به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) بیستمین نشست خانه نقد کتاب موسسه خانه کتاب به «آسیب‌شناسی زبان نقد» اختصاص داشت. در اين نشست كه عصر چهارشنبه 26 آذرماه در سرای اهل قلم برگزار شد، حبیب‌الله اسماعیلی، پژوهشگر تاریخ و سردبیر فصلنامه تخصصی «نقد کتاب تاریخ»، علی بهرامیان، عضو هیات علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهشگر تاریخ صدر اسلام و جمشید کیان‌فر، رئیس مرکز نقد مؤسسه خانه کتاب سخنراني كردند.
 
اسماعیلی در ابتدای این نشست با طرح این سوال که چرا نقد علمی در کشور نهادینه نشده است گفت: در سنت قدما و در عصر حاضر نقد مطرح بوده اما همواره این مساله به مسائل شخصی تعبیر شده است و کار به جایی رسیده که در این حوزه افراد کم مایه، خود را مطرح کرده‌اند.
 
هنوز به زبان نقد نرسیده‌ایم
 
وی ادامه داد: آن‌چه امکان شکل‌گیری نقد را تاکنون فراهم نکرده، نرسیدن به زبان نقد بوده است. من زبان نقد را از جنس ادب نقد می‌دانم و این حاصل تجربیاتم در طول سال‌ها بوده که سعی کردم آنها را به زبان علمی نزدیک کنم.
 
اسماعیلی به تعدادی از اصول نقدنویسی اشاره کرد و گفت: نقد باید به همراه استدلال ارائه شود و به دور از تحقیر و توهین باشد. در نقد نباید دیگران کوچک شمرده شوند و از خشونت باید دوری جست. نقاد هنگام نقد نباید پشت نام مستعار خود پنهان شود.
 
وی در تعریف نقد بیان کرد: نقد به معنی کشف، بازآرایی و ارزیابی مدعا یا هدف آشکار و پنهان پدیدآورنده اثر است و مفاهیم مترتب با آن شامل چیستی نقد، اخلاق نقد، ادب نقد و زبان نقد می‌شود.
 
ادب مهم‌تر از اخلاق در حوزه نقد است
 
سردبیر فصلنامه تخصصی «نقد کتاب تاریخ» ادب را در حوزه نقد مهم‌تر از اخلاق دانست و گفت: اخلاق ماهیتی فردی دارد و باید و نبایدهای شخصی را مشخص می‌کند اما ادب مفهوم خاص اقشار و گروه‌های خاص و مبین هنجارهای اجتماعی مورد قبول بخشی از جوامع انسانی است.
 
این پژوهشگر تاریخ افزود: گونه‌های نوشتاری نقد از منظر اخلاقی شامل سه دسته مداحانه، عیب‌جو و نقد منصفانه می‌شود. در دسته اول نقد برای مدح و خوش‌آمدگویی دیگران بیان می‌شود، در حالی که در دسته دوم نقد با هدف تخریب افراد مطرح می‌شود.
 
اسماعیلی ادب نقد را به دو بخش علمی و غیرعلمی تقسیم کرد و‌ افزود: نقادی در شکل درست زمانی خواهد بود که تابع ادب علمی باشد. زبان علمی نقد، زبان روان، آراسته، غیر نمادین و بی‌پیرایه است که اگر ما در حوزه نقد به این زبان برسیم، احتمال نقد شخصی در آن کم می‌شود.
 
وی به گونه‌های مختلف زبان اشاره کرد و گفت: زبان ابزار ارتباط، زبان ادبی و زبان علمی گونه‌های مختلف زبان از نظر زبانشناسان محسوب می‌شوند. جدای از زبان ابزار ارتباط، در زبان ادبی عنصر عاطفه، معنی، خیال و اسلوب اساس آن را تشکیل می‌دهد، در حالی که در متون علمی نمی‌توان واژگان واجد عنصر عاطفی را وارد کرد. نقدهای ما به زبان شبه ادبی نزدیک است و برای گریز از آن باید به زبانی علمی دست یافت.
 
نقد در پدیده‌های اسلامی و ایرانی از ابتدا وجود داشته است

در ادامه این نشست، علی بهرامیان، دیگر کارشناس حاضر به پیشنیه طولانی  نقد اشاره کرد و گفت: جریان نقد یکی از همزادهای فرهنگ و تاریخ اسلامی است. نقد در پدیده‌های اسلامی و ایرانی از ابتدا وجود داشته و این شامل نقد ادبی می‌شد، به نحوی که نقادی تبدیل به گونه‌ای ادبی در این فرهنگ شده است.
 
بهرامیان اضافه کرد: به‌تدریج به جای نقد در تاریخ ادبیات اسلامی واژه «ادب النقد» اطلاق شد. ادب در تاریخ اسلامی نه به معنای ادبیات و زبان بلکه به معنی فرهنگ معنی می‌شده است. نقد دارای تاریخی در فرهنگ اسلامی است و برای خود جریان مفصلی محسوب می‌شود به طوری که در آثار قدما، انواع و اقسام نقدهایی که به یکدیگر وارد می‌کردند، دیده می‌شود.
 
نقد در فرهنگ اسلامی وظیفه‌ای مقدس شناخته می‌شود
 
وی بیان کرد: در فرهنگ اسلامی پدیده دیگری در کنار نقد به نام جَدَل قرار گرفته است. در نقد سعی می‌شود سره از ناسره تشخیص داده شود اما هدف در جَدَل پشت دیگران را به زمین رساندن است. در جامعه امروز ما نقد جای خود را به جدل داده، درحالی که در فرهنگ اسلامی گاهی نقد وظیفه‌ای مقدس شناخته می‌شود.
 
بهرامیان  گفت: یکی از علل آسیب رسیدن به نقد خالی بودن جای نشریات تخصصی در این زمینه است. معتقدم این آسیب‌شناسی به شخصی دیدن در نقد مربوط می‌شود. ما برای اینکه بخواهیم افراد را از جایگاهشان به پایین تنزل دهیم، دست به نقد آنان می‌زنیم.
 
در ادامه این نشست اسماعیلی در پاسخ به پرسش بهرامیان که «آیا نقد با زبان علمی را بدون رعایت موارد اخلاقی تایید می‌کند یا خیر؟» گفت: هم می‌توان بر منظر اخلاق نشست و عادلانه نقد کرد و هم بر منظر علم نشست و غیر اخلاقی‌ترین نقدها را بیان کرد.
 
اسماعیلی افزود: عده‌ای تصور می‌کنند به زبان علمی نقد کردن یعنی فاقد هر نوعی صحبت کردن است درحالی که منظور این نیست. دانشی که ما تولید می‌کنیم دارای قاعده است و نقد آن هم از قواعدی پیروی می‌کند و زبان علمی، زبان مشترک این دو محسوب می‌شود که ما باید به آن دست یابیم.

متون علمی نباید برانگیزاننده خوشایندی یا ناخوشایندی ما باشند
 
وی ادامه داد: تحلیل و روایت خبر باید دارای شاهدی باشد و نوشته علمی هم به آن شاهد مستند است. متن علمی، متنی است که برانگیزاننده خوشایندی یا ناخوشایندی ما نباشد که اگر برانگیزاننده خوشایندی باشد، مدح و اگر برانگیزاننده ناخوشایندی باشد، اهانت خواهد بود.
 
اسماعیلی گفت: متون علمی که در حوزه دانش تاریخی در کشور ما تولید می‌شوند باید از یک زبان مشترک استفاده کنند و از عناصر برانگیزانندگی در آنها کمتر استفاده شود که اگر ما به این دست یابیم، احتمالا جریان نقد در کشور بیشتر رونق می‌گیرد.
 
سردبیر فصلنامه تخصصی «نقد کتاب تاریخ» با بیان اینکه نقد باید حرفه‌ای باشد و یکی از مشکلات جامعه ما نداشتن انجمن حرفه‌ای در این زمینه است ادامه داد: یکی از دلایلی که عرصه نقد را به عرصه کم‌مایه‌ای در کشور تبديل کرده، متون نقد گزنده است که این ما را به سمت بازی‌های شخصی سوق می‌دهد.

ردیه نویسی در حوزه نقد قرار نمی‌گیرد  

کیان‌فر هم که در این نشست حضور داشت در سخنان کوتاهی گفت: بسیاری از فلاسفه معتقدند اخلاق نقد دارای اهمیت  اما گروهی هم اعتقاد دارند ادب نقد مهم‌تر است. گروه سومی هم هستند که می‌گویند اخلاق نقد به جای خود، اما ادب نقد مکمل اخلاق نقد است.  ما اگر زبان نقد را بشناسیم، اخلاق و ادب نقد را هم درنظر می‌گیریم.
 
رئیس مرکز نقد مؤسسه خانه کتاب با طرح این سوال که آیا «ردیه‌نویسی»، نقد قلمداد می‌شود افزود: ردیه‌نویسی در حوزه نقد قرار نمی‌گیرد زیرا نقد هرگز تخریب نمی‌کند بلکه نقد سازنده و راهگشاست اما ردیه‌نویسی به دنبال تخریب کردن و از بین بردن یک تفکر است.