خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ محمد آسیابانی: کتاب «1000 نماد» با عنوان دوم «در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» نوشته راونا و راپرت شفرد با ترجمه آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی در ابتدای پاییز از سوی نشر نی منتشر شد. در این کتاب هزار نماد مختلف از فرهنگ و تمدن‌های باستانی، از جمله ایران و تمدن اسلامی، چین، یونان و روم، هند و... همراه با تصاویرشان، به‌ صورت مختصر و مفید، معرفی و شرح شده‌اند.

کتاب‌هایی که هنرهای باستانی را تاویل می کنند
نویسندگان کتاب «1000 نماد» نمادها را در هشت فصل و به ترتیب ذیل دسته‌بندی و معرفی کرده‌اند: «خاک و افلاک»، «شخصیت‌ها و اشخاص»، «بدن و حرکات»، «موجودات زنده»، «حیوانات افسانه‌ای»، «گل‌ها، گیاهان و درختان»، «اشیا و دست ساخته‌ها» و «مفاهیم انتزاعی».

کتاب‌هایی چون «1000 نماد» به تفسیر و تاویل انواع هنرهای باستانی کمک بسیاری کرده و همچنین امکان پژوهش‌های تطبیقی در زمینه تاریخ هنر در تمدن‌های باستانی را فراهم می‌کنند. متاسفانه در زبان فارسی حتی به تعداد انگشتان یک‌دست هم، فرهنگ‌های نگاره‌ای نمادها منتشر نشده است.

در همین زمینه جای خالی یک فرهنگ تطبیقی نمادهای هنر ایرانی با هنر دیگر تمدن‌ها نیز به شدت به چشم می‌آید. در این کتاب، با توجه به شیوه پژوهشی و نگارشی نویسندگان، یعنی دسته‌بندی و طبقه‌بندی نمادها به صورت موضوعی، بستر لازم را برای پژوهش تطبیقی نمادها فراهم کرده، اما نه راونا و راپرت شفرد و نه مترجمان (در پانویس‌ها) کوششی برای این کار نکرده‌اند.

جای ایران در فرهنگ‌های نگاره‌ای نمادها کجاست؟
اگر مترجمان کتاب «1000 نماد» چه در پانویس و چه در خود متن (البته با قید اضافه مترجم) به برخی نمادهای مشترک اشاره می‌کردند، مباحث بسیار جذاب‌تر از متن کنونی می‌شد. به‌طور کل در کتاب‌ها و منابع موجود در موضوع «تحلیل و تاویل نمادها در هنرهای باستانی» هنر ایرانی فراموش شده است. 

به عنوان مثال در صفحه 714 کتاب «1000 نماد» فصل «گل‌ها، گیاهان و درختان» گل لوتوس یا نیلوفر آبی، معرفی و تصویرش درج شده است. توضیحات نویسندگان ناظر بر اهمیت این نماد در میان هندوها، بوداییان، مصریان و چینیان است. این در صورتی است که گل لوتوس یا نیلوفر آبی در آیین‌ها و باورهای دین مهر یا میتراییسم نیز، یک ریشه تاریخی دارد.

در منابع اساطیر ایران گل لوتوس نماد ایزد بانوی ناهید یا ایزد آب است. نام این ایزدبانو در نقش برجسته‌های هخامنشی به صورت زنی جوان با نام آناهیتا حجاری شده است. در دین زردتشت این گُل سمبل اهورا مزداست. همچنین سمبل انسانی اهورامزدا نیز نیم‌تنه مردی است که شاخه‌ای از گل لوتوس را در میان انگشتان خود دارد. بر این اساس این گل در دین‌ها و آیین‌های ایران باستان نیز نقش مهمی دارد، اما در این کتاب هیچ اشاره‌ای به سابقه ایرانی این گل نشده است.

نمادهای دیگری نیز در این کتاب موجود است که خاستگاهی ایرانی دارند، اما همان‌طور که مطرح شد، هدف نویسندگان ارائه مباحث تطبیقی نبوده است. به همین دلیل نگارش یک فرهنگ نگاره‌ای نمادها در تمدن و فرهنگ جهانی، به قلم یک اسطوره‌شناس و فرهنگ‌شناس ایرانی لازم و ضروری است.  

پیش از انتشار کتاب «1000 نماد»، تنها اثر مهمی که در این زمینه به زبان فارسی فرصت نشر پیدا کرد «فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب» تالیف جیمز هال بود. این کتاب با ترجمه رقیه بهزادی برای نخستین بار در سال 1380 از سوی انتشارات فرهنگ معاصر در دسترس مخاطبان قرار گرفت. برای آشنایی با این کتاب اینجا را کلیک کنید.

کتاب «1000 نماد: در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» نوشته راونا شفرد و راپرت شفرد با ترجمه مشترک آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، با شمارگان هزار نسخه، 372 صفحه و بهای 28 هزار تومان از سوی نشر نی منتشر شده است. نام طراح جلد کتاب در شناسنامه آن درج نشده است. برای مطالعه فایل pdf صفحات نخستین کتاب، به این نشانی بروید.

خبر انتشار این کتاب در خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) را از این نشانی بخوانید.