خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) دکتر اصغر محمودآبادی، استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان سالیان درازی در زمینه­ تاریخ ایران باستان دست به تحقیق و پژوهش زده است. «دفتر پارینه (تاریخ و فرهنگ ایران)»، «دیپلماسی هخامنشی»، «فرایند امپراتوری هخامنشی و تحول تاریخ‌نگاری در یونان باستان»، «امپراتوری ساسانیان در گزارش‌های تاریخی اسلامی و غربی»، «تاریخ ایران در عهد ساسانیان»، «ساختار مثلث یونانیان، اشکانیان و رومیان در ایران زمین»، از جمله آثاری است که از این ایرانشناس به چاپ رسیده است و دو کتاب «حضور ایران در جهان باستان» و «آتشی که نمیرد» از دیگر کتاب‌­های وی است که زیر چاپ قرار دارد.

برگزیده شدن اثر «ساختار مثلث یونانیان، اشکانیان و رومیان در ایران زمین» به عنوان کتاب سال استان اصفهان در بخش تاریخ و جغرافیا که توسط انتشارات نهفت در سال 1393 منتشر شده بهانه‌ای شد تا مصاحبه‌­ای با این استاد تاریخ ایران باستان داشته باشیم.

«ساختار مثلث یونانیان، اشکانیان و رومیان در ایران زمین» از کتاب‌هایی است که درباره تاریخ ایران باستان نوشته شده است و توانسته جایزه‌­ای را به خود اختصاص دهد. نکته قابل توجه این است که شوربختانه توجه زیادی به تاریخ ایران کهن نمی‌­شود، امری که می‌­تواند نتایج نامطلوبی برای آینده­ تاریخ و فرهنگ کشورمان داشته باشد.






آقای دکتر برای پرسش نخست لطفا بگویید درونمایه و ساختار کتاب شما درباره چیست؟

ساختار اصلی این کتاب بیشتر بر مبنای یک تحقیق علمی و آکادمیک است لذا ضرورتا در راستای اهداف علمی آن، پنج مقاله تحقیقی به عنوان برون­‌دادهای طرح که در مجلات معتبر علمی-پژوهشی کشور به چاپ رسیده به انتهای تحقیق اصلی افزوده شده است. این مقالات می‌­تواند به روشنگری بیشتر فضای کار تحقیق کمک کرده، مخاطب را کاملا در فضای تاریخی و اهداف طرح قرار دهد.

آغازین گفتارها را به چه مسائلی اختصاص داده‌اید؟

این کتاب دارای 10 فصل مشخص است. افزون­ بر آن چون فصول ده­‌گانه­ کتاب، شامل آغاز روابط ایرانیان و یونانیان است سه فصل نخست را از ابتدای روابط دولت ماد با دولت‌­شهرهای کرانه­ دریای اِژه به سرکردگی دولت شهر لیدی و موفق نبودن آن دولت با شهرهای تجاری سواحل مدیترانه را در برمی‌­گیرد. آنگاه وارد جهان هخامنشیان شده و استراتژی کوروش هخامنشی را برای تسخیر دنیای تازه و پیشرفته جهان یونانی و تسلط بر شهرهای ثروتمند کناره­ دریایی اژه و دریای سیاه مورد بررسی قرار می‌­دهد و سرانجام به روابط متفاوت پارسیان با دولت شهرهای برجسته یونانی نظیر آتن و دولت الیگارشی اسپارت می‌پردازد. در این فصل، تلاش شده است مشکلات سیاسی-نظامی دولت پارس را در نبردهای ماراتن(در عصر داریوش اول)، سالامیس و پلاته را در عصر خشایارشا و تغییر سیاست دولت آینده ایران به رهبری اردشیر اول هخامنشی در رابطه با آتن و اسپارت مورد توجه و تحقیق قرار دهد.
 
برای آگاهی دوستداران تاریخ ایران باستان درباره گفتارهای بعدی کتاب نیز اطلاعاتی ارائه دهید.

در فصل چهارم، سقوط دولت هخامنشی و آغاز سلطه اسکندر و مقدونیان را بررسی و تاثیر مرگ زودرس اسکندر مقدونی را بر روند شرایط آینده­ ایران پس از هخامنشیان و چگونگی اقتدار دولت سلوکی را بر آن رقم زده است. همچنین در همین فصل، ضمن اشاره به درگیری‌­های سلوکیان در شرق و غرب و مدیریت آنان بر تصرفات آسیایی به­‌جای مانده از عصر هخامنشیان، به روند حاکمیت متفاوت سلوکیان بر آسیا و ساتراپ‌های هخامنشی نیز توجه شده است.

در فصل پنجم به زمینه­‌های برآمدن اشکانیان در خراسان بزرگ و جایگاه‌های فرهنگی و سیاسی پارت­ها در خراسان در عصر اولیه حضور آنان اشاره شده است و ضمن تحلیل شرایط حضور قبایل قدرتمند پرنی(پارتی) در خراسان به پدیداری و پایداری آنان در ایران‌­زمین پرداخته شده است. در ضمن به مبارازات تعیین‌کننده پارت­‌ها با سلوکیان و به ویژه به آخرین مبارزه تضمین شده با سلوکیان توجه شده است.

در فصل ششم، انحصارا به روابط دولت پارت با رومیان و به ویژه حضور مهرداد دوم (اشک ششم) و ارتباط با جهان شرق و غرب در جاده­ ابریشم پرداخته شده و نقش اساسی و پایدار پارتیان را در پیوند ابریشمین جهان قدیم تبیین می­‌کند. فصل هفتم به جنگ­‌های ایران اشکانی و جمهوری روم باستان اشاره دارد و مقاومت دلیرانه­ ایرانیان در برابر لژیون­‌های متجاوز روم به‌ویژه در دوران پادشاهی فرهاد سوم، ارد دوم و فرهاد چهارم را بنیان می­‌کند و پیروزی شگفت‌انگیز آنان را در جنگ علیه کراسوس پرکنسول روم توضیح می‌­دهد.

فصل هشتم به آغاز روابط نوین ایران اشکانی و امپراتوری جدید روم باستان می­‌پردازد و روابط جدید دیپلماسی روم را با ایران اشکانی بررسی می­‌کند. فصل نهم به سیاست روم برای تضعیف دولت اشکانی اشاره دارد و روابط بسیار سخت و استعمارگرایانه روم را در قبال ایران پارتی نقد می­‌کند. فصل دهم به عنوان آخرین فصل به انحطاط و سقوط اشکانیان و تحلیل و نتیجه‌­گیری از روابط طولانی سلوکیان، اشکانیان و رومیان پرداخته است.

با وجود اینکه ساسانیان و هخامنشیان در برابر یونانیان و رومی‌­ها واکنش­‌های قابل توجهی را نشان داده‌­اند چرا اشکانیان را یک ضلع این مثلث باستانی قرار داده‌­اید و در کتاب به آن پرداخته‌اید؟

بی­‌تردید روابط هخامنشیان با دولت­‌شهرهای یونانی به سرکردگی آتن و اسپارت در تاریخ طولانی آن دولت بسیار متفاوت و تا حدود زیادی متناسب با شرایط ارتباطی و دیپلماتیک آنان با یونانیان بوده است و از این نظر متفاوت است که هخامنشیان با آنان(یونانیان) در سرزمین بسیار دور از ایران درگیر بودند و اشکانیان در داخل سرزمین‌های ایران‌زمین با نیروهای متجاوز سلوکی و رومی به شکل و زمان طولانی‌­تری مشغول بودند.

از سوی دیگر، روابط ساسانیان با رومیان با روابط اشکانیان با آن دولت نیز متفاوت بوده است. ساسانیان در همه­ دوران تاریخی خود در برابر رومیان و سایر دشمنان ایران‌­زمین همواره به صورت نیروی مهاجم برخورد می­‌کردند ولی اشکانیان تلاش داشتند در برابر دشمنان خارجی به صورت نیروی پدافندی(مدافع) جلوه‌­گر شوند. امری که به دلیل منافع استراتژیک آنان در زمینه‌های حفظ شهرهای تجاری یونانی در ایران و تجارت جهانی در جاده­­ ابریشم است و در دو تحقیق برون‌­داده­ این اثر با نام جاده­ ابریشمین در جهان سه‌­گانه­ دنیای قدیم و شهرهای یونان(شهرفرنگ­‌ها) در ایران زمین در پایان کتاب معرفی و تبیین شده است.
لذا همین تفاوت‌­ها، آشکارا اشکانیان را بسیار متفاوت­‌تر از هخامنشیان و ساسانیان تعریف می­‌کند، زیرا اشکانیان که در برابر قدرت­‌های جهانی قرار داشتند، تلاش می­‌کردند، تعادل نظامی را به نیرویی برابر، معتدل و همراه با جهان شرق و غرب و به صورتی عاقلانه حفظ کنند و مرکزیت سیاسی، تجاری و اعتباریِ مرکزیت مثلث را که خود یک ضلع آن بودند برای آینده‌­ای روشن و قابل اعتبار مادی و ارزشی حفظ کنند. به همین دلیل سازمان روابط آنان پیچیده‌­تر و غیرسنتی‌­تر از هخامنشیان و ساسانیان بوده است.

ویژگی­‌هایی که می‌­تواند این کتاب را از دیگر آثار نویسندگان ایران باستان جدا کند چیست؟

من به عنوان نویسنده­ کتاب (ساختار مثلث یونانیان، اشکانیان و رومیان در ایران زمین) به هیچ‌وجه ادعایی درباره­ تفاوت مندرجات و توجه به دنیای باستان با سایر بزرگان و صاحب‌­نظران ارزشمند علمی که تحقیقات بسیار ارزنده‌­ای در زمینه­‌های گوناگون تاریخ ایران­‌زمین انجام داده‌اند، نداشته و ندارم. تنها نکته‌­ای که می­‌توانم به شما عرض کنم این است که تفاوت­‌هایی را در آرمان­‌های اصولی و اساسی نظام اشکانیان در ایران مورد توجه قرار داده‌­ام که شاید بتواند خدمات این دولت تقریبا فراموش شده را در لابه‌لای صفحات تاریخ ایران­ زمین روشن‌­تر کند و آن نکته در مجموع تفکر عاقلانه و نگاه مثبت به روابط و تدبیر و تأمل در امور سیاسی، بازرگانی و در نهایت توجه به هدف عالی سربلندی تاریخ و مردم این سرزمین بوده است که آنان را به لحاظ رفتاری و شخصیتی از دولت‌­های پسین و پیشین خود جدا می‌­کند. بی­گمان چنان شرایطی باعث ماندگاری طولانی آنان در تاریخ ایران­‌زمین (نزدیک به پنچ قرن) شد. این درحالی است که ساسانیان رفتاری بسیار متفاوت با اشکانیان نسبت به آینده و آرمان­‌های ملی داشتند و اوقات خود را از مباحث استراتژیک به روابط میلیتاری تغییر داده و از هرگونه رابطه­ دیپلماتیک با شرایط جهانی گریزان بودند و صرفا به اهداف ایدئولوژیک خود توجه داشتند.

چرا تاریخ ایران باستان برای مردم ایران و حتی جهان از ارزش بالایی برخوردار است؟

بی‌­گمان محتوای غنی فرهنگی و ریشه­‌های هویتی و جهان شمول دولت‌­های ایران باستان، امروزه بسیار بیشتر از گذشته برای جهانیان روشن شده و جایگاه درخشان ایران به عنوان سرزمینی با سیاست­‌های قوی، آداب دینی واحد و ارزشی(یکتاپرستی) و دفاع در برابر ناحق و جانبداری-نه هرچند برای همیشه- از حقوق انسانی و جهانی برای ملت ایران و بشریت، ایران را در جایگاهی ارزشمند و شاید بسیار متفاوت از دیدگاه مورخان و متفکران و مردم شناسان قرار داده است.

شما برای نشر کتاب‌هایتان با چه مشکلاتی روبه‌رو بوده‌­اید؟

برای نشر کتاب‌­هایم، همواره با مشکلاتی روبه‌رو بوده‌­ام که برای برخی از آنها به‌­ناچار سکوت کرده و در مورد برخی دیگر از ناشران محترم تشکر می‌­کنم. اما شاید یکی از مهمترین مشکلاتی که در این زمینه می­‌توان بیان کرد، نگاه بازاری ناشران به کتاب‌­ها ست. برخی از آنان تاریخ را با رمان اشتباه می‌­کنند و در صدد هستند که بازدهی پولی آن به سرعت انجام گیرد. به عبارت دیگر ناشران به اهمیت رسالت علمی و ارزش کار چندان توجه نمی­‌کنند و بیشتر به منافع آن می­‌اندیشند. از سوی دیگر مردم ما هم چندان رغبتی به مطالعات علمی و فراگیر و اصولی که تاریخ را به عنوان یک معلم انسانیت تبیین می­‌کند، ندارند و جنبه‌­های رمانتیسم را به جریان‌­­های فکری و عمیق ترجیح می­‌دهند؛ این درحالی است که می­‌دانیم رمان تخدیر می­‌کند و تاریخ حرکت و هیجان تولید می­‌کند.

و سخن آخر...

تلاش خودآگاهانه­ فرزندان ایران­‌زمین درباره­ تاریخ و سرنوشت ملت بسیار مهم است. آگاه هستید که مطالعه­ در تاریخ ایران­‌زمین همواره با مشکلات پیچیده­‌ای روبه‌رو بوده است و گهگاه نگاهی نسنجیده و ناآگاهانه، ضربه‌­های سنگینی برپیکره­ تاریخ و هویت این سرزمین زده است. لذا به دلیل همین تفکر، بازیابی گذشته ایرانیان، همواره در دستان و اندیشه کسانی قرار می‌گرفت که چندان تمایلی به حفظ حقوق و ارزش‌های انسانی مردم این سرزمین در تاریخ خودشان نداشتند. اگرچه خدمات و شایستگی­‌ها و اطلاعات در خور بخشی از مورخان و صاحب‌­نظران غربی همواره مورد توجه و تائید است اما بهتر است فرزندان این سرزمین بیشتر و به صورتی خودآگاهانه به سرنوشت مردم و تاریخ خود بیندیشند. به عبارت بهتر قلم در دستِ دستان مقتدر و متفکر فرزندان دلاور و والای این مردم بسیار گران باشد. در حقیقت اکنون ما به جایی رسیده‌­ایم که در کار خود بیشتر غور کنیم و خود را از اسارت فرهنگی غرب و شرق نجات بخشیم.