به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «قلعه‌ها و دژها» اثر ژان کلود ووازن با حضور بهمن نامور مطلق، معاون میراث فرهنگی و صنایع دستی، ایرج معینی، استاد گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی یکشنبه 20 اردیبهشت ماه در تالار گفت‌وگو بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد. احمد شاکری، مجری برنامه در این نشست امروز را روز فرانسه اعلام کرد.
 
ووازن بدون هیچ چشمداشتی این پژوهش را انجام داده است

نامورمطلق با اشاره به تلاش قابل قدردانی کلود ووازن گفت: نویسنده بخشی از میراث فرهنگی ما را جمع‌آوری و در یک کتاب معرفی کرده است. اگرچه در کتاب‌های گوناگون مطالبی درباره قلعه‌ها و دژها نوشته شده اما به صورت یک مطلب منسجم در یک کتاب تا کنون به آن پرداخته نشده بود.
 
وی درباره الگوپذیری نویسندگان ایرانی از تلاش پژوهشگران غربی بیان کرد: ووازن بدون این که از کشور ما اعتباری بخواهد، بدون هیچ چشمداشتی این پژوهش را انجام داده است. در حالی که برخی از ایرانی‌ها تا برای یک پژوهش اعتباری نگیرند آن‌را انجام نمی‌دهند. هویت‌ معماری و هویت مردم‌شناختی ایران مدیون پژوهشگران غربی است.

نامورمطلق درباره نگاه پژوهشگران به ایران بیان کرد: امیدوارم سایر محققان غربی نیز این‌گونه کارهای پژوهشی را در ایران انجام بدهند‌. زیرا‌ وقتی کتابی از سوی آنها درباره ایران نوشته می‌شود‌ به نظر می‌رسد نگاهی‌ از یک کانون دیگر مطالبی درباره‌ ایران‌ را به ما می‌گوید که ما تاکنون کمتر به آن توجه کرده‌ایم‌.

وی ادامه داد: تلاقی نگاه‌ها‌ برای ما در شناخت‌ ابعاد گوناگون فرهنگمان مغتنم است‌. چه این نگاه درباره‌ آثار و بناهای تاریخی ایران از سوی پژوهشگران خارجی باشد‌. حال این پرسش مطرح است‌‌ که چرا ایران این همه دژ دارد؟ زیرا ایران در گلوگاه شرق و غرب واقع شده بود و هر قدرتی که از این دو سو می‌خواست جهانگشایی کند در مرحله نخست به ایران می‌رسید و این به دلیل جغرافیای خاص ایران نیز بود که مورد طمع شرق و غرب قرار داشت.

معاون میراث فرهنگی و صنایع دستی با شرح ساخت‌ دژ‌ها و قلعه‌ها اظهار کرد: ایرانیان برای صیانت از ناموسش خود دژ‌های بسیاری می‌ساختند‌. ما علاوه بر دژ و قلعه در آثار تاریخی‌مان رد‌پایی از خندق‌ها نیز داریم به‌طوری که‌ در کتاب‌های تاریخ اسلام نیز آمده است‌ که در جنگ خندق‌ سلمان فارسی به پیامبر پیشنهاد داد‌ که خندق بزرگی برای مقابله با دشمنان درست کنند.

نامور‌مطلق با اشاره به ویژگی‌های کتاب «قلعه‌ها و دژ‌ها» گفت: این کتاب چندین حسن دارد‌. نخست این‌که اثر ووازن نخستین مجموعه درباره قلعه‌ها و دژ‌های ایرانی است‌. علاوه بر این یک کتاب مصور است‌. در این کتاب در حالی عکس‌های بسیاری از قلعه‌ها و دژ‌های قدیمی ایران گنجانده شده که بسیاری از این آثار در حال از بین‌رفتن است. این عکس‌ها در آینده می‌تواند به عنوان سند محسوب شود که برای نخستین‌بار در این کتاب آورده شده است.

وی با اشاره به طبقه‌بندی مطالب کتاب عنوان کرد: نویسنده در این کتاب طبقه‌بندی جغرافیایی را به خوبی لحاظ کرده است‌ به طوری که این تقسیم‌بندی می‌تواند الهام‌‌بخش سایر پژوهشگران قرار گیرد. با این وجود درباره ارجاعات آن می‌توانست دقیق‌تر باشد‌. به نظرم برخی ارجاع‌ها خیلی کلی است که امیدوارم در چاپ‌های بعدی این نقص جبران شود.

معاون سازمان‌ میراث و صنایع‌دستی‌ افزود: با این وجود‌ در بعضی از مطالب کتاب احساس کردم‌ که زاویه زیبا‌شناسی بر مستند‌نگاری کتاب می‌چربد. همچنین در بخشی از کتاب مطالبی درباره پل‌ها آمده که من فلسفه قرار‌گرفتن پل‌ها در این کتاب را متوجه نشدم‌.

نامور‌مطلق‌ پس از بیان برخی اشکالات کتاب با اشاره به هویت معماری و هویت مردم‌شناختی‌ بیان کرد‌: چرا باید از ژان کلود‌ ووازن قدر‌دانی کنیم، زیرا ما بخشی از هویت معماری و هویت مردم‌شناختی ایران را‌ مدیون این نوع پژوهشگران هستیم‌. افرادی مانند وی با نوشتن این کتاب‌ها‌ ما را متوجه اهمیت آثاری می‌کنند که فکر می‌کنیم زمان این آثار تمام شده‌ است. سخن گفتن دوباره از این آثار باعث می‌شود‌ که ما به فکر یک کاربری تازه برای این قلعه‌ها و دژ‌‌ها بیفتیم‌. من معتقدم نسل امروز باید این آثار را ببیند و درباره فلسفه وجودی آنها تفکر کند.

گنجاندن چند نقشه در کتاب آن را پربارتر می‌کرد

معینی یکی دیگر از سخنرانان این نشست گفت: من نیز به سهم خودم بررسی کردم که آیا تاکنون درباره قلعه‌ها یا دژ‌های ایران پژوهشی به‌طور مستقل انجام شده است یا خیر‌. در پرس‌وجوهایی که انجام دادم به این نتیجه رسیدم که تاکنون هیچ پژوهش مستقلی درباره این آثار تاریخی ایران صورت نگرفته است. ووازن‌ نخستین کسی است که این حجم پژوهش را انجام داده و با فروتنی می‌گوید این اثر یک دایره‌المعارف در حوزه قلعه‌ها و دژ‌ها نیست.

وی با اشاره به پژوهش‌های متعدد غربی‌ها درباره معماری ایران‌ عنوان کرد: ما مقدار زیادی از پژوهش‌های معماری که امروزه در دسترس ماست را مدیون غربیان هستیم. آنها به ایران آمدند و کارهای پژوهشی مهمی را انجام دادند اما متاسفانه‌ بعد از دهه پنجاه‌ با دو نوع بدبینی به آنها نگاه شد‌.

استاد گروه معماری دانشگاه‌ شهید بهشتی‌ با اشاره به دلیل بدبینی‌های ایرانیان به پژوهشگران غربی اظهار‌ کرد‌: معمولا بد‌بینی ایرانی‌ها به پژوهشگران غربی از دو نگاه سرچشمه می‌گیرد. نخست یک‌ نوع بدبینی است که سرچشمه آن را انگیزه‌های سیاسی‌ پژوهشگران خارجی می‌دانند‌ که ممکن است‌ علت‌ این پژوهش‌ها سیاسی باشد‌. دیگر این‌که بدبینی نوع دوم را این‌طور توجیح می‌کنند چگونه کسی که در این مملکت زندگی نکرده، می‌تواند درباره آن کشور کتابی بنویسد.

معینی‌ درباره یکی از نقص‌های این کتاب بیان کرد: به نظر من اطلاعات کتاب بسیار خوب است، اما نویسنده می‌توانست مطالب کتاب را با همراهی چند نقشه‌ از دژ‌ها و قلعه‌ها پرمحتوا‌تر کند، اما متاسفانه‌ به دلیل دشواری‌هایی که در تهیه نقشه از آثار تاریخی‌ وجود دارد‌ همراه کردن‌ یک اثر پژوهشی درباره آثار معماری تاریخی ایران‌ با نقشه‌ برای پژوهشگران بسیار دشوار است‌.

وی با طرح پیشنهادی به نویسنده‌ افزود: به نظر من اگر نویسنده‌ می‌توانست بحث کتاب را گسترده‌تر کند و از قلعه‌ها به استحکامات برود کتاب‌ پربار‌تری می‌توانست‌ تالیف کند‌. گنجاندن مطالبی از استحکامات، یک تحقیق خوب را‌ در کنار مطالبی درباره قلعه‌ها قرار می‌داد و با این نوع نوشتن می‌شد یک خط پژوهشی در ادامه کتاب شکل بگیرد‌. همچنان که در پژوهش دیگری که خبر دارم ووازن شروع کرده‌ تلاش می‌کند تفاوت قلعه‌های ایران با‌ قلعه‌های لبنان، سوریه و الجزایر را شرح دهد.

کتاب دایره‌المعارف معماری نظامی ایران نیست‌

ووازن‌ نویسنده‌ کتاب در قسمت دیگری از  نشست در شرح این اثر گفت: قصد من از نوشتن اثر این بود که می‌خواستم تجربه‌‌ای را که به دست آورده بودم، در کتابم با شما تقسیم کنم و به شما بگویم چگونه با شور و شوق از غرب سفر کردم و با چه کشور‌هایی روبه‌رو شدم‌ و به ایران آمدم و با تخصصی که در تحصیلات دانشگاهی‌‌ام داشتم به سراغ‌ پدیده استحکامات پرداختم‌. پس از عبور از لبنان، افغانستان، ایران و الجزایر به بررسی پدیده‌ قلعه‌ها و دژ‌‌های آنها پرداختم.

وی درباره چگونگی سفر پژوهشی به ایران‌ بیان کرد: من با ماشین خودم در جاده‌های ایران‌ به سفر پرداختم در هنگام سفر از شهر‌های ایران‌ توجهم به بازمانده‌های بناهایی جلب شد‌. بنابراین به فکر افتادم که در یک کتاب پژوهشی از دو جنبه به این آثار تاریخی بپردازم‌. نخست جنبه‌ توریستی این آثار بود‌ و باعث شد‌ هزاران عکس از آنها بگیرم‌ که از این عکس‌ها 270 عکس در کتاب گنجانده شد‌.

رایزن فرهنگی سابق سفارت فرانسه در تهران عنوان کرد: در جنبه دیگر تلاشم این بود که شخصیت اصلی این معماری را به دانشجویان‌ نشان بدهم. برای همین بر نمونه‌های قلعه‌ها و دژها بسیار کار کردم‌ تا بتوانم توجه دانشجویان را به آنها جلب کنم و از این آثار اطلاعاتی به آنها بدهم‌. البته این کتاب دایره‌المعارف معماری نظامی ایران نیست‌. اگرچه من بدون‌ داشتن‌ هیچ‌ اطلاعاتی این پژوهش را شروع نکردم‌. در ابتدا تمام آثار پژوهشی که مسافران‌ اروپایی از چهارصد سال پیش درباره ایران نوشته بودند را مطالعه کردم و از همین کتاب‌ها مطالب بسیار زیادی از ایران آموختم‌ و بعد از آن به‌سراغ پژوهش درباره دژ‌ها و قلعه‌ها پرداختم.