به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «سیر تحول شمیران» دربردارنده پنج فصل است که هر فصل آن به نام یکی از محله‌های شمیران، «منطقه شمیران»، «محله تجریش»، «محله دربند»، «محله چیذر» و «محله قیطریه» نام گرفته است.

نویسندگان در هر فصل بعد از معرفی کلی و تاریخچه آن محله، مشخصات کالبدی، ‌مشخصات عملکردی، فعالیت‌ها، مشخصات فضایی و بصری هر کدام از محلات را مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد.

در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «از گذشته‌های دور محلات مسکونی شهرها، به‌عنوان سلول‌های حیات شهری دارای نقش اساسی در زندگی ساکنین آنها بوده‌اند. با توجه به این‌که در گذشته محلات شهری، مکانی برای گردهم آمدن افراد با ویژگی‌های قومی، نژادی، مذهبی، اقتصادی و اجتماعی بوده است و به دنبال تجمع بیشتر افرا با ویژگی‌های مشترک در یک محدوده، آن بخش از شهر از دیگر بافت‌های اطراف متمایز می‌گردیده است و همین عامل هویتی، در آن محدوده سبب ایجاد فضاهایی با عملکردها و کارکردهای خاص می‌شده است.»

نخستین فصل کتاب که به منطقه شمیران اختصاص دارد،‌ از لابه‌لای منابع تاریخی، تاریخچه این منطقه را بیرون می‌کشد. و به دنبال آن واژه‌شناسی شمیران را می‌آورد. براساس آنچه در کتاب آمده است «شمیران از دو بخش «شمی» و «ران» تشکیل شده است. اولی به معنای بلند و دومی پسوند مکان است و روی هم، جایگاه بلند را گویند که  به طور طبیعی نسبت به اطراف کم‌ارتفاع خود سردتر است.»

در بخش بعدی این فصل نیز عناصر کالبدی، طبیعی و انسانی منطقه شمیران  مورد مطالعه و تحلیل قرار می‌گیرد و در ادامه سیمای شهری منطقه یک و خصوصیات معماری آن با آوردن تصاویر بررسی و راه‌های دسترسی به شمیران بیان می‌شود.

فصل دوم محله تجریش را موضوع خود قرار می‌دهد و ضمن معرفی این محله و بیان تاریخچه‌ای مختصر از آن و بررسی مشخصات کالبدی منطقه به تحلیل مطالعات زیست‌محیطی در محدوده محله می‌پردازد.

بخشی از این فصل نیز باغ‌های شرقی و شمال‌شرقی تجریش مانند باغ معتضدیه و باغ پاپاریان را معرفی می‌کند. نویسندگان در ادامه این فصل مشخصات عملکردی و فعالیت‌های محله تجریش را بیان می‌کنند. کاربری‌های مذهبی، کاربری مسکونی، راسته‌ها و مراکز مهم تفریحی و گردشگری در درون این بخش بررسی می‌شود.

محله دربند فصل سوم کتاب را به خود اختصاص داده است. «اسناد تاریخی و روایات این‌گونه بیان می‌دارند که دو شخص از حوالی طالقان به این محل آمده و تشکیل خانواده و مسکن داده‌اند. به‌تدریج کناره‌های دره، پر شده است از خانه‌های پلکانی جنوبی و متمایل به غرب. به‌طوری که خانه‌ها از شیب دره به بالا خزیده بوده‌اند. پله‌هایی در کناره، راه را به طرف رودخانه می‌رساند. خانه‌های قدیمی با زیربنای سنگ‌چین روی صخره‌ها ساخته می‌شدند. ملات سنگ‌چین‌ها ساروج بوده و دیوارها از آجر و الوار بنا می‌شده است.» (صفحه 109) این بخشی از تاریخچه‌ای است که از محله دربند در کتاب آمده است.

در این فصل نیز مانند فصل‌های پیشین، عناصر کالبدی، انسانی، ساختار و بافت محله و راه‌های دسترسی به آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل چهارم، محله چیذر را معرفی می‌کند. نویسندگان در ابتدای فصل با استناد به اسناد و مدارک تاریخی، تاریخچه کوتاهی از این محله ارائه می‌دهند. امامزاده اسماعیل، امامزاده علی‌اکبر، مسجد قائم، حسینیه چیذر، باغ خیام و مرکز محله قدیم از دیدنی‌های این محله است که در این فصل معرفی می‌شوند.

محله قیطریه و جاذبه‌هایش فصل پایانی کتاب را به خود اختصاص داده است. پارک قیطریه، فرهنگسرای ملل، قبرستان قیطریه و مسجد جعفری عناصر مصنوع قیطریه را تشکیل می‌دهند که در این فصل هریک به اختصار معرفی می‌شوند.

در معرفی فرهنگسرای ملل آمده است: «قیطریه از املاک میرزا علی‌اصغر خان اتابک بود و ساختمان کاخ قیطریه که هم اکنون از آن به‌عنوان فرهنگسرای ملل (امیرکبیر) یاد می‌شود، توسط وی ساخته شد. بنا به باور عمومی این کاخ، خانه امیرکبیر بوده و توسط وی بنا شده؛ حال انکه اشتباه بزرگی است. چراکه امیرکبیر هرگز در قیطریه سکونت نداشته و بنای این عمارت مربوط به دورانی بود که سال‌ها از شهادت امیرکبیر گذشته بود. شاید بتوان علت نامگذاری این عمارت به نام امیرکبیر را این دانست که همسر ظل‌السلطان یکی از دختران امیرکبیر بود.» (صفحه 232)

چاپ نخست «سیر تحول شمیران» تالیف آزاده مهاجر میلانی و حورا حسین‌نژاد در 250 صفحه با شمارگان 200 نسخه و بهای 25 هزار تومان از سوی انتشارات اندیشه عصر راهی بازار کتاب شده است.