به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- الناز مردی: «آسیب‌شناسی اطلاع‌رسانی خدمات دولت در رسانه‌ها از منظر خبرنگاران و مسئولان روابط عمومی» پژوهشی به قلم مهدخت بروجردی علوی «استادیار دانشگاه علامه طباطبایی» و صفورا بیگنه «کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علوم و تحقیقات اردبیل» است. آن‌ها در این پژوهش، جامعه آماری خود را مدیران کل روابط عمومی‌های سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی و خبرنگاران حوزه دولت خبرگزاری‌ها قرار داده‌اند. در این گزارش ۳۰ نفر از مسئولان روابط‌عمومی دولت در سطح مدیرکل وزارت‌خانه‌ها و نهادهای زیرمجموعه دولت و ۳۰ نفر از خبرنگاران فعال حوزه دولت که به شکل هدفمند انتخاب شده‌اند، به پرسش‌نامه مشترکی پاسخ داده‌اند.

بی‌اعتمادی مردم به اطلاعات پخش‌ شده از رسانه‌های دولتی

گسترش جامعه جهانی، پیشرفت روزافزون فناوری و تمایل برای تغییر نگرش مردم در دنیای امروز، دولت‌ها و سازمان‌ها را برمی‌دارد تا روش‌های جدید را جایگزین روش‌های پیشین در نشر اطلاعات کنند. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های اطلاع‌رسانی در کشور ما دولت است که به‌عنوان مرکز خدمت‌رسانی به مردم باید نسبت به اطلاع‌رسانی دقیق، سریع و صریح اقدام و رضایت مخاطبان را جلب کند. ماهیت اسلامی کشور ما نیز بر اهمیت اطلاع‌رسانی به مردم افزوده است. با توجه به تحقیقات انجام‌شده به نظر می‌رسد در ایران اطلاع‌رسانی درستی از خدمات دولت صورت نمی‌گیرد و ظاهراً مردم به اطلاعات پخش و منتشرشده از رسانه‌ها چندان اعتماد ندارند. از این رو هدف این تحقیق آسیب‌شناسی اطلاع‌رسانی خدمات دولت در رسانه‌ها از منظر مسئولان روابط‌عمومی و خبرنگاران و شناخت نکات اشتراک و افتراق روابط‌عمومی‌ها و خبرنگاران درباره آسیب‌های ارتباط بین این دو گروه است.

تدوین سیاست‌های واحد برای اطلاع‌رسانی

در رابطه با سیاست‌های اطلاع‌رسانی باید یک اتفاق‌نظر بین مسئولان، مدیران ارشد، مدیران میانی و کارشناسان و دست‌اندرکاران روابط‌عمومی آن سازمان وجود داشته باشد که با یک دید و نگرش واحد بین روابط‌عمومی و مدیریت سازمان سیاست‌های اطلاع‌رسانی تعیین، تدوین و ابلاغ شود و به زبانی ساده دست‌اندرکاران یک سازمان به‌درستی و روشنی بدانند که چه موضوعاتی و با چه درجه‌ای از اولویت در دستور کار سازمان برای اطلاع‌رسانی به مخاطبان مدنظر قرار دارد که دست‌اندرکاران روابط‌عمومی در ارتباط با آن سیاست‌ها و موضوعات تعیین شده به تولید و پردازش اخبار، گزارش، مقاله و غیره و همچنین مسئولان سازمان نیز در مراسم و برنامه‌ها و گفت‌وگو و مصاحبه با رسانه‌ها و در نشریات و بروشورها و پوسترها به تبیین و تشریح همان سیاست‌ها و اولویت‌های موضوعی تعیین شده بپردازند. چنین رویکردی می‌تواند سازمان را در حوزه اطلاع‌رسانی به صورت هدفمند و با وحدت رویه مشخص به اهداف نهایی و استراتژی‌های کلی اطلاع‌رسانی سازمان نزدیک کند.

الگوی نمایندگی مطبوعات یا تبلیغات

نخستین الگو ریشه در فعالیت عامل‌های مطبوعاتی یا تبلیغات‌گران پیش از سال‌های ۱۹۰۰ دارد. الگوی نماینده مطبوعات در آستانه ورود به قرن ۱۹ رواج یافت و در این زمان به عنوان الگوی متداول روابط‌عمومی ترویج پیدا کرد. طبق این الگو روابط‌عمومی به مثابه نماینده مطبوعات در سازمان عمل می‌کند و با تهیه اخبار مختلف درصدد تغذیه اطلاعاتی مطبوعات است. این الگو یک‌سویه است که در آن هدف اصلی ارتباط، تبلیغات است. به عبارتی دیگر ارتباط روابط‌عمومی با مخاطب یک‌سویه است و حقیقت کامل در محتوای اطلاعات و برنامه‌ها در این الگو ضرورتی ندارد.

در این پژوهش اشاره‌ای به مهم‌ترین ویژگی‌های الگوی مطبوعاتی شده‌است که عبارت‌اند از:
ـ فعالیت‌های روابط‌عمومی یک سویه است و صرفاً منافع سازمان را مدنظر قرار می‌دهد و سازمان‌مدار است.
ـ منظور از روابط‌عمومی‌ها همان تبلیغات است.
ـ مخاطب را منفعل تلقی می‌کند و در پی آن است که مخاطبان را برای پذیرش اهداف سازمان ترغیب کند.
ـ روابط‌عمومی خود را نماینده مطبوعات در سازمان تلقی می‌کند (روزنامه‌نگار مقیم) و در پی تغذیه اطلاعاتی و مطبوعات بوده و هدف ارتباط، تبلیغات است.
ـ کارشناسان روابط‌عمومی، نقش یک تکنسین ارتباطات را ایفا می‌کنند و سعی دارند با استفاده از تکنیک‌های مختلف از قبیل خبر، مقاله مطبوعاتی و ... ایفای نقش کنند.
ـ کاربرد راهبردی و روابط‌عمومی، ایجاد ارتباط با رسانه‌هاست.
ـ هدف روابط‌عمومی انعکاس اطلاعات خوشایند و حذف اطلاعات ناخوشایند است.
ـ به خاطر یک سویه بودن جریان ارتباط، به ارزیابی فعالیت‌ها و سنجش اثربخشی آن‌ها توجه نمی‌شود و ارزیابی موردنظر بیشتر معطوف به سنجش محتوای رسانه‌ها، آن‌هم با نگاهی کمّی است.
ـ جایگاه تحقیق در تولید اطلاعات در حد صفر است و به سرشماری ساده‌پسند می‌شود.
ـ نسبت به اصول اخلاقی روابط‌عمومی توجه نمی‌شود.

الگوی اطلاع‌رسانی اطلاعات عمومی

الگوی اطلاع‌رسانی حدود سال ۱۹۰۰ در آمریکا پدیدار شد. هدف این الگو انتشار اطلاعاتی است که مقصود از آن ضرورتاً اقناع نیست. برخلاف الگوی اول، در اینجا حقیقت ضابطه‌ای مهم در کار روابط‌عمومی است. ویژگی‌های مهم الگوی اطلاع‌رسانی عمومی چنین است:
ـ در این الگو، فعالیت‌های روابط‌عمومی یک سویه است و صرفاً منافع سازمان را مدنظر قرار می‌دهد. درواقع روابط‌عمومی مدیریت‌مدار است.
ـ مخاطب منفعل تلقی می‌شود، البته حق آگاهی آنان را تا حدودی می‌پذیرد.
ـ روابط‌عمومی مهم‌ترین وظیفه خود را «نشر اطلاعات» می‌داند و ضرورت ارائه اطلاعات به مردم، به رسمیت شناخته می‌شود.
ـ حذف اطلاعات ناخوشایند و انعکاس خوشایند مدنظر است.
ـ بر ایفای نقش‌های نمایشی و اظهاری و درواقع اطلاع‌رسانی تأکید می‌شود.
ـ نقش کارشناسان روابط‌عمومی، تسهیل‌گری ارتباطات بین سازمان و گروه‌های مخاطب است.
ـ کاربرد راهبردی روابط‌عمومی، ارائه اطلاعات مناسب به مدیریت و گروه‌های مخاطب است.
ـ به حقیقی بودن اطلاعات توجه می‌شود و تحقیق صرفاً برای کسب اطمینان از رسیدن مطلب به مخاطب و فهم آن است.
ـ ماهیت ارتباط مبتنی بر راهبرد آمرانه و سلطه آمیز است.
ـ ارزیابی اثربخشی فعالیت مدنظر نیست.
ـ توجه به اخلاق در حد حقیقی بودن اطلاعات مطرح است.

چگونه روابط عمومی‌ها حداکثر امکانات را در اختیار سازمان قرار دهند؟

تحلیل عاملی داده‌ها (جست‌وجوی ریاضی برای اطلاعات جمع‌آوری شده درباره ارتباط متغیرها) چیزی را آشکار ساخت که محققان آن را عامل تعالی (Excellence factor) خواندند. فاکتور تعالی از چند ویژگی تشکیل می‌شود که اندازه و نوع سازمان، فرهنگ و دیگر تأثیرات را در برمی‌گیرد و آن‌ها را اصول «ژنریک» تعالی می‌خوانند. این ویژگی‌ها اسکلت اصلی تئوری تعالی را تشکیل داده، راهنمای استاندارد و در عین حال عملی، برای اینکه چطور روابط‌عمومی می‌تواند حداکثر امکانات را در اختیار سازمان بگذارد.
بررسی پرسش‌نامه واحدی که توسط دو گروه روابط‌عمومی‌ها و خبرنگاران تکمیل شده، حکایت از اذعان دو گروه و وجود مشکلاتی در حوزه کاری هر دو گروه دارد که به‌اختصار و به‌صورت مجزا به آن‌ها اشاره می‌شود.

نکته جالب توجه این است که در اغلب گویه‌ها، هرگروه طرف مقابل را دچار اشکال می‌بیند و این امر منشأ بسیاری از مشکلاتی است که روند اطلاع‌رسانی خدمات دولت را با مشکل جدی مواجه کرده است. به طور کلی، از دیدگاه روابط‌عمومی‌ها و رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی دولت از آسیب‌های زیر رنج می‌برد:
ـ پایین بودن سواد رسانه‌ای برخی مدیران دستگاه‌های دولتی.
ـ عدم آشنایی کارگزاران روابط‌عمومی به وظایف حرفه‌ای خود.
ـ عدم توانمندی روابط‌عمومی‌ها در برقراری ارتباط مؤثر با رسانه‌ها.
ـ نداشتن تحصیلات مرتبط با شغل.
- عدم آشنایی کافی با حرفه‌های موردنیاز حوزه اطلاع‌رسانی ازجمله تنظیم اخبار.
ـ عدم توجه یکسان به رسانه‌های مختلف.
ـ اعمال نظرات شخصی کارکنان روابط عمومی در مواجهه با رسانه‌های مختلف.
ـ عدم هماهنگی به‌موقع روابط‌عمومی‌ها با خبرنگاران در خصوص برنامه‌های خبری مختلف.
ـ عدم آشنایی کارکنان روابط‌عمومی با وظایف و اهداف دستگاه یا سازمان خود.
ـ تعلقات سیاسی در گماردن افراد در روابط‌عمومی دستگاه‌های دولتی از سوی مدیران.
ـ کمبود خبرنگاران متخصص در حوزه‌های مختلف خبری
ـ عدم ثبات خبرنگاران در حوزه‌های خبری خود.
ـ رشد نامتناسب و نامتوازن مطبوعات و خبرنگاران از نظر کمیت.
ـ رشد چشم‌گیر مطبوعات و تسهیل واگذاری امتیاز نشریات به افراد مختلف در سنوات
گذشته، بدون توجه به تخصص افراد.
ـ استفاده از افراد غیرمتخصص در رسانه‌ها.
ـ عدم وجود تشکل‌های صنفی قدرتمند برای حمایت از خبرنگاران.
ـ پایین بودن کیفیت آموزش‌های ارائه‌شده به خبرنگاران.

متن کامل این پژوهش را می‌توانید در شماره آخر فصلنامه «رسانه» مطالعه کنید.

شماره 95 فصلنامه علمی-ترویجی وسایل ارتباط جمعی (رسانه)، تابستان 93 به قیمت چهار هزار تومان، در 190 صفحه و شمارگان دو هزار نسخه منتشر و روانه بازار کتاب شده‌است.