به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در نخستین روز «دومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی: گذشته و حال» محمود جعفری‌دهقی، دبیر علمی همایش و دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران در سخنانی با اشاره به پنجاهمین سال تاسیس رشته زبان‌شناسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی در دانشگاه تهران گفت: این روز را ارج می‌نهیم و از همه دانشمندانی که در این راه تلاش کردند تشکر می‌کنیم.

وی در ادامه با نام بردن از انواع گویش‌های رایج در ایران افزود: همه این زبان‌ها و گویش‌ها شامل جهان‌بینی فرهنگ ایرانی است و این، فرهنگ کشور را در سراسر جهان منتشر می‌کند.

 فارسی، زبان رسمی و عامل اتحاد ایرانیان است

جعفری‌دهقی اضافه کرد: افزون بر زبان‌های ایرانی، زبان‌های ترکی و عربی نیز موجب غنای فرهنگ ایران شده است اما زبان فارسی به عنوان زبان رسمی و به منزله یکی از عناصر اتحاد میان ایرانیان تلقی می‌شود.

دبیر دومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی گفت: زبان فارسی از چنان گنجینه ارزشمندی برخوردار است که ایرانیان را به هم پیوند داده و هیچ عاملی توان جدایی آن را نداشته است.

وی با بیان اینکه در دوران اسلامی نه تنها نفوذ زبان‌های ایرانی متوقف نشد بلکه در شبه قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر نیز گسترش یافت افزود: زبان فارسی متعلق به همه ایرانیان نیست بلکه میراث مشترک ملت‌های مشرق زمین است. زبان فارسی به کشورهای هند، ترکیه، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان نیز تعلق دارد.

هویت و فرهنگ خود را به وسیله زبان فارسی به جهان عرضه کنیم

دانشیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران افزود: امروز ابزار بسیار ارزشمندی به نام زبان فارسی در اختیار ما قرار دارد که با پاسداری از آن می‌توانیم هویت و فرهنگ خود را به جهان عرضه کنیم. به همین منظور مرکز ایران‌‌شناسی و زبان‌شناسی نخستین همایش زبان و گویش‌های بین‌المللی را در سال 1391 بنیان نهادیم و ارائه مجموعه سخنرانی استادان و پژوهشگران ایرانی نخستین دستاورد آن مرکز بود که اکنون به چاپ رسیده است.

وی به دیگر دستاورد نخستین همایش زبان و گویش‌های بین‌المللی اشاره کرد و گفت: آشنایی جوانان با مبانی زبان‌های ایرانی در حین برپایی همایش، دیگر دستاورد آن بود. افزون بر این مرکز دایرة‌المعارف اسلامی با برپایی نخستین همایش، مقدمه تدوین دانشنامه زبان و گویش‌های ایرانی را فراهم ساخت و اولین مجلد آن در سال آینده به چاپ خواهد رسید.

جعفری‌دهقی اضافه کرد: بعد از اجرای نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌ها، دبیرخانه دائمی زبان‌ها و گویش‌ها در مرکز دایرة‌المعارف برپا و مقدمات برپایی همایش دوم از اواخر سال گذشته فراهم شد.

وی بیان کرد: بعد از اعلام فراخوان همایش دوم که با استقبال دانشجویان و علاقه‌مندان روبه‌رو شد، 250 چکیده مقاله به دبیرخانه رسید که بعد از داوری، 137 چکیده پذیرفته شد و اصل مقالات آبان‌ماه امسال دریافت و برای داوری ارسال شد.

جعفری‌دهقی ادامه داد: بعد از داوری آثار، 44 مقاله برای ارائه به صورت سخنرانی، پوستر و چاپ پذیرفته شدند. مقالات بعد از داوری مجدد و اصلاحات در دومین مجموعه مقالات همایش دوم به چاپ خواهند رسید.

در ادامه نخستین روز برگزاری «دومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی: گذشته و حال» کارشناسان به ارائه مقاله درباره موضوع‌های مختلف پرداختند.

واژه‌هایی رایج در زبان فارسی برگرفته از زبان سغدی است

دکتر بدر‌الزمان قریب، زبان‌شناس ایرانی، با مقاله «وام واژه‌های سغدی» یکی از ارائه‌کنندگان مقاله بود که چکیده آن به این شرح است:

سغدی زبان کشور سغد است که در «ورارود» قرار دارد و از قرن دوم میلادی تا قرن 12 زبان زنده جاده ابریشم بود و واژه‌هایی از آن زبان در زبان فارسی باقی مانده است. برای تشخیص این واژه‌های دخیل، پنج قانون وضع شده است تا بتوان به وسیله آنها واژه‌های دخیل را ،حتی آنهایی که توسط من یافته نشده است، پیدا شود.

شرط این کار در این است که هر دو واژه سغدی و فارسی هم‌معنا بوده و یکی در دیگری دخیل باشد. به عنوان مثال از واژه‌هایی که از سغدی در فارسی امروز به کار می‌روند می‌توان به فرخنده، نقره، کشاورز، سنگسار، سراسیمه، زیور، زاق و آغاز اشاره کرد.

سرزمین ایران به تعداد شهرها و روستاها دارای گونه‌های زبانی متفاوت است

دکتر ایران کلباسی، زبانشناس ایرانی و استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مقاله‌ای با عنوان «یک معنی و هزار صورت» ارائه داد. در چکیده این مقاله آمده است:
در سرزمین ایران به تعداد شهرها و روستاها گونه‌های زبانی متفاوتی وجود دارد که تاکنون درباره تنوع زبان‌ها و گویش‌های ایرانی مطالب بسیاری نوشته شده است. کلباسی نیز در سال‌های قبل مقاله‌ای با عنوان «تنوع زبان‌ها و گویش‌های» به نگارش درآورده بود که در سال 1373 در شماره ششم سال سوم مجله «مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز» چاپ شده است. وی در مقاله اخیر خود این تنوع زبانی را فقط در قالب جمله «کوزه را هم شکستم» نشان داده است.

کلباسی در سال 1388 کتابی با عنوان «فرهنگ توصیفی گونه‌های زبانی ایران» به چاپ رساند که این کتاب در سال 88 برنده جایزه کتاب فصل و در سال 1389 برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی شد. او در این کتاب از هزاران گونه زبانی که در ایران به کار می‌رود با برگردان یک داستان کوتاه به حدود 221 لهجه، گویش یا زبان این تنوع زبانی را تا حدودی نشان داده است. جمله «کوزه را هم شکستم» آخرین جمله این داستان است که آن را در این مقاله بیان کرده است.

نحوه تشکیل هفت کشور در اسطوره آفرینش ایران در مقاله ژاله آموزگار

ژاله آموزگار، پژوهشگر ایرانی فرهنگ و زبان‌های باستانی مقاله‌ای تحت عنوان «نمونه‌هایی از حدود چهار جهت اصلی در متون پهلوی» در اولین روز این همایش ارائه داد. چکیده مقاله مزبور در زیر آمده است:

در مقاله «نمونه‌هایی از حدود چهار جهت اصلی در متون پهلوی» نخست واژگان خاص هجاها در زبان پهلوی ارائه می‌شود و ضمن آن به چهار جهت اصلی که در رساله «شهرستان‌های ایران» آمده، اشاره می‌شود.

همچنین نحوه تشکیل هفت کشور و جایگاه آنها در ارتباط با جاه‌دستی در اسطوره آفرینش ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد و قطعات کوتاهی از «بندهشن» فرگرد 19 وندیداد که در آنها مرزهای شرق و غرب و شمال و جنوب به طور دقیق مشخص شده‌اند، می‌آید. در پایان این مقاله هم اشاره‌ای به ترجمه‌های این مطالب در متون عربی قرن سوم هجری می‌شود.
 
واژه‌هایی در لهجه بختیاری در روشن‌تر کردن معانی واژه‌ها در شاهنامه موثرند

در ادامه این همایش قدمعلی سرامی، شاهنامه‌پژوه و پژوهشگر حوزه زبان فارسی، مقاله‌ای با عنوان «نقش دانش گویش‌شناسی در شناخت بهتر شاهنامه فردوسی» را ارائه داد که چکیده آن به شرح زیر است:

یکی از راه‌های بهتر فهم کردن متون ادب فارسی بهره‌گیری از منابع گویش‌شناسی فارسی است. با دانستن واژه‌ها و سامانه‌های گویش‌‌های ایرانی می‌توان به فهم بهتر مفاهیم واژگان و ریخت‌های زبانی متون کلاسیک وقوف بهتری حاصل کرد. به عنوان مثال وقتی ما با گویش بختیاری آشنا باشیم درمی‌یابیم که در شاهنامه واژه «گو» که از سوی بیشتر معلمان و متعلمان به صورت gav  تلفظ می‌شود، خطاست و واژه صحیح آن  gaw یا  gow است. این واژه در شاهنامه با کلماتی مانند نو و قو هم قافیه شده است. بنابراین تلفظ آنها به صورت  gav کاملا اشتباه است. معنای این واژه در لهجه لری بختیاری برادر است و این واژه خوانایی با برادر صداکردن مهریان با یکدیگر در روزگار باستان دارد. واژه این برادر در زبان لری معادل  gow می‌شود.

امروزه بختیاری‌ها به طور طبیعی یکدیگر را  gow صدا می‌کنند و به نام ملاحظات معناشناسی میان مفهوم برادری و پهلوانی ارتباط تنگاتنگی وجود داشته است. چنانچه تا همین امروز واژه «داش» هم در تخاطب به پهلوانان به کار می‌رود و هم معنای برادری را افاده می‌کند. واژه‌های متعددی چون ویر، گُسی، گُند و ... در لهجه بختیاری متداول است که همه در هرچه روشن‌تر کردن معانی واژه‌ها در شاهنامه نقش دارند.

«دومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی: گذشته و حال» به کوشش بخش ایران‌شناسی و زبان‌شناسی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی با همکاری دانشگاه تهران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور جمعی از استادان، صاحبنظران و پژوهشگران این حوزه یکشنبه 14 دی‌ماه در این مرکز برگزار شد و دومین روز آن نیز دوشنبه 15 دی‌ماه در این مرکز برپا خواهد شد.