خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ جلسه نقد و بررسی کتاب «پنج اقلیم حضور» جدیدترین کتاب داریوش شایگان عصر امروز یکشنبه 23 آذر با حضور مولف و سخنرانی محمد منصور هاشمی، ایرج پارسی نژاد، حامد فولادوند، حورا یاوری، نیر طهوری و اجرای علی دهباشی در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.

پدیدارشناسی روح شاعرانه ایرانی
محمدمنصور هاشمی، عضو هیات علمی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی در این نشست گفت: من در این جلسه به دو نکته اشاره خواهم کرد که در ادامه مباحث طرح شده در کتاب «پنج اقلیم حضور» موضوعیت دارند. دکتر شایگان در کتاب «پنج اقلیم حضور» به وجوه تمایز در اندیشه پنج شاعر مهم ایرانی یعنی فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ پرداخته است. حال با توجه به این نکته که این کتاب اثری پدیدارشناسانه است، می‌توان یک‌قدم دیگر نیز آن را ادامه داد و شباهت‌های میان این شاعران را بررسی کرد.

وی افزود: با بررسی شباهت‌های میان منظومه فکری پنج شاعر مطرح شده در کتاب « پنج اقلیم حضور» می‌توانیم به پدیدارشناسی روح شاعرانه ایرانی دست پیدا کنیم. شاید در نگاه اول یافتن شباهت‌ها امکان‌پذیر نباشد، اما با کمی دقت و تامل می‌توان به آن دست یافت. به‌عنوان مثال هرچند که میان فردوسی و خیام تفاوت‌ها بسیار است، اما فراموش نکنیم که در سنت شعری کلاسیک ایران تنها به این دو شاعر «حکیم» گفته‌اند.

هاشمی در ادامه برخی شباهت‌های «شاهنامه» و «رباعیات خیام» اشاره کرد و گفت: «حیرت حکیمانه» و «غنیمت شمردن دم» دو ویژگی اصلی رباعیات منسوب به خیام است. این دو ویژگی در جای جای شاهنامه فردوسی هم دیده می‌شود. همچنین غزل‌های حافظ نیز مملو از این دو ویژگی است.

نویسنده کتاب «دین اندیشان متجدد» همچنین اظهار کرد: عنوان دوم این کتاب «بحثی درباره شاعرانگی ایرانیان» است. نکته دوم من نیز در همین مسئله است. نویسنده شاعرانگی ایرانیان را بررسی کرده است، حال این شاعرانگی تا چه میزان خوب است و تا چه میزان بد؟ یا اصلا می‌توان این ویژگی را هم خوب دانست و هم بد؟ با کمی دقت می‌توان نشان داد که هر دو جنبه منفی و مثبت در شاعرانگی ایرانیان وجود دارد و می‌توان جنبه منفی آن را با «نقد» اصلاح کرد.

هاشمی در ادامه سخنرانی خود با اشاره به مشاهده نشدن مقوله «بنیادگرایی» در میان ایرانیان در طول تاریخ گفت: اینکه در تاریخ کشور ما هیچگاه بنیادگرایی و فرقه‌های توحش چون داعش شکل نگرفت، به دلیل حضور دیوان حافظ در کنار قرآن است. عامه ایرانیان از هر طیف و جایگاهی، پس از قرآن با دیوان حافظ انس دارند و این مسئله باعث شده تا ریا و زهد احمقانه از جامعه دور شود. این از ویژگی‌های مثبت شاعرانگی در میان ایرانیان است.

نویسنده کتاب «هویت اندیشان و میراث فکری احمد فردید» همچنین با اشاره به این نکته که برای رسیدن به عقلانیت و تجدد نباید شاعرانگی را نفی کرد، گفت: برای کم کردن نکات منفی شاعرانگی باید به نقد آن بپردازیم و خود شاعرانگی را نفی نکنیم. دکتر شایگان در این کتاب ما را دعوت به تامل در میراثمان می‌کند كه باعث دوری از افراط و تفریط است.

شایگان و هایدگر
یکی دیگر از سخنرانان این نشست، نیر طهوری، ریيس گروه نقد پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر بود. وی در بخشی از سخنرانی خودگفت: اندیشه شایگان به گواهی آثارش صرفا در محدوده رشته اصلی‌اش یعنی فلسفه نمی‌گنجد، بلکه تمام حوزه‌های علوم انسانی و هنر را دربر می‌گیرد.

وی افزود: اندیشه داریوش شایگان را نمی‌توان محدود به یک کتاب کرد. در همین راستا برای روشنگری هرچه بیشتر درباره کتاب «پنج اقلیم حضور» باید نگاهی نیز به کتاب «در جست‌وجوی فضاهای گمشده» داشت.

طهوری در ادامه با اشاره به هم‌سخنی شایگان با هایدگر گفت: دکتر شایگان در دو کتاب «پنج اقلیم حضور» و «در جست‌وجوی فضاهای گمشده» هم‌دلی و همسخنی خود با مارتین هایدگر، فیلسوف شهیر آلمانی و رساله «ساختن، سکنی گزیدن و اندیشیدن»اش نشان می‌دهد. هایدگر ایده «سکونت شاعرانه» را از فریدریش هولدرلین اخذ می‌کند و شایگان نیز در این کتاب از روحیه شاعرانگی ایرانیان سخن می‌گوید.

شعر به مثابه پناهگاه ایرانیان
ایرج پارسی نژاد، استاد پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه  UCLA نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود. وی در بخشی از سخنرانی خود با اشاره به اهمیت شعر و شاعران در ایران گفت: در کشور بلاخیز ایران، شعر به مثابه پناهگاهی امن برای مردمان در طول تاریخ بوده است.

وی افزود: در تایید خصلت شاعرانگی ایرانیان، استاد شایگان در پیشگفتار کتاب «پنج اقلیم حضور» نقل کرده‌اند که همسر نیکوس کازانتزاکیس، نویسنده مشهور یونانی زمانی به ایران آمد و از مقبره‌های حافظ و سعدی در شیراز دیدن کرد. این بانو از اینکه ایرانیان اینقدر برای شاعرانشان اهمیت قائل شده و مزار آنها زیارتگاهشان است، بسیار حیرت زده شده بود.

پارسی نژاد در ادامه با اشاره به این نکته که در این کتاب با رویکرد یک فیلسوف و اهل فکر به شعر مواجه‌ هستیم، گفت: درباره فردوسی، سعدی، حافظ، خیام و مولوی، کتاب‌ها، مقاله‌ها و رسالات بسیاری نوشته شده است، اما اهمیت کتاب «پنج اقلیم حضور» در نوع نگاه نویسنده آن به شعر این شاعران است. شایگان در جای جای دیوان این شاعران لحظه‌های حکمی یا فلسفی ناب می‌بیند و در ادامه تصمیم می‌گیرد که آن لحظه را برای مخاطبان خود نیز باز کرده و شرح دهد.

در میان حاضران این نشست نیز چهره‌هایی چون ژاله آموزگار، اسطوره شناس و مدرس پیشکسوت فرهنگ و زبان‌های باستانی، روزبه زرین‌کوب، استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، داود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر نیز حضور داشتند.

«پنج اقلیم حضور: بحثی درباره شاعرانگی ایرانیان» اثر داریوش شایگان، در 147 صفحه به بهای 12 هزار تومان از سوی انتشارات فرهنگ معاصر منتشر شده است.