حسین خنیفر در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت فعالیت مشترک مدرسان دانشگاه و دانشجو در حوزه تألیف و ترجمه کتاب اظهار کرد: همکاری استاد و دانشجو در حوز نشر فعالیت جدیدی نیست؛ این تلاش مشترک حتی بین ابن‌سینا و شاگردش بهمنیار نیز وجود داشت.
 
وی ادامه داد:‌ بسیاری از کتاب‌ها به سفارش مدرسان دانشگاه و به قلم دانشجویان تألیف شده است، اما در این‌باره ملاحظاتی وجود دارد. در ابتدا به‌نظر می‌رسد در تولید کتاب مشترک باید اصل جانشین‌پروری مطرح باشد.
 
جانشین‌پروری در تولید مشترک کتاب
خنیفر در تشریح مفهوم جانشین‌پروری در تولید مشترک کتاب گفت: جانشین‌پروری به این معنا است که مدرس دانشگاه، دانشجویی را به‌عنوان همکار انتخاب کند که استعدادی در نوشتن داشته باشد و به اصطلاح دست به قلم باشد؛ به‌عبارتی،  مدرس با توجه به وجود این استعداد در دانشجو، تجارب خود را به وی منتقل کند. جانشین‌پروری در مفهومی دیگر، تربیت نسل نویسنده است؛ موضوعی که کمتر به آن توجه شده است.
 
مؤلف کتاب «استانداردسازی در آموزش» با انتقاد از شیوه عمل برخی مدرسان در تولید کتاب‌های ترجمه‌ای افزود: متأسفانه برخی مدرسان یک اثر را به 10 قسمت و بین چند دانشجو تقسیم می‌کنند و در نهایت مدرس کتاب تولیدی را به نام خود منتشر می‌کند؛ کاری که در حوزه نشر و دانشگاه کاری غیراخلاقی است. گاهی نیز در حالی‌که یک اثر دانشگاهی با ایده، منابع و ویراستاری یک مدرس دانشگاه منتشر می‌‌‌شود، دانشجویی مدعی آن می‌شود و این ادعا نیز به شدت غیراخلاقی است.
 
اصول تألیف مشترک کتاب
خنیفر در ادامه درباره پیشگیری از آسیب‌های احتمالی در حوزه  انتشار کتاب مشترک از سوی استاد و دانشجو اظهار کرد: تألیف مشترک دارای اصولی است. اصل نخست «احتیاط» است، یعنی دانشجو باید توجیه شود که کار مشترک، محصول تلاش هر دو آنهاست.
 
پژوهشگر برتر بیست‌ و دومین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران با اشاره به دومین اصل در همکاری مشترک مدرس و دانشجو افزود:‌ بحث «حق اثر» به‌عنوان دومین اصل این همکاری مطرح است؛ به‌عبارتی دیگر مدرس باید در این همکاری نام دانشجو را روی جلد، فیپا و شناسنامه کتاب درج کند.
 
تولید مشترک، مولود ذهن دو یا چند نفر است
خنیفر درباره سومین اصل گفت: «ارزش معنوی» سومین اصل این همکاری است؛ یعنی هر جا که کتاب عرضه می‌شود به نام  هر دو عرضه شود. «ارزش مادی» چهارمین اصل است، به این معنا که اگر کتاب به فروش رسید یا به دلیل استقبال تجدیدچاپ شد، براساس توافق بین دو نفر باید بین هر دو تقسیم شود. اصل «تولید کتاب» نیز یعنی اگر قرار شد از این کتاب مقاله یا طرح تحقیقی استخراج شود، باید حقوق مادی و معنوی هر دو نفر درنظر گرفته شود.
 
وی در ادامه تاکید کرد: کتابی که با همکاری مشترک بین یک یا چند دانشجو و مدرس دانشگاه تولید می‌شود، مولود ذهن دو یا چند فرد است. منافع، مضرات و سود این اثر نیز باید مشترک باشد.
 
«واگذاری» کاری خطرناک در تولید مشترک کتاب
مؤلف کتاب «اصول مدیریت و وظایف مدیران» افزود: یکی از کار‌های خطرناک در حوزه تولید مشترک کتاب دانشگاهی، موضوع «واگذاری» است. به‌ عبارتی دیگر، مدرس فقط عنوان را اعلام می‌کند و همه کار‌های تألیف و ترجمه به همت دانشجو انجام می‌شود؛ جریانی که به ضرر مدرس خواهد بود، چراکه دانشجو توانایی و اشراف مدرس را ندارد و در نتیجه کار چندان قوی نخواهد شد.
 
خنیفر درباره هدف اصلی از واگذاری کتاب به دانشجو گفت: اصلی‌ترین هدف برخی مدرسان دانشگاه از واگذاری کتاب به دانشجو، «نظام ارتقاء» است. بنابراین به‌نظر می‌رسد گاهی جریان همکاری مشترک دانشجو و مدرس یک سیکل معیوب را در پی دارد.
 
«زینت‌المجالس» و «زینت‌الجلد» دو مفهوم مشابهند
مؤلف کتاب «درآمدی بر استانداردسازی در آموزش و پرورش» درباره وجود قانون الزام درج نام یک استاد برای انتشار کتاب دانشجویی در برخی دانشگاه‌ها اظهار کرد: مفهومی به نام «زینت‌المجالس» وجود دارد؛ یعنی فردی را در مجلسی دعوت می‌کنند که بگوید فلانی هم در جلسه حضور داشته، در صورتی‌که هیچ ارتباطی بین تخصص آن فرد و موضوع آن جلسه وجود ندارد؛ مشابه این مفهوم در اصطلاح  «زینت‌الجلد» وجود دارد.
 
خنیفر در تشریح مفهوم «زینت‌الجلد» افزود:‌ اکنون در بازار نشر از مدرسانی کتاب دیده می‌شود که خود 10 کتاب نوشته‌اند، اما 30 کتاب به نام‌‌ آنها منتشر می‌شود. چنین وضعیتی به معنای این است که هر دانشجوی مقطع کار‌شناسی ارشد و دکترا برای مجاب کردن ناشر و چاپ کتابش، نام مدرس خود را بدون هیچ‌گونه تلاش مدرس روی جلد درج می‌کند.
 
وی در ادامه گفت: این شیوه تولید کتاب هرچند موضوع جالبی نیست، اما در غرب هم رایج است. مشکلی که در تولید کتاب‌های ادبی دیده نمی‌شود و به‌نظر می‌رسد در حوزه نشر علمی وجود دارد. ای کاش از چنین فضایی فاصله بگیریم.

دانشجو نباید احساس کند همیشه زیر سایه است
این مدرس پردیس فارابی دانشگاه تهران درباره آسیب‌های تولید مشترک کتاب دانشگاهی اظهار کرد: از مهم‌ترین آسیب‌های بی‌توجهی به حقوق مادی و معنوی دانشجو در تولید مشترک کتاب دانشگاهی این است که دانشجو احساس می‌‌کند همیشه باید زیر سایه باشد و هیچ‌‌گاه استقلال لازم را به‌دست نخواهد آورد.    
 
خنیفر ضمن اشاره به تجربه‌های مشترکش با دانشجویان در تولید کتاب گفت: کتاب «مدیرت تعاونی‌ها» سال جاری در یکی از همایش‌های ملی رونمایی شد که جایزه آن یک میلیون تومان بود و آن‌را به‌طور مساوی بین خودمان تقسیم کردیم. دو لوح و بسته هدیه به‌طور مجزا اهدا شد که آنها هم تقسیم شد. کتاب «مدیریت شهر شاداب» نیز با همکاری سید‌مجتبی حسینی فرد منتشر و در آئینی به همت دفتر آموزش، ترویج و تحقیقات تعاونی‌ها رونمایی شد و همه حقوق مادی و معنوی این اثر را به حسینی‌فرد که به تازگی متأهل شده بود، واگذار کردم.

مروری بر پرونده
استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه مازندران معتقد است که مدرسانی که از حاصل دسترنج دانشجویان به نام خود استفاده می‌کنند، به سه درصد نمی‌رسند.گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با اسمعیل ابونوری را اینجــــــا بخوانید.

مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، معتقد است که تخلف در تولید کتاب مشترک بین دانشجو و مدرس فراگیر نیست. به گفته وی، وزارت ارشاد باید در صورت بروز هرگونه تخلف در حوزه نشر، هوشیار باشد. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با محمدرضا حاتمی را اینجـــــــا بخوانید.

مدیرکل خدمات پژوهشی و انتشارات دانشگاه تهران با تاکید بر این موضوع که دانشگاه تهران کتابی را بدون مشارکت یک مدرس در تالیف منتشر نمی‌کند، گفت: انتشار یک اثر مشترک دانشگاهی بدون درج نام دانشجو، موضوعی فراگیر نیست. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با ایرج اله‌دادی را اینجـــــــا بخوانید.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) معتقد است که از لحاظ تفکر اسلامی، این امر مطرح است که هر فردی کاری انجام داده، باید نتیجه آن فعالیت به خود او تعلق بگیرد. دستور صریح قرآن این است که کار افراد را نباید خفیف بشماریم و هر کس باید نتیجه و محصول تلاشی را که انجام داده است برداشت کند. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با حسین عیوضلو را اینجـــــــا بخوانید.

معاون پژوهشی پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربيت مدرس، یکی از دلایل بروز برخی مشکلات در تالیف مشترک کتاب میان استاد و دانشجو را ساختار مدرک‎گرایانه‎ای دانست که در سال‎های اخیر بر نظام علمی کشور حاکم بوده است. گفت‌و‌گوی کامل خبرنگار (ایبنا) با امیرحسین مزینی را اینجــــــــا بخوانید.