خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ محمد آسیابانی: امروز دوشنبه 24 شهریور 1393 برابر است با صدوچهارمین سالروز درگذشت حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی از حکمای مشهور حوزه علمیه اصفهان. از این حوزه معمولا از سه تن بسیار یاد می‌شود؛ میرزا جهانگیرخان قشقایی، آخوند کاشی و آقا رحیم ارباب. زندگي ميرزا جهانگيرخان قشقايي با آن دو تن نيز ارتباطي تنگاتنگ دارد.
زندگی، تحصیل و تدریس، وفات
میرزا جهانگیرخان قشقایی در سال 1243 ه.ق (1206 شمسی) متولد شد. او در دوران تحصیل خود از حکیم محمدرضا صهبای قمشه‌ای، ملا اسماعیل اصفهانی درب‌کوشکی و حکیم ملاحیدر صباغ لنجانی بهره فراوان برد و با ملامحمد کاشانی مشهور به آخوند کاشی هم‌درس و هم‌مباحثه بود.
حکیم قشقایی به تدریس فلسفه صدرایی و کتاب «اسفار ملاصدرا» اشتغال داشت، هرچند در مواردی نیز کتاب «شفا»ی ابن‌سینا را برای شاگردان خاصش تدریس می‌کرد. شایان ذکر است که شهرت حوزه علمیه اصفهان مانند حوزه مشهد به نقد فلسفه است و بسیاری از اندیشمندان این حوزه از زمان شکل‌گیری آن از منتقدان فلسفه بوده‌اند. در دوران تدریس میرزا جهانگیرخان نیز این نقد به فلسفه در اصفهان بسیار مطرح می‌شد و حتی برخی فقیهان، فلسفه را مخالف شرع مبین و مساوی با الحاد می‌دانستند اما كوشش‌هاي حكيم قشقايي اين جو را تغيير داد.
مرحوم جلال‌الدین همایی در مقدمه خود بر دیوان شعر «طرب اصفهانی» می‌نویسد: «مرحوم قشقایی فلسفه را در اصفهان از تهمت خلاف شرع و بدنامی کفر و الحاد نجات داد، سهل است که چندان به این علم رونق بخشید که فقها و متشرعان نیز آشکارا با میل و علاقه روی به درس فلسفه نهادند و آن را مایه فضل و مفاخرت می‌شمردند.» (مقدمه جلال‌الدين همایی بر دیوان طرب اصفهانی، منتشرشده در سال 1343 از سوی انتشارات فروغی، ص 71).
زنده‌یاد همایی این مبحث را در مقدمه کتاب خود با عنوان «دو رساله در فلسفه اسلامی» نیز تکرار کرده و در توضیح بیشتر می‌نویسد که «حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی و آخوند کاشی در قرن 13 ق تنها مدرسانی بودند که فلسفه صدرایی را تدریس می‌کردند.» (کتاب «دو رساله در فلسفه اسلامی» برای نخستین بار در سال 1357 از سوی انتشارات انجمن شاهنشاهی فلسفه ايران در دسترس مخاطبان قرار گرفت.)
حكيم ميرزا جهانگيرخان قشقايي در شب سیزدهم ماه مبارک رمضان سال 1328 ق (1289 شمسی) در سن 85 سالگی در اصفهان درگذشت. این چهره بزرگ فلسفی از حکمای مدفون در گورستان مشهور «تخت فولاد اصفهان» است. از جهانگیرخان قشقایی یک دیوان شعر و کتاب «شرح نهج‌البلاغه» به یادگار مانده است.
شاگردان
از میان مشهورترین شاگردان میرزا جهانگیرخان قشقایی می‌توان به بزرگاني چون حاج آقا رحیم ارباب؛ آقانجفی قوچانی صاحب آثاری چون «شرح رساله تفاحیه ارسطو»، «سیاحت غرب» و «سیاحت شرق»؛ میرزا محمدحسن نایینی، آيت‌الله سید حسن مدرس، آیت‌الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی (زعیم بزرگ حوزه علمیه قم پس از مرحوم شیخ عبدالکریم حائری)، آیت‌الله سید مرتضی طالقانی، آیت‌الله محمدحسین فاضل تونی (استاد فلسفه و منطق دانشکده الهیات دانشگاه تهران در هنگام تاسیس) و شیخ حسنعلی اصفهانی مشهور به نخودکی اشاره داشت.
کتابشناسی
درباره زندگی و منظومه فکری و طریق سلوک معنوی میرزا جهانگیرخان قشقایی تنها یک کتاب کامل با عنوان «زندگانی حکیم جهانگیرخان قشقایی» نوشته حجت‌الاسلام مهدی قرقانی منتشر شده است. این کتاب در سال 1371 از سوی انتشارات گلها در شهر اصفهان منتشر شد. همچنین کتابی كوچك نیز از سوی انتشارات مدرسه با عنوان «جهانگیرخان قشقایی» شامل زندگینامه مختصر این فیلسوف در قالب داستان به قلم بهنام نوروزی قراگوزلو منتشر شده است. این کتاب در سال 1387 در 87 صفحه به بهای هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت. همچنین دو کتاب دیگر با نام‌های «بوستان معرفت: شرح زندگانی شاگردان آیت‌الله حکیم جهانگیرخان قشقایی و آیت‌الله ملا محمد کاشانی» و «آیت‌الله حکیم جهانگیرخان قشقایی و صاحبنظران» به قلم حجت‌الاسلام قرقانی نیز منتشر شده که تلخیص و بازچاپ همان کتاب «زندگانی حکیم جهانگیرخان قشقایی» هستند. این دو کتاب هر دو در دی 1390 منتشر شده‌اند.
دیگر منابع و مآخذی که شناختی از میرزا جهانگیرخان قشقایی به‌دست می‌دهند کتاب‌های مربوط به تاریخ اصفهان و گورستان تخت فولاد و یا کتاب‌های رجالی مربوط به اندیشمندان شیعی است. از میان این‌گونه از آثار می‌توان به اين موارد اشاره داشت:
1) ایزدگشب، اسدالله (1331). شمس التواریخ. انتشارات دارالسلطنه.
2) بامداد، مهدی (1357). شرح حال رجال ایران در قرون 12 و 13 و 14 هجری. تهران: انتشارات زوار.
3) جابری انصاری، محمدحسن (1378). تاریخ اصفهان. اصفهان: نشر مشعل.
4) کتابی، محمد باقر (1375). رجال اصفهان؛ در علم، عرفان، ادب و هنر. اصفهان: نشر شهرداری اصفهان.
5) مهدوی، سید مصلح‌الدین (1378). تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر. اصفهان: نشر گلها.
6) مهدوی، سیدمصلح‌الدین (1384). دانشمندان و بزرگان اصفهان. اصفهان: نشر گلدسته. (این کتاب با عنوان تذکرةالقبور در سال 1348 نیز منتشر شده بود.)
7) همایی، جلال‌الدین (1381). تاریخ اصفهان. به اهتمام ماهدخت‌بانو همایی. تهران: موسسه نشر هما.
مدفن و يادكردها
مزار جهانگیرخان قشقایی در تكيه جهانگيرخان قشقايي در گورستان تخت فولاد اصفهان است. این تکیه از جمله تكايای باقیمانده از دوران قاجار در محدوده تکیه لسان الارض است. پس از دفن مرحوم جهانگیرخان این تکیه به نام وي مشهور شد.
نام و ياد حكيم ميرزا جهانگيرخان قشقايي در آثاري مرتبط با تخت فولاد اصفهان نيز ديده مي‌شود. براي نمونه، شهرداری اصفهان تهیه و انتشار «دایرةالمعارف تخت فولاد» را در دست تهیه دارد. از این دانشنامه تاکنون بیش از پنج مجلد منتشر شده است. نخستین جلد این دانشنامه در سال 1389 در دسترس مخاطبان قرار گرفت. دیگر اثر مهم درباره تخت فولاد کتاب «لسان الارض» یا «تاریخ تخت فولاد» نوشته مصلح الدین مهدوی است. این کتاب در سال 1370 از سوی انتشارات انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان منتشر شده است.
یکی دیگر از مهم‌ترین منابع درباره گورستان تخت فولاد جلد دوم کتاب «تاریخ اصفهان» اثر زنده‌یاد جلال‌الدین همایی است. همچنین کتابی نیز با عنوان «تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان» تالیف علیرضا لطفی نیز منتشر شده است. این کتاب برای نخستین بار در سال 1390 از سوی انتشارات سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.
نظر شما