خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- صداوسیما همواره نه‌فقط یک رسانه بلکه ابزاری فرهنگی و وسیله سرگرمی‌سازی برای مخاطبانش بوده است، همان ویژگی که آن را به کتاب نزدیک می‌کند. تابه‌حال وقتی صحبت از کتاب و رادیو و تلویزیون می‌شد نگاه‌ها به سمت وظیفه صداوسیما به‌عنوان رسانه تأثیرگذار در اهمیت بخشی به فرهنگ کتاب‌خوانی و تولید برنامه‌هایی با موضوع نشر و کتاب متوجه می‌شد اما می‌توان این موضوع را از این منظر هم نگاه کرد که صداوسیما با نشر کتاب در حوزه‌های مختلف فرهنگی، هنری، برنامه‌سازی و... بخشی از نبض بازار کتاب را در حوزه علوم انسانی و هنر برعهده‌گرفته است.
 
سروش، یادگار شاهنامه بایسنقری و گنج نور
 شرکت انتشارات سروش که قدمتش به سال 1349 بانام «واحد انتشارات تماشا» برمی‌گردد تا سال ۱۳۵۶ با انتشار مجله تماشا و چاپ کتاب‌های رادیو و تلویزیونی به‌عنوان یکی از ناشران برجسته در حوزه هنرنمایشی به شمار می‌آمد؛ به‌طوری‌که بسیاری از نمایشنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در آن زمان در این انتشارات چاپ می‌شد. هرچند تغییر نام تماشا به سروش در روزهای قبل انقلاب (۳۰ خرداد ۱۳۵۶) رخ داد اما چاپ اولین شماره این مجله در اردیبهشت ۵۸ بانام «سروش» فضای تازه‌ای را در صداوسیما به وجود آورد و مهندس مهدی فیروزان با راه‌اندازی چاپخانه انتشارات سروش در اواخر سال 1372 در مجموعه غزالی صداوسیما واقع در کیلومتر 15 جاده مخصوص کرج در زمان ریاست محمد هاشمی باهدف چاپ و صحافی انواع کتب و مجلات و بروشورها و پوسترها و سایر نیازهای چاپی واحدهای مختلف سازمان، نام این انتشارات را به‌عنوان ناشری پرقدرت در حوزه نشر ثبت کرد. در اختیار داشتن فضایی بیش از یک هکتار و زیربنایی معادل 4700 مترمربع مساحت و داشتن امکانات لیتوگرافی (ماشین‌های چهار و نیم ورقی پشت‌ورو زن هایدلبرگ)، چاپ و صحافی ته چسب و مفتول و جلدسخت، سروش را به چاپ کتاب‌های نفیسی نظیر «شاهنامه بایسنقری»، «سیمای پهلوانان شه اوژن در شاهنامه»، «نقاشی قهوه‌خانه»، «نقاشی پشت شیشه»، «نقاشی روی کاشی»، «دیوان حافظ» به خط استاد غلامحسین امیرخانی و پوسترهای نفیس قرآنی و مجموعه «گنج نور» از مهم‌ترین افتخارات این انتشارات است که دیگر هرگز تکرار نشد. در قدرتمندی و اعتبار چاپخانه سروش در آن زمان همین بس که استاد محمود فرشچیان بخشی از مینیاتورهای خود را در مجموعه کتاب‌های نفیس فرشچیان در این چاپخانه به دست چاپ سپرد.
 
جدایی سروش از صداوسیما
بااین‌حال جدا شدن انتشارات سروش از بدنه اصلی صداوسیما در سال 1375 و تبدیل آن به شرکت انتشارات سروش باهدف سودآوری در حوزه نشر اولین ضربه‌ای بود که به چاپخانه سروش وارد آورد. تغییرات پی‌درپی مدیریت در این انتشارات که هرکدام از مدیران وقت، انتشارات سروش را محلی برای گذر و رسیدن به مقصدی بالاتر می‌دیدند با مدیریت‌های نه‌چندان کارآمد در چاپخانه همراه بود. با رفتن نیروهای نخبه و ماهر در امر چاپ و نبود مدیران آشنا به صنعت چاپ، این انتشارات با وجود حمایت‌های مدام صداوسیما دیگر نتوانست به جایگاه اولیه خود برگردد و اکنون علیرغم داشتن دستگاه‌های مجهز به دلیل نبود سیاست‌های درست در حوزه نشر، و عدم اعتماد و همراهی هنرمندان، نویسندگان و استادان دانشگاهی برجسته ــ که روزی بهترین آثارشان را در این انتشارات چاپ کرده بودند ــ برای سپردن آثارشان و اعتباربخشی دوباره به آن، خبری از چاپ کتاب‌های هنری و ادبی با موضوعات نو و به‌روز و حتی دانشگاهی در حوزه رسانه نیست.
در دوره جدید مدیریتی این موسسه بارها بر زیان ده بودن چاپخانه سروش تأکید و تلاش‌هایی برای خصوصی‌سازی این مجموعه صورت گرفت اما همزمان با طرح مساله زیان ده بودن، چاپخانه به خرید دستگاه‌های چاپ و صحافی مستهلک‌ نیز اقدام کرد!



چشم‌پوشی سروش از انتشار کتاب‌های هنری
در سال‌های اخیر این انتشارات بیشترین تمرکز را بر چاپ کتاب‌های سیاسی و اجتماعی صرف کرده که حتی انتخاب آنها نیز به سیاست‌های مدیران وقت انتشارات و ارتباطات شخصی‌شان با نویسندگان مربوط می‌شود. همچنین این انتشارات به دلیل نداشتن ماشین چاپ رول حتی قادر به چاپ مجلات خود نیست و در کنار چاپ کتاب در قطع‌های معمول به چاپ ‌ کتاب‌های معاونت‌ها و زیرمجموعه‌های صداوسیما و هفته‌نامه صداوسیما بسنده کرده است. درحالی‌که بر طبق اساسنامه شرکت سروش، که در ۱۲ بند تدوین‌شده است، این انتشارات باید در کنار تألیف، ترجمه، چاپ، انتشار و توزیع هر نوع کتاب و اثر علمی، آموزشی و فرهنگی مرتبط با مأموریت سازمان صداوسیما به زبان‌های خارجی و فارسی و متون برنامه‌های صداوسیما از قبیل فیلم‌نامه‌ها، نمایشنامه‌ها و ....؛ تهیه، چاپ، نشر، و توزیع روزنامه و مجلات را هم در جهت حفظ، تقویت و تکمیل ارتباط با مخاطبان صداوسیما برعهده‌گرفته داشته باشد که این بخش از فعالیت‌ها در حداقل آن صورت می‌گیرد.
 
ساختمانی به نام «پلازا»
ساختمان پلازا یا همان فروشگاه سروش در خیابان وصال، یکی از تشکیلات زیرمجموعه انتشارات سروش است که بین مجمع ناشران انقلاب اسلامی و سروش به نام ترنجستان سروش تقسیم‌شده است. این ساختمان یکی از فروشگاه‌های مدرن فروش کتاب در راسته انقلاب است که نظر مراجعان را به خود جلب می‌کند. سروش کتاب‌فروشی کوچکی نیز دارد که در طبقه همکف ساختمان مطهری واقع‌شده است.
 
همه کتاب‌های صداوسیما
بارزترین وجه از این سازمان عریض و طویل در حوزه نشر «انتشارات سروش» به‌عنوان ناشر صداوسیما است اما با نگاهی گذرا به حوزه آموزش و پژوهش در صداوسیما با بخش‌های متعددی روبرو می‌شویم که هرکدام با نشر کتاب سعی در مفهوم بخشی به حوزه کتاب در رسانه ملی رادارند. با تغییراتی که به سبب تغییر ریاست سازمان صداوسیما در معاونت‌های مختلف رخ‌داده انتظار می‌رود بخش آموزش و پژوهش نیز به یک انسجام مجدد و یکپارچگی برسد و تمام مجموعه‌هایی که اقدام به نشر کتاب می‌کنند از یک مدیریت واحد برخوردار شوند.
 
 سازمان صداوسیما با داشتن معاونت آموزش و پژوهش یکی از مهم‌ترین وظایف خود را درزمینه آموزش برنامه‌سازان و تولیدکنندگان رسانه و پژوهش در فضای رسانه را تعریف کرده است. بدیهی است بخشی از مأموریت این معاونت تألیف، ترجمه و تدوین کتاب و مقالات در حوزه رسانه است. هم‌اکنون چندین مرکز و اداره کل با توجه به نیاز معاونت خود اقدام به چاپ کتاب می‌کنند.
«مرکز تحقیقات صداوسیما» را باید اولین مرکز در سازمان صداوسیما در فضای نشر کتب رسانه‌ای دانست. این مرکز با بیش از دو دهه حضور در حوزه رسانه با تألیف و تدوین کتب مختلف در حوزه رادیوتلویزیون و رسانه‌های دیداری و شنیداری بخشی از نیاز دانشجویان علوم ارتباطات به کتب رسانه را هم فراهم آورده است. در کنار آن «اداره کل آموزش و پژوهش سیما» با چاپ کتاب، پایان‌نامه، مقالات با موضوعات فیلم‌نامه، بررسی، نقد و تحلیل رسانه‌ای برنامه‌های تلویزیون و رادیو در ایران و جهان سهم مهمی در انتشار کتاب داشته است. «مرکز پژوهش‌های اسلامی سیما» نیز با تمرکز بر نشر کتب دینی و مذهبی در حوزه رسانه نگاه ژرف‌تری به حوزه‌های دینی در نشر دارد. در این میان «دانشکده صداوسیما» به‌عنوان دانشکده‌ای رسانه‌محور با تألیف و تدوین کتب و فصلنامه‌های پژوهشی در حوزه‌های مختلف رسانه توانسته است بخشی از نیاز دانشجویان دانشکده را به مواد آموزشی و بازار نشر را برطرف کند. «اداره کل پژوهش‌های رادیو» نیز به‌عنوان ناشر یکی از بزرگ‌ترین معاونت‌های رسانه ملی بیش از دو دهه علاوه بر انتشار مجله رادیو، با چاپ کتاب در فضای تئوری و کاربردی رادیو اهمیت بخشی به موضوعاتی چون موسیقی، فرهنگ مردم، زبان و ادبیات فارسی و...آثار درخورتوجهی را در حوزه صدا چاپ کرده است. در این میان واحدهایی مانند «اداره کل آموزش و پژوهش معاونت سیاسی» و «واحد پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی» نیز در نشر کتبی مرتبط با موضوعات مورد اقدام کرده‌اند. نکته قابل‌توجه این است که همه آثار تألیف و تدوین‌شده در این مراکز در چاپخانه سروش به چاپ می‌رسند.
 
این روزها در آستانه تغییر و تحولات سازمان صداوسیما «انسجام و تمرکز فعالیت‌ها» بیش از هر موضوع دیگری در خصوص فعالیت‌های انتشاراتی این رسانه ضروری به نظر می‌رسد. امید است سرانجام این انسجام، تولید و انتشار کتاب‌هایی ارزشمند در حوزه رسانه، تلویزیون، رادیو و سایر بخش‌های مرتبط با این مجموعه باشد.