خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) این کتاب دغدغه تبیین شهر را از منظر تاریخ پژوهی دنبال می‌کند. «شهر در ایران زمین» در چهار فصل سامان یافته و در هر فصل رویکرد آن، بررسی سیر تاریخ شهر از دوره باستان تا دوره اسلامی و شامل سرفصل‌های زیر است: «استان در جهانِ ایرانی»، «واژه‌شناسی و گونه‌شناسی تاریخی شهر و روستا در ایران»، «پویایی شهر ایرانی در فراگرد زمان» و «پیکر‌شناسی شهر ایرانی»
شهر در موازنه سنت و مدرنیته
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «در کنار صفت‌های گوناگون و البته تهدیدهای جهانی که برای سده 21 میلادی برشمرده‌اند، یکی هم بحران شهرنشینی (Urbanization Crisis) است؛ بحرانی که مانند دیگر بحران‌ها ریشه در تجربیات گذشته انسان دارد. به راستی چرا باید این بحران پیش آید و ریشه آن در کدام تجربه ناخجسته انسان است؟ اگر چنین بحرانی در شرف وقوع است، چرا شهرسازان، جامعه‌شناسانِ شهری، شهرپژوهانِ تاریخی، شهرداری‌ها، نهادهای متولی ساخت‌و ساز شهرسازی، و همه آنان که به بَر و روی شهرهای صنعت‌زده می‌نازند، بدین بحران بی‌تفاوتند؟
بشر راه دراز صنعتی‌شدن را طی کرد و سرانجام در یک چشم بر هم زدنی، مجذوب، مقهور و اسیر آن شد. انسان به صنعت پیشرفته فراتر از انتظار گذشته و نه آن صنعت جاودانیِ همراه خود، دست یافت و صنعت را در پیکره همان شهرهای کُهنِ چند هزار ساله جای داد. در موازنه سنت و مدرنیته، به جای به خدمت گرفتنِ مدرنیته، بشر تیشه بر بنیاد خود زد. صنعت را به جانِ شهر انداخت؛ خود را از سایه‌سار باغ‌شهرها بی‌نیاز کرد و به جای شاخ و برگ درختانِ کوچه‌باغ‌ها، اسیر جنگل‌های دود‌گرفته آهن و بتن شد. انسان گام در راه خداحافظی بزرگی گذاشت: گذشتن از خاستگاه دیرینه خویش...»
فصل نخست با عنوان «استان در جهانِ ایرانی» به مواردی چون پهنه‌بندی فرهنگی و استان‌بندی ایران‌زمین، جهانِ ایرانی در ایران‌زمین، استان‌بندی ایران در دوره باستان، استان در دوره شاهان ساسانی و همچنین استان در دوره اسلامی می‌پردازد و به چگونگی کاربرد القاب حکومتی در استان‌ها و کشور مانند شاه، امیر و سلطان اشاره کرده و گونه‌شناسی و واژه‌شناسی تاریخی استان در ایران را بررسی می‌کند.
سپیده‌دم شهرنشینی در ایران
«واژه‌شناسی و گونه‌شناسی تاریخی شهر و روستا در ایران» عنوانی است که در فصل دوم کتاب مورد توجه قرار گرفته است و به واژه‌هایی چون دیه، ده، کِرت، دستکرت، طسوج، روستا و رستاق و معنای آن با عنوان کَند‌و گَوَ در سُغد، و دیگر واژگان هم‌معنی با شهر مانند ماه، کوره، رَبع، قَصَبه و مصر، مدینه، شهر، شارستان، دور، پولیس، بیت، شهردژ، رباط، عواصم و رُصافه و معسکر می‌پردازد. این فصل با بررسی پایتخت در ایران و البته با اصطلاح‌شناسی آن و بررسی نمونه‌ای از نظام پایتختی در دوره سلجوقیان با تأکید بر شهر کرمان پایان می‌یابد.
فصل سوم کتاب شهر در ایران‌زمین عنوان «پویایی شهر ایرانی در فراگرد زمان» را برخود دارد که طبیعتا سیر ساخت شهر در ایران را بیان می‌کند. سپیده‌دم شهرنشینی در ایران، شهر ـ معبد در تمدن ایلام، هگمتانه؛ گذر از ده‌نشینی به شهرنشینی، تلاقی تمدن‌ها و آفرینش شهرِ ایرانی، پولیس‌ها (دولت ـ شهرهای) یونانی در ایران، گِردشهرهای پارتی، شهرشاهان و شهرنشینی در دوره ساسانیان و از شهر ایرانی تا مدینه اسلامی موضوع‌های اصلی این فصل را دربرمی‌گیرند و در پایان بغداد (تیسفون) را به عنوان دلِ ایرانشهر در بررسی مسأله تداوم شهر ایرانی در دوره اسلامی مورد بررسی قرار داده است.
شهرهای کهن ایرانی از منظر تاریخ
«پیکر‌شناسی شهر ایرانی» در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفته و سه موضوع اصلی ارگ، شارستان و ربض (بیرونی) در آن گنجانده شده است. برخی مباحث به‌ویژه ارگ برای نخستین‌بار از منظر تاریخی مورد تحلیل و مطالعه قرار گرفته‌اند و در ذیل آن، مکان‌یابی و ساختار ارگ در جغرافیای ایران، گونه‌شناسی ارگ و موضوعات دیگری درباره آن مورد واکاوی قرار گرفته است. شارستان و عناصر تشکیل‌دهنده ارگ موضوع مهم دیگر در این فصل است و نویسنده عناصر کالبدی شهر را نه از دیدگاه معماری و شهرسازی که از دیدگاه تاریخی مورد توجه قرار داده است.
باستانی‌راد در مقدمه کتاب اشاره کرده است: «تألیف این کتاب بر بنیاد بازتألیف، تدوین و اصلاح چند مقاله منتشر شده و برخی مطالب منتشر نشده است و تنها در هر فصل برخی از شهرها را مانند کرمان و بم، بغداد و بخارا مورد مثال قرار داده و تحلیل‌ها را بر اساس چنین شهرهایی بررسی کرده است که خواننده می‌تواند دلیل این انتخاب را در هر فصل مشاهده کند.»
چاپ نخست کتاب «شهر در ایران زمین» گردآوری حسن باستانی‌راد در 340 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه و بهای 24 هزار و 500 تومان از سوی نشر علم روانه بازار کتاب شده است.
شنبه ۲۹ آذر ۱۳۹۳ - ۱۵:۵۶
نظر شما