کنند.
 
سردبیر دوماهنامه گزارش میراث ادامه داد: سدّ دیگری که آقای جعفریان در طول مدیریت خود بر کتابخانه مجلس شکست، این بود که تمام نسخه‌ها را به صورت هارد سیار و رایگان در اختیار مؤسسات معتبر ذیربط برای استفاده های پژوهشی قرار داد. این در حالی است که در سایر کتابخانه‌ها وقتی پژوهشگری می خواهد برای انجام تحقیق به منبع علمی دسترسی پیدا کند با مشکلاتی روبروست  و گاه دیده شده به دلیل سختگیری های زیادی که از سوی مسئولان کتابخانه ها اعمال می‌شود، از ادامه فعالیت و پژوهش منصرف شده اند. بدون تردید مسئولان کتابخانه‌ها به دلیل انصراف پژوهشگران از ادامه فعالیت و ناکامی آنها، شرعاً مسئولند و باید پاسخگو باشند.
 
نویسنده کتاب حال دوران(جامع شناسی موسیقی در سه قرن اول) برگزیده دومین جشنواره فارابی توضیح داد: آقای جعفریان در طول مدیریت خود در کتابخانه مجلس چون خودش محقق و مصحح بود، می دانست باید این سدها را از پیش روی محققان و پژوهشگران بردارد. آیا مدیری که بعد از ایشان آمد  اعتقادی به این امور داشت یا اصلا متنی یا نسخه ای را تصحیح کرده بود و در امور کتابشناسی تخصصی داشت؟! آقای دکتر رجبی انسانی وارسته و فاضل در فلسفه هستند، استفاده از تصاویر آنلاین کتابخانه را محدود کردند و در اجابت نسخه های درخواستی پژوهشگران آن سرعت عمل را نداشتند. بنده نسخه فرمان مالک اشتر را با کیفیت بهتر درخواست کردم تا به طور عکسی چاپ کنم، ولی درخواست بنده عملی نشد. در دوره ایشان مدیران فرهنگی بناحق جا‌ به جا شدند، مجله نامه بهارستان را که یک نشریه تخصصی در سطح بین المللی بود تعطیل کرد.
 
مدیر عامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: بر اساس اساسنامه کتابخانه مجلس، مدیر کتابخانه مجلس باید در حوزه کتابداری، کتابشناسی و اطلاع رسانی تخصص داشته باشد، با این اوصاف اما برخی از مدیران سابق این نهاد فرهنگی مهم فاقد این ویژگی ها و تخصص ها بوده اند.
 
مدیر مسئول دوفصلنامه میراث علمی اسلام و ایران یادآور شد: اساسنامه کتابخانه مجلس می گوید مدیر این کتابخانه باید در کتابداری، کتابشناسی و اطلاع رسانی تخصص داشته باشد به نظر من این تخصص ها کافی نیست و باید متن آن کاملا اصلاح شود چرا که معتقدم مدیر کتابخانه مجلس نه ازسوی رئیس مجلس شورای اسلامی که لازم است توسط شورایی متشکل از افراد متخصص در مسائل مدیریت فرهنگی و کتابداری و نسخه شناسی و ایران شناسی انتخاب شود. مدیر کتابخانه مجلس باید در این حوزه سابقه مدیریتی داشته باشد و اهداف کتابخانه مجلس را محقق کند؛ آقای دکتر فدایی برغم این که در کتابداری تخصص داشتند، اما در زمینه انتشار آثار و فهرست نویسی موفق عمل نکردند.
 
وی بیان کرد: بر اساس اساسنامه کتابخانه مجلس، خرید نسخ خطی از دیگر وظایف مدیر این کتابخانه است؛ در دوره‌های مختلف، خرید نسخ خطی فراز و نشیب داشت و سلیقه‌‌ای عمل می‌شد. باید شرایطی فراهم شود تا در آیین‌نامه توضیح داده شود که این امر مهم نباید به صورت سلیقه‌ای انجام شود. باید نسخه‌های ارزشمند تأمین اعتبار شوند تا بدین وسیله مانع خروج نسخه های خطی از ایران شوند.
 
ایرانی عنوان کرد: یکی از مشکلاتی که در کتابخانه مجلس شاهد بودیم، این است که مدیران کتابخانه مجلس تحت تأثیر سفارش‌ها و نظرات برخی نمایندگان هستند و تعدادی از کارمندان آن‌جا، به توصیه برخی نمایندگان مشغول کار شدند؛ اگر این موضوع صحت داشته باشد، نباید همه ناکارآمدی در کتابخانه را بر دوش مدیران آنها انداخت. لذا باید بررسی شود که شایسته سالاری در دوره ریاست کتابخانه کدام مدیراعمال شده است؟ آیا افراد بر اساس تخصص آمده اند یا با توصیه‌هایی که رایج است، وارد مجموعه کتابخانه شده‌اند؟ چرا که حضور افرادی که با سفارش آمده اند می تواند در مدیریت تأثیر بگذارد و باعث شود مدیر اعتماد خود را از دست دهد و تواناییش کم شود.
 
وی ادامه داد: از دیگر مشکلاتی که کتابخانه مجلس با آن مواجه است، این است که برخی مدیران مطلقا در امور اجرایی کتابخانه دخالت نمی کردند این در حالی است که بر اساس اساسنامه، مدیر کتابخانه باید به یک سلسله موضوعات توجه داشته باشد. در مقابل، مدیرانی بودند که بیش از حد در امور اجرایی ورود پیدا می کردند و این موضوع باعث  درگیری مدیر با کارمندان می شد که در بعضی دوره‌های اخیر شاهد این معضل بودیم.
 
مدیر عامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب توضیح داد: موفقیت یک مدیر شاید در پناه حمایتی است که از بالا دریافت می کند؛ اگر رئیس مجلس از مدیری حمایت کند و آن مدیر قابلیت، تخصص و صلاحیت لازم را داشته باشد، بدون تردید کتابخانه مجلس موفق خواهد بود؛ این موضوع در دوره مدیریت آقای جعفریان بخوبی شکل گرفت. به طور مثال در دوره مدیریت آقای جعفریان، کتاب قرآن مجید به خط خوش و بی نظیر عثمان بن حسین وراق به عنوان یک اثر هنری مربوط به کتابخانه طوپقاپی سرای ترکیه چاپ شد و بسیار مورد نقد برخی افراد غیر متخصص قرار گرفت.
 
ایرانی ادامه داد: در کنار این اقدام، کتاب تفسیر کتاب الله در دو جلد با گویش طبری از تفاسیر زیدی مربوط به شمال ایران به زبان عربی به صورت عکسی و بسیار دشوارخوان نیز در دوره ریاست آقای جعفریان چاپ شد که هزینه گزافی را به خود اختصاص داد. به نظرم انتقادها در این مورد وارد بود چرا که ایشان می توانست به وسیله لوح فشرده مثل انتشار التفهیم و با کمترین هزینه نسبت به انتشار این اثر اقدام کند. آقای جعفریان مجلاتی را چاپ کرد که قطر هزار صفحه‌ای داشتند؛ این حجم قطر مجله، در عُرف فصلنامه و دو فصلنامه کمتر دیده می‌شود به همین دلیل مورد نقد واقع شد؛ اگر چه محققان از آن بسیار بهره‌مند می‌شوند.
 
وی با اظهار تأسف از بلاتکلیفی مدیریت مجلس پس از گذشت سه ماه گفت: این که پس از حدود 3 ماه هنوز کتابخانه مجلس رئیس مشخصی ندارد، جای تأسف است؛ چرا که ساز و کار به گونه‌ای باید باشد که وقتی مدیری برکنار می‌شود یا تغییر می‌کند، باید در طول نهایت دو هفته رئیس جدید مشخص شود؛ این موضوع زیبنده نیست.
 
ایرانی  در پایان سخنان خود با آرزوی بهبودی برای استاد عبدالحسین حایری رئیس اسبق کتابخانه مجلس گفت: نام کتابخانه مجلس با خدمات استاد حایری اعتلا و عظمت یافته است و در این سالهای بازنشستگی ایشان، بی مهریهایی که نسبت به ایشان روا داشته می شد، زیبنده مجلس نبود. اگر همراهیهای برخی ار دوستداران و علاقه مند به حضرت ایشان نبود،  نگرانیهای نسبت به ایشان دوچندان می شد. استاد حائری بیش از بیست سال در کتابخانه مجلس شورای اسلامی مشغول به خدمت و عهده‌دار سمت ریاست کتابخانه مجلس بوده است. وی صاحب نظریه «بازنویسی تاریخ علم بر اساس بازنویسی فهارس نسخ خطی» است که جایزه‌ای جهانی را نیز برای وی به ارمغان آورده است.