خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ــ سعیده محبی: «رهبري امام علي (ع) در قرآن و سنت: ترجمه المراجعات»، برگردان اثر معروف «سید عبدالحسین شرف‌الدین موسوی (جبل عاملی)» از زبان عربی است که امسال برای هجدمین بار با قلم مرحوم «محمدجعفر امامی»، توسط شرکت چاپ و نشر بین الملل، روانه بازار کتاب شده است.
این یادداشت نگاهی دارد به اثرگذاري‌هاي کتاب «المراجعات» که انگیزه نگارش آن به گفته مؤلفش «از همان دوران جوانی در مغزش جرقه زد، همچون برقی که در درون ابرهاست درخشیدن گرفت و خونش را به جوش آورد.»
سفر نگارنده کتاب ــ سیدعبدالحسین شرف‌الدین ــ به مصر در اواخر سال 1329 ه.ق، امیدی را در دل او زنده کرد تا به آرزویش برسد؛ امیدی برای اتحاد و هماهنگی مسلمین. سید شرف‌الدین در این سفر به دیدار «شیخ سلیم بشری» ــ رئیس جامعه الازهر ــ می‌رود، دغدغه و امیدش را با او در میان می‌گذارد و هر دو بر سر این موضوع اتفاق نظر پیدا می‌کنند که دو طایفه شیعه و سنی مسلمان‌اند و بدون تردید به دین حنیف اسلام معتقدند؛ بنابراین آنها نسبت به آن‌چه پیامبر (ص) آورده است، مساوی‌اند و اختلافی ندارند؛ جز آن مقدار اختلافی که مجتهدان در طرز استنباط احکام از کتاب، سنت، اجماع و عقل دارند و این اختلاف جزئی به حدی نیست که موجب شکاف و دوری امت اسلام شود اما بزرگترین اختلافی که بین امت به وجود آمده، اختلاف در امامت است که خود بزرگترین علت و اسباب ایجاد اختلاف و شکاف بین مسلمانان به شمار می‌آید.
سید شیعی و شیخ الازهر بر خود واجب می‌دانند که‌این مسئله را با بررسی و بحث دقیق در دلایل دو طرف در محیطی عاری از عواطف و تعصبات حل کنند. آنها بین خود قرار می‌گذارند تا شیخ سلیم بشری، سوال را هرگونه می‌خواهد، کتبا مطرح کند و سید شرف‌الدین پاسخ او را با خط خود و بر اساس شرایطی صحیح ارائه کند که با عقل یا نقلی که از نظر دو طایفه معتبر است، تایید شود. این مکاتبات شش ماه به طول انجامید و حاصل آن 112 نامه در موضوع رهبری امام علی (ع) در قرآن و سنت شد که بعدها با عنوان «المراجعات» به انتشار رسید تا به گفته سید شرف‌الدین، مایه اصلاح و خیر در امت اسلام شود.
نامه‌هايي كه يك كتاب را پديد آوردند
مباحث المراجعات به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده و برگرفته از مکاتبات سید شرف‌الدین با شیخ الازهر طی 112 نامه است. در نگارش کتاب، معمولا هر سوال با پاسخ پرسش قبلی در ارتباط است و مباحث به صورت زنجیروار از آغاز تا انجام پیش می‌روند؛ به عبارتی، بحث از نقطه روشنی شروع می‌شود و سید شرف‌الدین و شیخ سلیم بشری ابتدا از یکدیگر برای ورود در بحث اجازه می‌گیرند؛ سپس با طرح این سوال که «آیا وحدت امت اسلامی ایجاب می‌کند که شیعه به مذهب جمهور (اهل سنت) بپیوندد؟»، مناظره و مراجعات، شروع می‌شود و در نهایت پس از گذشت شش ماه با روشن شدن صحت و اتقان مذهب شیعه بحث پایان می‌پذیرد.
سید شرف‌الدین در یادداشتی که در موضوع این کتاب از خود به یادگار گذاشته گفته است: «ادعا نمی‌کنم که این اوراق عینا همان اوراقی است که آن روز بین ما رد و بدل شده و نیز نمی‌گویم که این الفاظ خط اوست و نه قلم من؛ زیرا حوادثی که چاپ آن را به تاخیر انداخت، اوراق آن را نیز از هم پاشید و ترتیب و نظم آن را به هم ریخت و من به‌ناچار دوباره آن را تنظیم کردم ولی گواهی می‌دهم که آن چه بین ما گذشت و مباحثی که در مسائل رد و بدل شد، همه درکتاب موجود است؛ البته با اضافاتی که لازم بود بر آن افزوده شود و نصیحت و ارشاد مسلمانان آن را ایجاب می‌کرد و یا سیاق مطلب به آن منجر گردید. من امروز، همان آرزویی را دارم که آن روز داشتم؛ این که کتاب، مایه اصلاح و خیر در امت اسلام شود.»
نکته جالب آن است که این مناظره، زمینه‌ای شد برای تاسیس «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» به منظور رسیدن به این هدف که علمای شیعه و سنی به هم بپیوندند. فتوای رسمی شیخ محمود شلتوت ــ رئیس جامعه الازهر ــ که در سال 1959 میلادی در مجله «رسالة الاسلام» منتشر و به موجب آن فتوا، عمل به مذهب «شیعه امامیه» مانند عمل به مذاهب اربعه مجاز شمرده شد، حاصل و ثمره تلاشهای شرف‌الدین در المراجعات است.
«المراجعات»، مشکلات مشقت‌بار را از يادم برد
فصاحت، بلاغت، روانی قلم، رعایت اخلاق در بحث، تسلط در مناظره و نگهداری احترام مخاطب، بخشی از ویژگی‌های کتاب المراجعات است که به نظر مرحوم محمدجعفر امامی ــ مترجم این اثر ــ از چند زاویه، قابل مطالعه و بررسی است. نخست آن که، المراجعات کتابی است که از نظر فصاحت، بلاغت، تنظیم کلمات و ترتیب جملات کم‌نظیر است؛ بدان گونه که انسان علاقه‌مند می‌شود کتاب را تنها برای الفاظش و نه محتوایش، چندین بار بخواند. دوم آن که، کتاب، محتوایی پرمغز، عمیق و همراه با استدلال‌های قوی و روشن دارد. از منظر سوم هم، رعایت ادب و احترام در بحث در سراسر این اثر به چشم می‌خورد.
سید شرف‌الدین در این کتاب، روایات صحیح و نصوص صریح و روشن را به کار گرفته و در پی این هدف بوده است تا خواننده کتاب را از کتابخانه‌هایی که آثار مربوط به این مباحث در آن جمع شده‌اند، بی‌نیاز سازد؛ لذا استدلال‌های آن را با تحلیلی که جنبه اعتدال را مراعات کرده و در جاده صدق و راستی باشد، همراه کرده است. همچنین شرف‌الدین، کتاب را با اسلوبی به تدوين درآورده است که خوانندگان، آن را پیگیری و به دنبال مطالب آن حرکت کنند.
مؤلف المراجعات در مقدمه کتابش، اعتراف می‌کند که پس از این کتاب از زندگی‌اش راضی است و المراجعات، باعث شد که هم رنج‌های زندگی مشقت‌بارش را به بوته فراموشی بسپارد و هم غم‌های کمرشکن را از یاد ببرد و آن نیرنگ و خدعه دشمنان را که شکایت‌شان را جز به خدا نبرده است، به فراموشي سپارد.
برای آگاهی بیشتر از زمینه‌های تاریخی و اجتماعی نگارش کتاب «المراجعات» و رنج‌هايي كه سيد شرف‌الدين به آنها اشاره دارد، به اینجا مراجعه فرمایید.
این یادداشت نگاهی دارد به اثرگذاري‌هاي کتاب «المراجعات» که انگیزه نگارش آن به گفته مؤلفش «از همان دوران جوانی در مغزش جرقه زد، همچون برقی که در درون ابرهاست درخشیدن گرفت و خونش را به جوش آورد.»
سفر نگارنده کتاب ــ سیدعبدالحسین شرف‌الدین ــ به مصر در اواخر سال 1329 ه.ق، امیدی را در دل او زنده کرد تا به آرزویش برسد؛ امیدی برای اتحاد و هماهنگی مسلمین. سید شرف‌الدین در این سفر به دیدار «شیخ سلیم بشری» ــ رئیس جامعه الازهر ــ می‌رود، دغدغه و امیدش را با او در میان می‌گذارد و هر دو بر سر این موضوع اتفاق نظر پیدا می‌کنند که دو طایفه شیعه و سنی مسلمان‌اند و بدون تردید به دین حنیف اسلام معتقدند؛ بنابراین آنها نسبت به آن‌چه پیامبر (ص) آورده است، مساوی‌اند و اختلافی ندارند؛ جز آن مقدار اختلافی که مجتهدان در طرز استنباط احکام از کتاب، سنت، اجماع و عقل دارند و این اختلاف جزئی به حدی نیست که موجب شکاف و دوری امت اسلام شود اما بزرگترین اختلافی که بین امت به وجود آمده، اختلاف در امامت است که خود بزرگترین علت و اسباب ایجاد اختلاف و شکاف بین مسلمانان به شمار می‌آید.
سید شیعی و شیخ الازهر بر خود واجب می‌دانند که‌این مسئله را با بررسی و بحث دقیق در دلایل دو طرف در محیطی عاری از عواطف و تعصبات حل کنند. آنها بین خود قرار می‌گذارند تا شیخ سلیم بشری، سوال را هرگونه می‌خواهد، کتبا مطرح کند و سید شرف‌الدین پاسخ او را با خط خود و بر اساس شرایطی صحیح ارائه کند که با عقل یا نقلی که از نظر دو طایفه معتبر است، تایید شود. این مکاتبات شش ماه به طول انجامید و حاصل آن 112 نامه در موضوع رهبری امام علی (ع) در قرآن و سنت شد که بعدها با عنوان «المراجعات» به انتشار رسید تا به گفته سید شرف‌الدین، مایه اصلاح و خیر در امت اسلام شود.
نامه‌هايي كه يك كتاب را پديد آوردند
مباحث المراجعات به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده و برگرفته از مکاتبات سید شرف‌الدین با شیخ الازهر طی 112 نامه است. در نگارش کتاب، معمولا هر سوال با پاسخ پرسش قبلی در ارتباط است و مباحث به صورت زنجیروار از آغاز تا انجام پیش می‌روند؛ به عبارتی، بحث از نقطه روشنی شروع می‌شود و سید شرف‌الدین و شیخ سلیم بشری ابتدا از یکدیگر برای ورود در بحث اجازه می‌گیرند؛ سپس با طرح این سوال که «آیا وحدت امت اسلامی ایجاب می‌کند که شیعه به مذهب جمهور (اهل سنت) بپیوندد؟»، مناظره و مراجعات، شروع می‌شود و در نهایت پس از گذشت شش ماه با روشن شدن صحت و اتقان مذهب شیعه بحث پایان می‌پذیرد.
سید شرف‌الدین در یادداشتی که در موضوع این کتاب از خود به یادگار گذاشته گفته است: «ادعا نمی‌کنم که این اوراق عینا همان اوراقی است که آن روز بین ما رد و بدل شده و نیز نمی‌گویم که این الفاظ خط اوست و نه قلم من؛ زیرا حوادثی که چاپ آن را به تاخیر انداخت، اوراق آن را نیز از هم پاشید و ترتیب و نظم آن را به هم ریخت و من به‌ناچار دوباره آن را تنظیم کردم ولی گواهی می‌دهم که آن چه بین ما گذشت و مباحثی که در مسائل رد و بدل شد، همه درکتاب موجود است؛ البته با اضافاتی که لازم بود بر آن افزوده شود و نصیحت و ارشاد مسلمانان آن را ایجاب می‌کرد و یا سیاق مطلب به آن منجر گردید. من امروز، همان آرزویی را دارم که آن روز داشتم؛ این که کتاب، مایه اصلاح و خیر در امت اسلام شود.»
نکته جالب آن است که این مناظره، زمینه‌ای شد برای تاسیس «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» به منظور رسیدن به این هدف که علمای شیعه و سنی به هم بپیوندند. فتوای رسمی شیخ محمود شلتوت ــ رئیس جامعه الازهر ــ که در سال 1959 میلادی در مجله «رسالة الاسلام» منتشر و به موجب آن فتوا، عمل به مذهب «شیعه امامیه» مانند عمل به مذاهب اربعه مجاز شمرده شد، حاصل و ثمره تلاشهای شرف‌الدین در المراجعات است.
«المراجعات»، مشکلات مشقت‌بار را از يادم برد
فصاحت، بلاغت، روانی قلم، رعایت اخلاق در بحث، تسلط در مناظره و نگهداری احترام مخاطب، بخشی از ویژگی‌های کتاب المراجعات است که به نظر مرحوم محمدجعفر امامی ــ مترجم این اثر ــ از چند زاویه، قابل مطالعه و بررسی است. نخست آن که، المراجعات کتابی است که از نظر فصاحت، بلاغت، تنظیم کلمات و ترتیب جملات کم‌نظیر است؛ بدان گونه که انسان علاقه‌مند می‌شود کتاب را تنها برای الفاظش و نه محتوایش، چندین بار بخواند. دوم آن که، کتاب، محتوایی پرمغز، عمیق و همراه با استدلال‌های قوی و روشن دارد. از منظر سوم هم، رعایت ادب و احترام در بحث در سراسر این اثر به چشم می‌خورد.
سید شرف‌الدین در این کتاب، روایات صحیح و نصوص صریح و روشن را به کار گرفته و در پی این هدف بوده است تا خواننده کتاب را از کتابخانه‌هایی که آثار مربوط به این مباحث در آن جمع شده‌اند، بی‌نیاز سازد؛ لذا استدلال‌های آن را با تحلیلی که جنبه اعتدال را مراعات کرده و در جاده صدق و راستی باشد، همراه کرده است. همچنین شرف‌الدین، کتاب را با اسلوبی به تدوين درآورده است که خوانندگان، آن را پیگیری و به دنبال مطالب آن حرکت کنند.
مؤلف المراجعات در مقدمه کتابش، اعتراف می‌کند که پس از این کتاب از زندگی‌اش راضی است و المراجعات، باعث شد که هم رنج‌های زندگی مشقت‌بارش را به بوته فراموشی بسپارد و هم غم‌های کمرشکن را از یاد ببرد و آن نیرنگ و خدعه دشمنان را که شکایت‌شان را جز به خدا نبرده است، به فراموشي سپارد.
برای آگاهی بیشتر از زمینه‌های تاریخی و اجتماعی نگارش کتاب «المراجعات» و رنج‌هايي كه سيد شرف‌الدين به آنها اشاره دارد، به اینجا مراجعه فرمایید.
نظر شما