به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دومین روز همایش بازخوانی و بررسی دیدگاه‌های «سید قطب» عصر امروز دوشنبه 27 بهمن با حضور حجت‌الاسلام احمد رهدار، رئیس مؤسسه فتوح اندیشه، حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، موسی نجفی، یعقوب توکلی و جمال بهرام‌نیا از استادان دانشگاه در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام رهدار در ابتدای این همایش با بیان اینکه سید قطب از آن دسته شخصیت‌های اسلامی است که ارزش توجه به اندیشه‌ها و بازخوانی نظریاتش را دارد گفت: توجه به او مخصوصاً در شرایطی که تحولاتی در جهان اسلام در حال رخ دادن است اهمیت دارد.

وی ادامه داد: در سخنانم سید قطب را در دو سطح تحلیل می‌کنم؛ نخست لایه‌ مثبت و دوم لایه‌ای که منفی است. برای هر یک از این دو نباید غفلت کنیم که سید قطب درون یک محتوای تسنن عربی و نه به معنای تسنن عام زیست می‌کرده است.

وی افزود: سوالم را اینگونه شروع می‌کنم که با وجود اینکه در جهان تسنن به ویژه تسنن عربی، کتاب‌های اندیشه سیاسی به معنی عامش شامل دانش سیاسی، فلسفه، فقه و تاریخ سیاسی زیاد هست و حتی به مراتب بیشتر از حوزه اندیشه سیاسی تشیع است، چرا در جهان تسنن عربی انقلاب صورت نگرفته است؟

حجت‌الاسلام رهدار با تأکید بر اینکه یکی از بسترهای جهان تسنن اخوان المسلمین است تاکید کرد: اخوان نتوانسته اندیشه‌اش را تبدیل به انقلاب ناجح کند. یکی از دلایلی که در جهان عرب سنی انقلاب صورت نگرفته و انقلاب اسلامی لااقل دشوار است این هست که برخلاف تشیع، جهان تسنن فاقد یک میراث پیوسته است و در جهان تشیع،‌ نقطه ثقل اندیشه و معرفت دینی ما مکتب امامان معصوم است. این اندیشه از زمان امامان تا امروز در اندیشه نمایندگان این مکتب تداومی در مقیاس حجیت پیدا کرده است. به گونه‌ای که فرض کنید ما وقتی می‌خواهیم درباره امام راحل سخن بگوییم امام را میراث دار جریان اجتهادی پیش از خود می‌دانیم، چون او از آسمان نیامده بلکه از عمق تاریخ شیعه ظهور پیدا کرده است.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه مکتب اهل بیت (ع) برای ما تقیه را جایز دانسته در حالیکه در انقلاب اسلامی امام خمینی گفتند تقیه حرام است افزود: با این وجود هیچ کدام از ما احساس تضاد از این تفاوت نمی‌کنیم و سخنان امام را با سخنان امام جواد (ع) درباره تقیه در تضاد نمی‌دانیم. این اتفاق را ما در تاریخ تسنن نمی‌بینیم چون حجیت از یک جایی قطع شده است.

وی تاکید کرد: حجیت تاریخی در بستر اجتهاد به ما رسیده است ولی حجیت تاریخی در بستر اهل سنت نیست. این یکی از دلایلی است که اندیشه انقلابی اهل سنت خشن است یا انقلابی نیست و یا اگر باشد به سمت طالبانیسم و داعش رفته است. معتقدم اندیشه‌های سید قطب نیز به داعش می‌رسد چون منطق مواجهه در بستر تاریخی ندارد پس به خشونت ختم می‌شود.

حجت‌الاسلام رهدار با بیان اینکه به لحاظ تاریخی خط ابوبکر و عمر به ابن زبیر می‌رسد درحالیکه خط اصیل تاریخ اهل سنت،‌ عثمان و بنی امیه است افزود: جهان بینی مذهبی توسط این خط در جهان بنی امیه بستری شده در حالی که همه اینها یهودی‌های مسلمان شده هستند.

وی جریان اخوان را بستری برای تصرف تاریخی شیعه در تسنن دانست و گفت: می‌دانید که تسنن میراث عقلانی ندارد. در چنین شرایطی همین که افرادی مانند سید قطب بحث اجتهاد را مطرح می‌کنند این یک رسم شیعی است و من حتی در جریان اخوان همین اندازه را که عقل به میان آمده و به ما امکان دیالوگ می‌دهد نزدیک به رسم شیعی می‌دانم.

به گفته وی، جریان عقل گرای تسنن به دلیل فقدان نبوغ تاریخی و اصالت در یک تاریخ طولانی و دراز لازم است که خودش را در سطح اجمال نگه دارد. در اینجا آنها با ما نسبیت پیدا می‌کنند اما وقتی قرار است در سطح تفصیلی باشند از ما دور می‌شوند.

حجت‌الاسلام پارسانیا نیز در بخش دیگری از این مراسم با بیان اینکه برای بررسی جریان‌های معرفتی جهان اسلام چهار نوع‌ تقسیم‌بندی دارد گفت: برخی رویکردها در این تقسیم‌بندی چهار گانه، حاصل تقسیم‌بندی دوگانه دیگری است که هر کدام به دو قسمت دیگر تقسیم بندی می‌شود.

وی ادامه داد: بر این اساس، باید برخی متفکران را در چهارچوب سنتی جهان اسلام و دیگران را در حاشیه جهان مدرن و دوره معاصر قرار داد. هر یک از این دو جریان به دو بخش دیگر تقسیم می‌شوند. کسانی که در چهارچوب سنتی جهان اسلام هستند می‌توانند در دوران مدرن آنچنان در خود فرو روند که به اصطلاح خودشان تاریخ را متوقف کنند تا میراث سنت محفوظ بماند. دسته دیگر به شکلی فعالانه با تحولات جهان مدرن برخورد می‌کنند و سعی‌شان این است که به حیات تاریخی خود تداوم ببخشند.
 
وی افزود: اندیشه‌های فقهی میرزای نائینی و امام راحل(ره) در دومین بسته می‌گنجند که تلاش می‌کنند برخوردی فعالانه با تحولات جهان جدید بر مبنای سنت فکری اسلام داشته باشند. در حوزه فقه اما افرادی مانند علامه طباطبایی و شهید مطهری را داریم که به میدان عمل آمدند و در عین حال در دهه 40  و 50 حکمایی داریم که سعی می‌کنند میراث اسلامی را در چهارچوب متون حفظ کنند.

به گفته این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، آن عده از متفکرانی که در حاشیه جهان مدرن قرار می‌گیرند نیز بر همین مبنا دوگونه هستند. عده‌ای بدون هیچ تصرفی در ایده‌ها و گفتمان غرب را می‌پذیرند و  می‌خواهند فضاهای معرفتی را از یک جغرافیا به جغرافیا دیگر منتقل کنند و در حقیقت برخوردشان در برابر جهان مدرن انفعالی است. دسته دیگر فعالانه برخورد و تلاش می‌کنند آموزه‌های و ایده‌های مدرن را بومی کرده و برای خود تاریخ‌سازی کنند.
 
وی گفت:‌ بنابراین چهار جریان فکری در دوران جدید در جهان اسلام وجود دارد که سیدقطب بیشتر متعلق به جریان دوم است. سید قطب تلاش می‌کند در سنت فرو نماند، بلکه برخورد فعالانه‌ای با جهان مدرن داشته باشد. بنابراین فعالیت نظری و عملی دارد.

پارسانیا با بیان اینکه میراث جهان تسنن برگرفته از کلام اشعری است و سید قطب هم به این میراث تعلق خاطر دارد گفت: برمبنای این میراث بازگشت و حفظ تاریخ اسلام، بازگشت به دوره اقتدار سلفی و اسلام عثمانی و اموی دارای جایگاه است. از این نظر کار سیدقطب نسبتی با کاری که وهابیت انجام می‌دهند ندارد، زیرا وهابیت صرفا جنبه نظری دارد و نه عملی، مگر اینکه در دهه‌های اخیر آنها با تاسیس القاعده تلاش کردند به حوزه عمل وارد شوند. اما سید قطب متعلق به اخوان‌المسلمین است که تلاش می‌کند نظری و عملی به اقتدار اسلامی برسد. 

وی در پایان گفت: مشکلی که سیدقطب داشت این بود که میراث اشعریت که به تسنن راه پیدا کرده جایگاهی به عقل نظری و عملی نمی‌دهد، بلکه به عقل تجربی می‌پردازد. به همین دلیل سیدقطب با کاستی‌های بسیاری درباره نظریه‌پردازی دقیق برای وصول نتیجه مواجه بود. 

گزارش تکمیلی متعاقبا ارسال می‌شود.