به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) راوندی جسارت این را داشت تا برخلاف جریان آب شنا کند. او زمانی شروع به نوشتن «تاریخ اجتماعی ایران» کرد که همگان بر این باور بودند که تاریخ یعنی سلسله‌ای روی کار آمد و سپس از قدرت برکنار شد، یعنی پادشاهی جهانی را به زیر سلطه برد، یعنی جنگ‌ها و نبردهایی که از پس هم می‌آمدند و عده‌ای را بر مسند قدرت می‌نشاندند و گروهی را بی‌خانمان می‌کردند. راوندی اما باوری دیگر داشت؛ باور داشت به جایگاه مردمان در آمد و رفت پادشاهان، به اجتماعی که قدرت را از سلسله‌ای به سلسله‌ای دیگر وام می‌داد. 

در روزگاری که نوشتن از مردم، زندگی پر رنج و دردشان، مبارزات و ایستادگی‌هایشان، خریداری نداشت، راوندی شروع به گردآوری حقایق زندگی مردمان این سرزمین جاودانه کرد. مردمانی که تاریخ را ساختند اما غبار زمان خیلی زود بر رویشان نشست و فراموش شدند. راوندی برخلاف جریان تکراری و خشک مطالعات تاریخی که متداول بود، بر جایگاه و نقش مردم در تاریخ ایران پافشاری کرد و 40 سال از عمر 86 ساله خود را در کتابخانه‌ها صرف تحقیق و مطالعه و جست‌وجو در میان اسناد و منابع مکتوب تاریخی کرد تا مورخان و پژوهشگران ایرانی که دچار ریتم کند و خسته‌کننده تاریخ سیاسی شده بودند، را متوجه اهمیت تاریخ اجتماعی این سرزمین کند. ماحصل این کوشش 40 ساله اثری به نام «تاریخ اجتماعی ایران» بود. مجموعه‌ای که تمام زاویای زندگی اجتماعی مردمان ایران زمین از روزگار پرافتخار هخامنشیان تا طلوع سپیده انقلاب اسلامی را دربرمی‌گرفت. کتابی که مردم و نه پادشاهان و درباریان موضوع و محور آن بودند. 

«تاریخ اجتماعی ایران» با همه ضعف‌ها و کاستی‌هایی که برخی برای آن قائل‌اند، گام بزرگی در تغییر نگاه در مطالعات تاریخی برداشت. راوندی با این کتاب ذهن بسیاری از محققان و پژوهشگران ایرانی را به سمت و سوی دیگری معطوف کرد  و آن اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فکری و هنری مردم در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران بود. این‌گونه بود که فصل تازه‌ای در مطالعات تاریخی ایران گشوده شد. فصلی به نام تاریخ اجتماعی ایرانیان. 

نکته دیگر آن‌که، راوندی با آن‌که در دانشگاه، حقوق و قضاوت خواند اما هیچگاه در نگارش اثر 10 جلدی‌اش به سمت قضاوت و حکم صادر کردن نرفت و همواره جانب بی‌طرفی را رعایت کرد. 

سالروز درگذشت این محقق ما را برآن داشت تا نگاهی هرچند کوتاه و گذرا بر سرشناس‌ترین اثر وی یعنی «تاریخ اجتماعی ایران» داشته باشیم. هرچند تالیفات وی تنها به این کتاب محدود نمی‌شود. «تشریح قانون اساسی ایران»، «زندگی روزمره ایرانیان در خلال روزگاران»، «سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا» و «سیر قضا و تاریخ دادگستری در ایران و اروپا» دیگر آثاری است که راوندی از خود به یادگار گذاشت.

نخستین دوره تاریخ اجتماعی ایران در سال 1340 و در سه جلد از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد. برخلاف تصور عده‌ای، انتشار این کتاب با استقبال خوبی از سوی خوانندگان مواجه شد و به همین دلیل مولف با تقسیم‌بندی موضوعی کتاب، دست به تدوین مجدد این کتاب زد. به‌طوری که 9 جلد آن در زمان حیاتش و جلد پایانی پس از درگذشت‌ او منتشر شد.

جلد نخست: سیر زندگانی ایرانیان باستان 

راوندی در فصل اول مجلد نخست کتاب زندگانی دوران ماقبل تاریخ را شرح می‌دهد و عقیده پیشینیان درباره زمین و موجودات آن، خصوصیات عصر بربریت و دوران اسارت بشر در قید خرافات را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. 

در فصل بعدی این جلد با عنوان «وضع جهان در طلیعه دوران تاریخی» درباره رشد تدریجی علوم و صنایع، حکومت‌های عیلام، مادها، تمدن‌های سومریان، آشور، مصر، دجله و فرات، خاورمیانه و سوابق فرهنگی خاورمیانه مقارن تشکیل حکومت هخامنشیان سخن به میان آمده است. 

فصل سوم به ظهور مسیحیت و چگونگی انتشار آن، عقاید و افکار فلسفی در یونان و حکومت‌های هندوستان، چین و یونان و فصل چهارم به موضوع حکومت‌های هخامنشیان و سازمان ارتش، زندگی اجتماعی در عصر ودایی، وضع طبقات مختلف، سیر علوم و افکار و موقعیت اجتماعی زنان اختصاص یافته است. 

فصل پایانی این جلد نیز به شرح ماجرای حمله اسکندر به ایران، وضع اجتماعی و سیاسی ایران، حکومت‌های سلوکیان، پارتیان، مزدکیان و ساسانیان و وضع اجتماعی و طبقاتی ایران ان زمان پرداخته است. 

جلد دوم: شرح زندگی و ماجراجویی‌های پادشاهان قاجار

در فصل اول این جلد کتاب به موضوعاتی نظیر بررسی و تحلیل وضع اجتماعی و اقتصادی عربستان همزمان با ظهور اسلام، سابقه تاریخی دعوت به یکتاپرستی، آغاز فتوحات مسلمین، تحلیل دوران خلافت راشدین، امویان و عباسیان، جنبش‌های اجتماعی در ایران بعد از اسلام، قیام سندباد، بابک خرم‌دین و نهضت سرخ‌جامگان، حکومت طاهریان و یعقوب‌لیث صفار، آل‌زیار، آل‌بویه، غزنویان و سلجوقیان، اتابکان و خوارزمشاهیان و وضع اجتماعی و سیاسی ایران مقارن حمله مغول پرداخته شده است. 

در فصل دوم به بررسی سلسله‌های صفویه، زندیه و سپس قاجاریه و شرح زندگانی و ماجراجویی‌های پادشاهان قاجار از آقامحمدخان، فتحعلی‌شاه، امیرکبیر و ناصرالدین‌شاه پرداخته شده و روابط فرهنگی و سیاسی ایران با کشورهای خارجی در آن زمان و اوضاع اجتماعی و اداری در دوران قاجار به تفصیل توضیح داده شده است. 

جلد سوم: طبقات اجتماعی ایران پس از اسلام  

این جلد به طبقات و قشرهای گوناگون اجتماعی اختصاص یافته است. مولف در این جلد تلاش می‌کند تا نظریات مختلف و گاهی متناقض مورخان، جهانگردان و صاحب‌نظران را گردآوری کند. در این جلد که عنوان اصلی کتاب با موضوع طبقات اجتماعی در ایران بعد از اسلام است، مسایل جمعیتی ایران در آن زمان، وضع اقتصادی طبقات مختلف، وضعیت کشاورزی، سدسازی، گیاهان و جانوران ایران، تاثیر حمله مغول در کشاورزی ایران، قیام کشاورزان، مشکلات پیش‌روی آنها، فئودال‌ها و وضع کارگزاران و پیشه‌وران، زندگی چادرنشینی در ایران، جنبش زنگیان، طبقه روحانیون، وضعیت بردگان، بردگی پس از اسلام، وضعیت گدایان و درویشان، موقعیت اجتماعی زنان، وضعیت زنان در قرون وسطی، زن در عصر پهلوی، وضعیت حجاب و تحولات زنان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. 

جلد چهارم: ترسیم آیین مملکت‌داری ایران اسلامی

در جلد چهارم «تاریخ اجتماعی ایران» خوانندگان با شیوه حکومت و سازمان سیاسی و اداری بعد از اسلام آشنا می‌شوند. در قسمت اول کتاب از آیین سیاست و مملکت‌داری، حقوق سیاسی و اجتماعی مردم، حدود قدرت سلاطین و زمامداران و عقیده متفکرین و صاحبنظران ایرانی این زمینه‌ها، مطالبی نقل شده است. 

در مباحث بعد، مولف از سازمان سیاسی و اداری ایران یعنی از دیوان وزارت و روش کلی وزرا و موقعیت اجتماعی و سیاسی آنان مطالبی را به رشته تحریر درآورده و در فصل‌های بعدی از یکایک دیوان‌ها یا وزارتخانه‌هایی که سرزمین پهناور ایران را در دوران بعد از اسلام اداره و رهبری کرده‌اند، نظیر دیوان استیفا یا وزارت دارایی، وزارت جنگ، دیوان قضا یا وزارت دادگستری، دیوان رسایل، دیوان موقوفات یا اداره اراضی و اموال وقفی و دیگر سازمان‌های اداری و سیاسی ایران بعد از اسلام سخن به میان آورده است.

جلد پنجم: حیات اقتصادی مردم ایران از آغاز تا امروز 

ویژگی مهم این جلد کتاب در این است که خوانندگان با زندگی روزمره ایرانیان و تلاش نیاکان ما در راه بهبود زندگی خود از کهن‌ترین ایام تا زمان پهلوی آشنا می‌شوند. در فصل نخست، زندگی اقتصادی مردم ایران و ملل تابع، در عهد هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. 

در فصول بعد، زندگی اقتصادی و تجاری ایران و بعضی از ملل اسلامی بعد از ظهور اسلام، سیاست اقتصادی اعراب، وضع طبقات مختلف، پیشرفت صنعت و کشاورزی ایران از عهد سامانیان تا حمله مغول، وضع عمومی و مختصات شهرها، ارزش اقتصادی و صنعتی هریک از بلاد ایران، وضع خیابان‌ها و کوچه‌ها، کاروانسراها، حوادث ناگوار اقتصادی و اجتماعی در طول تاریخ همانند خشکسالی، قحطی، وبا، طاعون و دیگر امراض همه‌گیر، معامله و دادوستد و سیر تکاملی آن، مظاهری از تمدن قرون وسطایی ایران، طرز مسافرت، راه‌ها و وسایل نقلیه، مشکلات تجاری، بازرگانی، آرا و نظریات اقتصادی متفکران ایرانی از عهد زرتشت تا روزگار قاجار و پهلوی، افکار و اندیشه‌های اقتصادی در غرب از یونان باستان تا کنون و آثار انقلاب صنعتی و رشد ماشینیسم، پدیده استعمار و عوارض آن، علل و عوامل توسعه و انحطاط اقتصادی و دیگر مطالب متنوع از مباحث این جلد است.





جلد ششم: مظاهر زنگی اجتماعی ایرانیان؛ از عروسی تا عزا! 

در جلد ششم، مظاهر گوناگون زندگی اجتماعی ایرانیان از جمله، اخلاق و رسوم، مراسم عروسی، عزا، نحوه پذیرایی از مهمانان، انواع خوراک و پوشاک، همچنین تفریحات و سرگرمی‌های مردم در دوران‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. 

با مطالعه این جلد می‌توان دریافت که عوامل گوناگونی در تکوین اخلاقیات و نفسانیت افراد اجتماع تاثیر می‌گذارد، که از آن جمله دوران تاریخی و محیط اجتماعی تاثیر فراوانی در پیدایش اخلاقیات مردم دارد. مولف به‌طور مثال توضیح داده است؛ نظریات اجتماعی و تعالیم سیاسی ابن‌مقفع که در حدود 13 قرن پیش اظهار شده و تعالیم اخلاقی سعدی که در حدود 7 قرن پیش در عهد اتابکان فارس در آثار منظوم و منثور سعدی منعکس شده، کاملا با محیط اجتماعی و تاریخی آن دوران‌ها مطابقت دارد. 

جلد هفتم: زمانی که ایران وابسته قدرت‌های بزرگ شد

در جلد هفتم، مناظر متنوعی از زندگی اجتماعی ایرانیان در دوران بعد از اسلام ترسیم می‌شود. 10 فصل این جلد از کتاب، تاریخچه فعالیت‌های ورزشی در ایران باستان، شکار حیوانات و تفریح باد و دام، وضع خوراک و پوشاک مردم، مشکلات و مسایل جنسی در ایران، تاریخچه موسیقی و سازهای ایرانی، تاریخچه انتشار و شیوع مواد مخدر در ایران و وضع هنر و صنعت را دربرمی‌گیرد. 

با آن‌که ایران در تمام مظاهر زندگی اجتماعی و اقتصادی تا قرن هفدهم دارای تاریخی درخشان و قدرتی انکارناپذیر بوده و از جهت ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی سرآمد کشورهای متمدن جهان در قرون وسطی و قرون جدید به‌شمار می‌رفته است، از اواخر قرن هفدهم میلادی در اثر رشد ماشینیسم و انقلاب صنعتی و نفوذ سیاست‌های استعماری به تدریج از وسعت خاک ایران کاسته شد و اکثر صنایع دستی و موسسات اقتصادی و کارگاه‌های پارچه‌بافی و دیگر صنایع که مجموعا احتیاجات ایران را تامین می‌کرد، روبه تعطیلی نهاد و سیل کالاهای خارجی از انگلستان و فرانسه و دیگر کشورهای صنعتی به ایران روان شد و سیاست مداخله اجانب در وضع عمومی کشور از اواخر عهد صفوی یعنی از زمان پادشاهی شاه سلیمان آغاز شد، از دوره فتحعلی‌شاه به بعد در اثر غفلت زمامداران و رواج جهل و فساد و خیانت رو به فزونی نهاد و تلاش بزرگمردانی چون قائم مقام فراهانی، میرزا تقی‌خان امیرکبیر و سید جمال‌الدین اسدآبادی در راه احیای استقلال و تجدید موقعیت اجتماعی و اقتصادی ایران در اثر کارشکنی اجانب و خیانت پادشاهان قاجاریه و بعضی رجال مزدور آن دوره به ثمر نرسید و ایران مدت‌ها وابسته قدرت‌های بزرگ آن روزگاران شد.

جلد هشتم: حیات ادبی ایرانیان به روایت یک حقوقدان 

جلد هشتم به حیات ادبی مردم این سرزمین از قرن دوم و سوم هجری به بعد است. پیرامون اوضاع سیاسی ایران و آمد و رفت سلسله‌ها و جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها آثار فراوانی در دست است. ولی در این آثار کمتر به رابطه زمامداران با مردم و وضع اقتصادی و اجتماعی اکثریت، در اوضاع آشفته بعد از اسلام سخنی به میان آمده است. 

شعرا و مورخان نیز بیشتر به خصوصیات اخلاقی زورمندان و زندگی آمیخته به تجمل و تشریفات آنان سخن گفته‌اند و کمتر شاعری چون ناصرخسرو، اوحدی مراغه‌ای و سعدی به توصیف احوال کشاورزان و پیشه‌وران و سایر طبقات فعال جامعه مطالب آموزنده‌ای به رشته تحریر درآورده‌اند. 

در این جلد سعی شده است در رابطه با حیات ادبی ایران بعد از اسلام با توجه به وضع عمومی مردم و رابطه شعرا و اهل فهم و ادب با اکثریت خلق ایرانی مطالبی گردآوری شود تا خوانندگان ضمن آشنایی با شعرا و نویسندگان ایرانی در 13 قرن اخیر، کم و بیش با وضع توده مردم، بیدادگری‌ها و مظالم مالکین و هیات حاکم زمان نسبت به توده مردم، به اختلاف فاحشی که بین ایران دهه 50 با ایران قبل از استقرار مشروطیت وجود دارد، آشنا شوند.

جلد نهم: از انشعابات دین اسلام تا اندیشه‌های فلسفی ایرانیان 

جلد نهم مربوط به فرقه‌ها و انشعاباتی است که پس از رحلت پیامبر اعظم (ص) مخصوصا از قرن دوم تا سوم هجری به بعد در دین اسلام پدید آمد که از آن میان مذاهب اهل سنت و جماعت و مذاهب اهل تشیع و مذاهب گروه خوارج، پیروان فراوان و اهمیت و اعتبار بسیار کسب کرده‌اند. آنچه مسلم است از روزگار قدیم، طبقات مختلف‌ جامعه بشری بدون توجه به روح ادیان و مذاهب توحیدی برحسب منافع اقتصادی سیاسی و اجتماعی خویش در ادیان و مذاهب مختلف از جمله در دین یهود و نصار و اسلام تغییراتی داده و به نام خدا و رسول و پیشوایان دین، دسته‌ها، گروه‌ها و فرقه‌های جدیدی پدید آورده‌اند. 

جلد دهم: افکار و اندیشه‌های فلسفی و اجتماعی در ایران

در جلد پایانی نیز افکار و اندیشه‌های فلسفی و اجتماعی در ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. در این کتاب برای رعایت بی‌طرفی، کلیه آرا و نظریات گوناگون فلسفی عینا نقل و درج شده است تا خواننده با افکار و نظرات گوناگون متفکران و صاحب‌نظران ایران و دیگر ملل پیشرفته جهان اسلام آشنا شده و خود با محک عقل، نظریات مختلف و متباین را مورد پژوهش و تحقیق قرار دهد.