به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گروه پژوهشی مطالعات زنان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، امروز 31 شهریور 93 سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی خود را با عنوان «بررسی مبانی فقهی تبعیضات حقوقی میان زن و مرد» با حضور حجت‌الاسلام مهدی مهریزی، مدرس حوزه و دانشگاه و نویسنده کتاب «زن در انديشه اسلامي» برگزار کرد.

مهریزی در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: من کلمه «تبعیض» را برای عنوان این نشست به کار نمی‌برم و به جای آن از کلمه «اختلاف» استفاده می‌کنم، چون تبعیض بار منفی دارد و آگاهانه است و وقتی می‌گوییم تبعیض فقهی یعنی این که فقیه آگاهانه این گونه فتوا داده است. 

وی در سه بخش سخنان خود را ارائه کرد و در بخش نخست به اختلافات فقهی درباره حقوق زن و مرد پرداخت و گفت: فقها در مسائل زنان یک نوع فکر نمی‌کنند و در این باره به سه دسته تقسیم می‌شوند. 

وی ادامه داد: درباره اختلافات فقهی میان زن و مرد کتاب‌های مختلف نوشته شده که یکی از آنها کتاب «الفوارق بين الرجل و المرأة» است که در سال 1392 قمری نوشته شده است. کتاب «بررسی تمایزهای فقهي زن و مرد» نوشته حجت‌الاسلام محسن جهانگیری یکی دیگر از این آثار است. کتاب «مزایای زن و مرد در اسلام» اثر سید ابوالفضل نبوی قمی از دیگر کتاب‌هایی است که در این عرصه نوشته شده است. 

به گفته مهریزی، کتاب «الفروق بین المرء و المراة فى الاحکام» به زبان فارسی اثر حاج سید علی مولانا تبریزی که در سال 1338 شمسی چاپ شده، قدیمی‌ترین کتاب در این حوزه است. 

نویسنده کتاب «زن در انديشه اسلامي» با بیان این‌که 170 مورد در این کتاب‌ها اختلاف بین زن و مرد ذکر شده است، افزود: این اختلاف اعم از این است که به سود و نفع كه است. به طور مثال به زنان می‌گویند این گونه وضو بگیرید و به مردان طور دیگر. اما دسته‌ای از اختلافات به سود مردان و برخی به سود زنان است. بنابراین گاهی بخشی از این تفاوت‌ها الزاماً به سود مرد یا زن است. پس 170 مورد تفاوت شامل همه این موارد است. 

مهریزی افزود: مواردی که به سود مرد و الزامی است، 50 مورد است و شیعه و سنی در این باره به یک گونه فکر می‌کنند. به طور مثال در مسائل آیین دادرسی، شهادت، قصاص، حدود، معاملات و ... برخی از احکام الزاماً به سود مرد است. 

به گفته این استاد حوزه، فقها به ویژه در دوره معاصر نگاهشان نسبت به حقوق زن یکسان نیست. در دوره معاصر کسانی که از موضع دین درباره زنان حرف زدند در سه دسته قابل تقسیم هستند. گروهی ادامه جریان گذشته هستند که همان جریان سنتی است. کتاب‌های این جریان از دوره مشروطه نوشته شده و درباره حقوق زنان است. رهبران این گروه نگران بودند که دغدغه تساوی حقوق زن و مرد، جوامع را به تباهی بکشاند. 

مهریزی افزود: اولین دوره ظهور و بروز کتاب‌های مذهبی در مسائل زنان در مواجهه با این دوره تاریخی نوشته شده است. وقتی انسان در این سخنان دقیق می‌شود این گونه استنباط می‌کند که این گروه با تفاوت‌های جدی در حوزه ادراک، تصمیم گیری و مسائل جنسی معتقد به اختلاف زیاد میان زن و مرد هستند. 

وی به برخی از مسائل مطرح‌شده در کتاب «طومار عفت» و «زن در اخبار شیعی و سنی» اشاره کرد و گفت: در ایران از دهه 40 به بعد جریانی پديد آمد که از کتاب‌های مرحوم یحیی نوری شروع شد. بعدها در کتاب‌های شهید مطهری، علامه طباطبایی، مرحوم شریعتی و امام خمینی (ره) این نگاه به زن تعدیل می‌شود. در کتاب‌های قبلی تفاوت‌های بین زن و مرد حداکثری است و حضور اجتماعی او پذیرفته نیست و بحث پرده‌نشینی زن مطرح است اما در نگاه دوم که از افراد آن نام بردم تفاوت‌ها دایره محدودتری می‌گیرد و جوهره انسانی زن و مرد یکسان است و برای حضور اجتماعی زن ارزش قائل شده است. این گروه تفاوت‌ها را به صورت عقلانی تبیین می‌کنند. شهید مطهری در کتاب «مسئله حجاب» و «نظام حقوق زن در اسلام» چنین کاری کرده‌اند. 

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: بعد از دهه 70 به بعد کسانی مثل حضرات آیات صانعی، معرفت، محمد مهدی شمس الدین  و ... به دنبال بازنگری اجتهادی درباره زنان بودند. این گروه در 20 مورد نظر مخالف در آن 170 مورد داشتند. بنابراین فقها در دوره معاصر دیدگاه‌های مختلفی داشتند.
 
وی با بیان این‌که در جامعه ما نه نگاه اول حاکم است و نه نگاه دوم، یادآور شد: بیشتر، نگاه افرادی مانند شهید مطهری غالب است. 

وی در بخش دیگری از سخنانش به علت پیدایش این اختلافات پرداخت و گفت: اختلاف نظر یک واقعیت است چون آدمها متفاوت‌اند و از این جهت نمی‌توانند خروجی یکسان داشته باشند. انسانها در دانش، ادراک و هوش با یکدیگر متفاوت‌اند. آیه‌ای از قرآن نیز به تفاوت بین انسان‌ها اشاره می‌کند و اگر انسان‌ها تفاوتها را درک نکنند نمی‌توانند درست قضاوت کنند. 

مهریزی در پایان گفت: علمای بزرگ می‌خواستند این تفاوت‌ها را از بین ببرند. به طور مثال علامه حلی در کتاب «مختلف الشیعه» می‌گوید من دیدم علمای قدیم و جدید باهم در فقه اختلاف دارند و باید این اختلاف‌ها را با هم جمع کرد و نباید روی آن سرپوش گذاشت.

وی تاکید کرد: بنابراین اختلاف در پرداختن به مسائل زنان بسیار طبیعی است چون در فقه این امر ممکن است و علما در مسائلی مانند نماز هم با یکدیگر اختلاف دارند. 

مولف کتاب «زن در انديشه اسلامي» در پایان گفت: رفع اختلاف نه ممکن است نه محدود. نمی‌توان اختلاف را برداشت اما مواجهه ما با اختلافات باید به تفکر جمعی ملتزم شود تا بتوانیم اختلاف را کاهش دهیم. باید تفکر جمعی را بپذیریم و تفکر جمعی در گفت‌گوست و در گفتگوهای علمی نظرات افراد نقادی می‌شود. قانونگذاران نیز باید حکیمانه وارد عرصه قانون شوند و از تنش زایی جلوگیری کنند.