صالحی‌امیری: فرهنگ ایرانی، جهان‌شمول، تعامل‌گرا و ضد خشونت است
سعیدآبادی: ميراث ديداري و شنيداري دچار مرگ خاموش شده‌اند
بهشتي: بزرگترين دشمن آثار تاريخي، فرهنگي و هنري ناداني و نسيان است
در سلسه گزارش‌هایی کتاب «المسالک و الممالک» (در حوزه جغرافیا) از موزه ملی ایران، کتاب «وندیداد» (بخشی از کتاب مقدس زرتشتیان) از کتابخانه دانشگاه تهران، «مجموعه اسناد تاریخی و تصاویر کربلا» از وزارت امور خارجه و «مجموعه مستند جان مرجان» (درباره خلیج فارس و اکوسیستم‌های موجود در آن) از آرشیو صدا و سیما را كه در فهرست حافظه جهاني يونسكو به ثبت رسيده‌اند معرفی کردیم.
در این گزارش به فهرست آثاری که از گذشته تا به امروز در حافظه جهانی یونسکو و فهرست ملی حافظه جهانی ایران به ثبت رسیده‌اند، می‌پردازیم و با جدول نشان می‌دهیم که در چه سالی چه آثاری از ایران به ثبت رسیده است.
طراحی برنامه حافظه جهانی یونسکو
سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) با انگیزه حفاظت از میراث مستند و ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی به آن در کشورهای مختلف جهان، در سال 1992 میلادی (1371 شمسی) برنامه حافظه جهانی را اعلام کرد. خطرات متعدد و تهدید دائمی نسبت به این آثار، یونسکو را بر آن داشت تا برنامه حافظه جهانی را طراحی و پایه‌ریزی کند. برنامه حافظه جهانی بر این باور است که میراث مستند جهان متعلق به تمام بشریت است، باید برای همیشه و به صورت کامل حفاظت و نگهداری شود و همواره در دسترس همگان باشد.
چگونگی شکل‌گیری کمیته ملی حافظه جهانی
هرچند از ابتدای اجرای برنامه حافظه جهانی، در ایران تلاش‌هایی برای پیوستن جمهوری اسلامی ایران به این برنامه صورت گرفت اما هسته اولیه کمیته ملی حافظه جهانی، با توجه به ضرورت معرفی آثار مهم علمی، فرهنگی و تاریخی کشور برای ثبت در فهرست حافظه جهانی، برابر با ششمین دوره فعالیت این برنامه در نیمه دوم سال 1384 شکل گرفت و در سال 1385 با پیشنهاد رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و تصویب هسته اولیه کمیته ملی حافظه جهانی، دبیرخانه این کمیته در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران تشکیل شد.
کمیته ملی حافظه جهانی به منظور استفاده از نظرات کارشناسان، برای ارزیابی مقدماتی میراث مستندی که برای ثبت در حافظه جهانی به دبیرخانه کمیته پیشنهاد میشود و ارائه نظرات کارشناسی به کمیته ملی حافظه جهانی برای تصمیم‌گیری نهایی، در مهرماه 1386 گروه ارزیابی کمیته ملی حافظه جهانی را تشکیل داد.
با توجه به اهمیت و غنای پیشینه فرهنگی و تمدنی ایران و تاثیرات جهانی آن، همچنین ضرورت تدارک شرایط لازم برای صیانت از میراث مستند ایرانی و ثبت ملی و جهانی آن، کمیته ملی حافظه جهانی، از مهرماه 1385 با تشکیل جلسات پی در پی، با حضور و همکاری دستگاه‌های ذیربط (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی نجفی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مرکز پژوهشی میراث مکتوب و اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران) در کشور برای تحقق بخشیدن به اهداف برنامه حافظه جهانی و معرفی و ثبت میراث علمی و فرهنگی ایران تاکنون گام‌هایی استوار برداشته است.
میراث مستند ایرانی در فهرست حافظه جهانی
هسته اولیه کمیته ملی حافظه جهانی برای نخستین بار در اسفندماه سال 1384 دو اثر را برای ثبت برگزید و برای شرکت در ششمین دور برنامه حافظه جهانی یونسکو ارسال کرد. در دوره‌های بعدی برنامه نیز آثار ایرانی دیگری از سوی کمیته ملی حافظه جهانی برای ثبت در فهرست حافظه جهانی پیشنهاد شد و براساس مقررات و معیارهای ارزیابی آثار در این برنامه به ثبت رسید.
مراحل ثبت اثر در برنامه حافظه جهانی
برای معرفی هر اثر به یونسکو، ابتدا برگ پیشنهاد ثبت اثر در قالب پرسشنامه برنامه حافظه جهانی تکمیل و پس از بررسی در گروه ارزیابی، برای تصمیم‌گیری نهایی در کمیته ملی حافظه جهانی مطرح میشود. با تصویب این کمیته آثار واجد شرایط در فهرست حافظه جهانی ایران به ثبت می‌رسد. در هر دوره دوساله، از میان آثار برجسته و با اهمیت جهانی که در فهرست حافظه جهانی ایران ثبت شده است دو اثر برای ثبت در فهرست حافظه جهانی برگزیده و برگ پیشنهاد ثبت آن به دبیرخانه حافظه جهانی در یونسکو ارسال میشود. پرونده‌‌های ارسالی از کشورهای مختلف پس از طی مراحل مقدماتی و بررسی در کمیته مشورتی بین‌المللی (IAC)، به شرط احراز شرایط و معیارهای ثبت با تأیید مدیرکل یونسکو در فهرست میراث مستند برنامه حافظه جهانی به ثبت می‌رسد.
آثار ثبت شده در فهرست حافظه جهانی یونسکو
| سال به میلادی و شمسی | 2007 1386 | 2009 1388 | 2011 1390 | 2013 1392 |
| 1 | شاهنامه بایسنقری (کاخ موزه گلستان) | مجموعه اسناد تشکیلات اداری دوره صفویه آستان قدس رضوی (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی) | التفهیم لاوائل صناعه التنجیم ابوریحان بیرونی (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) | ذخیره خوارزمشاهی (کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری) |
| 2 | وقفنامه ربع رشیدی (کتابخانه مرکزی تبریز) | مجموعه‌ای از پنج نسخه خطی پنج گنج یا خمسه نظامی گنجوی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، کتابخانه و موزه ملی ملک، موزه ملی ایران، کاخ موزه گلستان و کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری) | مجموعه برگزیده نقشه‌های دوره قاجار ایران (مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) |
فهرست حافظه جهانی در ایران
با توجه به دستورالعمل برنامه حافظه جهانی مبنی بر ثبت ملی آثار توسط کمیته‌های ملی، همزمان با دهه فجر پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1387 دفتر ثبت حافظه جهانی ایران آغاز به کار کرد.
آثار ثبت شده در فهرست ملی حافظه جهانی ایران
| سال | 1387 | 1388 | 1389 | 1390 | 1391 | 1392 |
| 1 | قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو (سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی) | پنج گنج (خمسه) نظامی (مدرسه عالی شهید مطهری) | مجموعه تصاویر و بیانات حضرت امام خمینی (ره) (اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) | مجموعه سرودها و آثار موسیقایی انقلاب اسلامی (ادارة کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) | مجموعه اسناد شهدای انقلاب اسلامی ایران ـ 1342 1359 (بنیاد شهید و امور ایثارگران) | کتابچه جمع و خرج کل ممالک محروسه سیچقان ئیل سنة 1318 (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران) |
| 2 | شاهنامه بایسنقری (کاخ موزه کلستان) | پنج گنج (خمسه) نظامی (کاخ موزه گلستان) | مجموعه عکس‌های تاریخی (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران) | مجموعه سرودها و آثار موسیقایی دفاع مقدس (اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) | مجموعه اسناد شهدای دفاع مقدس ـ 1359 1367 (بنیاد شهید و امور ایثارگران) | گنجینه فرهنگ مردم (اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) |
| 3 | وقفنامه ربع رشیدی (کتابخانه مرکزی تبریز) | پنج گنج (خمسه) نظامی (موزه ملی ایران) | مجموعه برگزیده نقشه های دوره قاجار ایران (مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) | ذخیره خوارزمشاهی (مدرسه عالی شهید مطهری) | اذان رحیم موذن‌زاده اردبیلی (ادارة کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) | مجموعه اسناد و تصاویر کربلا طی سال‌های 1777 ـ 1992 میلادی (آرشیو مرکز آموزش و پژوهش های بین‌المللی وزارت امور خارجه) |
| 4 | مجموعه اسناد تشکیلات اداری دوره صفویه آستان قدس رضوی (سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی) | پنج گنج (خمسه) نظامی (کتابخانه و موزه ملی ملک) | وندیداد (کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران) | ذخیره خوارزمشاهی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران) | فیلم مستند جان مرجان (اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما) | کلیات سعدی (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) |
| 5 | المسالک و الممالک (موزه ملی ایران) | پنج گنج (خمسه) نظامی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران) | بیاض تاج‌الدین احمد وزیر (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه اصفهان) | نهج‌البلاغه (مرکز احیاء میراث اسلامی در قم) | مثنوی معنوی (کتابخانه و موزه ملی ملک) | |
| 6 | سفینه تبریز (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) | التهفیم لاوائل صناعه التنجیم (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) | تلخیص اقلیدس (کتابخانه آیت‌الله سریزدی مسجد حظیره در یزد) | انجیل رسولان (کتابخانه مرکزی تبریز) | مثنوی معنوی، 5ـ 12949 (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) | |
| 7 | جزوات قرآنی عثمان بن وراق (سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی) | مثنوی معنوی (سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی) | ||||
| 8 | مثنوی معنوی (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) | |||||
| 9 | مثنوی معنوی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران) | |||||
| 10 | مثنوی معنوی (کاخ موزه گلستان) | |||||
| 11 | مثنوی معنوی، 5ـ 11268 (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) | |||||
| 12 | الابنیه عن حقایق الادویه (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) | |||||
| 13 | سفرنامه ناصر خسرو (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) |
نظر شما