به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست تجلیل از مردم‌شناسان ایران، همزمان با روز مردم‌شناسی و بزرگداشت ابوریحان بیرونی، با حضور سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، علی بلوکباشی، رئیس بخش مردم‌شناسی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، محمد میرشکرایی، مردم‌شناس پیشکسوت، محمدحسین باجلان‌فرخی، انسان‌شناس و اسطوره‌شناس شهیر ایرانی، امیلیا نرسسیانس، استادیار گروه انسان‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مهرداد عربستانی، پژوهشگر انسان‌شناسی دین و عباس تحویلدار، عکاس و مستندساز و جمعی از پژوهشگران انسان‌شناس چهارشنبه 12 شهریورماه در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد.
دکتر علی بلوکباشی در این نشست به بیان اهمیت فعالیت‌های ابوریحان بیرونی در مردم‌شناسی پرداخت و اظهار کرد: امروزه ویژگی‌هایی را برای یک محقق مردم‌شناس برشمرده‌اند. ویژگی‌هایی چون آشنایی با زبان مردم جامعه مورد تحقیق، تعصب نورزیدن به قوم و فرهنگ قومی و دینی و بی‌طرفی در نقد آرا و عقاید و تحلیل بخردانه از تلقی‌ها و برداشت‌های مردم‌شناسی. برهمین اساس پژوهشگران می‌کوشند پیش از تحقیق جامعه مورد مطالعه، ابتدا زبان آن مردم را بیاموزند و بعد از تعصب‌ورزی فرهنگی و اعتقادی در تحقیق بپرهیزند و سرانجام تا می‌توانند فاصله بیگانگی بین خود و دیگران را کم کنند و به مردم و فرهنگ و اندیشه آنان هرچه بیشتر نزدیک شوند تا در فضای خودمانی و صمیمی بتوانند به مفاهیم فرهنگی رفتار و اندیشه آنان در زندگی دست یابند.
بیرونی در تحقیق فریفته اندیشه‌های ذهنی خود نبود
نویسنده «تعزیه و تعزیه‌خوانی» ادامه داد: ابوریحان بیرونی، دانشمندی که بعد مردم‌شناسی او از نظرها پوشیده مانده است اما چنین ویژگی‌هایی را به کمال داشت. او وقتی برای تحقیق به میان مردم جامعه‌های غیر ایرانی می‌رفت، نخست زبان و فرهنگ مردم آن جامعه را می‌آموخت، سپس با عقاید و رفتار آنها آشنا می‌شد و آنگاه به موضوع تحقیقی خود می‌پرداخت. بیرونی از معدود دانشمندانی بود که در نگرش و پژوهش دربند و فریفته اندیشه‌های ذهنی خود نبود و با آزاداندیشی از پیش‌داوری و قضاوت‌های جانبدارانه درباره مسایل فرهنگی و مقولات اعتقادی و ایمانی دوری می‌کرد. همچنین در شرح، نقد و تحقیق‌هایش بینش بی‌غرضانه علمی داشت.
وی درباره «تحقیق ماللهند» ابوریحان بیرونی عنوان کرد: بیرونی در دیباچه این اثر که در واقع تحقیقی درباره فرهنگ و جامعه‌شناسی مردم هند است می‌نویسد، مشاهده ادراک عینی نگرنده از نمود مورد نظر در زمان وجود و مکان حصول آن است. روش‌شناسی بیرونی در دین‌پژوهی را می‌توان در این کتاب یافت. دیباچه این کتاب منحصرا داده‌های مردم‌نگارانه دینی را دربرمی‌گیرد. در فصل‌های آغازین کتاب، بیرونی به مباحثی همچون خدا، آفرینش، تناسخ ارواح و رستگاری می‌پردازد. درصورتی که در فصل‌های پایانی کتاب درباره مجموعه‌ای از شعایر دینی، آداب تشرف و مراسم تدفین و قربانی‌های الزامی، اصول تغذیه، روزهداری و برگزاری جشن‌ها بحث و گفت‌وگو می‌کند.
بیرونی در نوروز و مهرگان به جشن و شادی می‌پرداخت
این مردم‌شناس پیشکسوت ادامه داد: بیرونی بنیانگذار و آغازگر مطالعات تطبیقی در زمینه دین‌پژوهی و مردم‌شناسی دین و فرهنگ در جهان است. وی در مطالعه تطبیقی ادیان و طبقه‌بندی مردم هند اساس پژوهش خود را بر مبانی واقعیت‌های مذهبی و نهادهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه و آرمان‌ها و عقاید مردم بنا نهاد. روش او در پژوهش از شکل‌گیری آغازین بینش مردم‌شناسی در پژوهش‌های میدانی و تطبیق آن با جامعه و دین حکایت دارد. مباحث «تحقیق ماللهند» به‌ویژه فصل‌های پایانی آن و بحثی از «آثارالباقیه» به بررسی ادیان و رفتارهای آیینی مذهبی در هند و مقایسه آنها با مجموعه‌ای از رفتارهای مشابه در یونان و سنجش جهان‌بینی مردم در این ادیان با جهان‌بینی مسلمانان اختصاص دارد.
این پژوهشگر با اشاره به علاقه بیرونی به فرهنگ ایران عنوان کرد: بیرونی شیفته فرهنگ و رسوم مردم ایران بود و با این‌که هیچ‌گاه از آموختن و قلم زدن بازنایستاد، اما در دو روز از سال، نوروز و مهرگان برای ارج نهادن به این روزهای فرخنده ایرانی دست از هرکاری می‌کشید و فقط به جشن و شادی می‌پرداخت. او در «آثارالباقیه» به عیدهای ایرانیان، شامیان، یونانیان، رومیان، یهودیان و زرتشتیان می‌پردازد و جشن‌ها، فرهنگ‌ها و رفتارهای مردم را در این روزها همچنین دلیل پدیدآمدن آنها را شرح و توضیح می‌دهد.
نقش دانش مردم‌شناسی در استحکام هویت ایرانی انکارناپذیر است
مهندس بهشتی در این نشست ضمن تبریک روز مردم‌شناس گفت: دانش مردم‌شناسی ایران در کوششی خستگی‌ناپذیر، از تلاش‌های آغازین خود در سفرهای فرهنگی و کتاب‌های بی‌بدیل ابوریحان بیرونی تا تلاش‌های مردم‌شناسان معاصر، عمق، شکوه و تنوع و تکثر میراث فرهنگی کشورمان را به سهم خود آشکار کرده‌اند. بی‌شک اهمیت این تلاش در استحکام هویت ایرانی غیرقابل انکار است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی با اشاره به ضعف‌ها و کمبودهای مردم‌شناسی در ایران اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که در داخل و بیرون از حوزه مردم‌شناسی با آن مواجهیم، این است که موضوع این رشته به مثابه یک امر واجب به‌جا آورده نشده است. به این معنا که وجود این رشته و فعالیت‌های پژوهشی در این زمینه همیشه خوب است اما اگر هم نباشد گویی خدشه‌ای به زندگی ما وارد نمی‌کند.
وی ادامه داد: بسیاری از مشکلاتی که امروزه در کشور با آن مواجهیم، به این مساله برمی‌گردد که ما بدون شناخت از این‌که چه کسی هستیم و سرزمین‌مان کجاست، به فعالیت می‌پردازیم. در حقیقت اگر به این دو پرسش پاسخ داده نشود، هرکاری که انجام می‌دهیم حتما خطا خواهد بود. این درحالی است که اگر به این دو پرسش اساسی پاسخ دهیم، توسعه پایدار پیدا می‌کنیم.
بهشتی درباره نقش مردم‌شناسان در رفع این مشکلات عنوان کرد: مردم‌شناسان نباید بی‌تفاوت بنشینند و در انتظار این باشند که از بیرون به این رشته توجه نشان داده شود. آنها باید با کیفیتی که آثارشان را عرضه می‌کنند، نشان دهند فعالیت‌شان امری واجب است و نه مستحب. درحقیقت باید به سمت طرح‌ها و پژوهش‌هایی برویم که جامعه را متقاعد کند کار واجبی را انجام می‌دهند و اگر مردم جامعه به آن نپردازند، زیان خواهند کرد.
مردم‌شناسی شناخت دقیق هویت ملی را میسر می‌کند
باجلان‌فرخی نیز در این نشست با بیان این‌که ابوریحان بیرونی در شناخت فرهنگ مردم ایران نقش بسیار والایی دارد، گفت: این‌که روزی به نام روز مردم‌شناس در نظر گرفته شده است، امر بسیار فرخنده‌ای است که امیدوارم در تقویم رسمی کشور نیز به تصویب برسد تا مردم‌شناسی جایگاه واقعی خود را پیدا کند.
وی با اشاره به نقش مردم‌شناسان در خودآگاهی مردم از هویت ایرانی اظهار کرد: مردم‌شناسی می‌تواند شناخت دقیقی از هویت ملی مردم ایران به‌دست آورد. هویت ملی مردمی که یکپارچه و با وجود اقوام گوناگون طی هزاران سال توانستند در این سرزمین درکنار یکدیگر زندگی کنند.
محمد میرشکرایی، دیگر مردم‌شناس پیشکسوت کشور هم در سخنان کوتاهی درباره ارج نهادن به مردم‌شناسان گفت: ارج گذاشتن به افرادی که این راه را رفتند و اثری از خود به یادگار گذاشتند موجب تداوم این کارها می‌شود. از جمله این افراد دکتر پرویز اذکایی است. وی نخستین فردی بود که از ابوریحان بیرونی به‌عنوان یک مردم‌شناس نام برد.
مردم‌شناسان برجسته ایران تجلیل شدند
در پایان این مراسم سید محمد بهشتی با اهدای لوح تقدیر از 6 مردم‌شناس برتر کشور، علی بلوکباشی، محمدحسین باجلان‌فرخی، محمد میرشکرایی، امیلیا نرسیسیانس، مهرداد عربستانی و عباس تحویلدار تجلیل کرد.
همچنین سلیم سلیمی‌موید، مدیر گروه اجتماعی پژوهشکده مردم‌شناسی به دلیل انتشار کتابی در این حوزه با عنوان «پالان و پالان‌دوزی» در ایران توسط محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی مورد تقدیر قرار گرفت.
تجلیل از مردم‌شناسان بزرگ ایران در پژوهشگاه میراث فرهنگی را اینجـــا بخوانید.
نظر شما