خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- فرزام حسینی: به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران، یانیس ریتسوسِ یونانی یکی از مهم‌ترین شاعران قرن بیستم میلادی است؛ شاعری که تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی، جنگ سرد، کودتا‌ها و... را به چشم دید و در شعرش بازتاب داد. ریتسوس شاعری است که هیچ‌گاه از سیاست غافل نشد و حتی با نگاهی گذرا به عاشقانه‌ترین شعرهای او، می توان رد پای سیاست را در آنها یافت. میراثِ سترگ او در شعر جهان غیرقابل انکار است. جالب‌تر این‌که او در چند ژانر شعری تبحر داشت؛ هیچگاه خودش را محدود به یک نوع شعرنویسی مشخص نکرد. در کارنامه کاری‌اش از منظومه سرایی و شعر نمایشی می‌توان دید تا شعرهایی کوتاه و شعرهایی روایی.

ریتسوس در شعر به شدت عینیت گرا بود و پای رویدادهای روزمره را از این منظر به شعر می‌کشد. در عین حال کاربرد خاصی از عناصر سوررئالیسم و اسطوره در شعرش به چشم می‌خورد. شعر ریتسوس نمونه ناب شعر مدرن است. توجه همه جانبه و شاخص ریتسوس در شعر‌هایش بیش از هر چیز به انسان است؛ به انسان معاصر قرن. یک چشم شاعر همیشه رو به انسان باز می‌شود و از دغدغه‌های او می‌گوید. نگران انسان است و این نگرانی را همواره گوشزد می‌کند.

آشنایی ما در ایران با این شاعر یونانی، به دهه شصت و ترجمه‌های «قاسم صنعوی» برمی گردد. در کنار او دیگرانی هم، هر کدام به سهم خود، شعرهایی از ریستوس را به فارسی برگرداندند؛ احمد شاملو، محمدعلی سپانلو، احمد پوری از جمله این مترجمانند و فریدون فریاد که به واسطه سال‌ها زندگی در یونان دوستی نزدیک با شخص شاعر داشت.

به تازگی نیز علی عبداللهی گزیده شعرهایی از دوره‌های مختلف شاعری ریتسوس را تحت عنوان «دروغ‌های قشنگ» به فارسی برگردانده است. عبداللهی را به عنوان مترجم ادبیات آلمانی زبان در این سال‌ها می‌شناسیم که بیش از دو دهه است بخش مهمی از ادبیات آلمان، به ویژه در حوزه شعر را برای ما به فارسی ترجمه کرده است، ریتسوس را نیز وی از آلمانی به فارسی برگرداننده است.

دروغ‌های قشنگ مشتمل بر چهار فصل با عناوین «نیم‌دایره»، «نگاتیوهای سکوت»، «دیگ دودزده» و «گورنبشته» است که در هر بخش، دوره‌ای از کارنامه شاعری ریتسوس را می‌خوانیم. مترجم در یادداشت ابتدای کتاب، که در واقع به جای مقدمه نشسته است، از چگونگی آشنایی‌ خودش با شعرهای ریتسوس و انگیزه‌اش برای ترجمه به فارسی گفته است و توضیح مختصری درباره چند و چون شعرهای ریتسوس داده است و در ‌‌نهایت کتاب را به «قاسم صنعوی» که اولین مترجم ریتسوس در ایران است تقدیم کرده است.

بخش اول، «نیم‌دایره» دربرگیرنده شعرهای کوتاه شاعر است؛ شعرهایی که در عین کوتاهی و تجربی بودن درگیری عمیقی با مفاهیم هستی‌شناختی دارند و بیانگر ذهن فلسفی شاعر هستند. ریتسوس توانایی این را دارد که با کلماتی محدود، مفاهیمی مهم را به تصویر بکشاند: «خیال دارم./ تکه ابری را به آهویی تشبیه کنم./ نمی‌توانم./ دروغ‌های قشنگ/ به مرور زمان/ کاهش می‌یابند.»

بخش دوم، «نگاتیوهای سکوت»، شامل آخرین شعرهای سروده شده توسط ریتسوس است، از دفتری به همین نام. در این مجموعه با شعر-خاطره‌هایی روبه رو هستیم که وجهی اعتراف‌گونه به خودشان گرفته‌اند و شاعر در آنها خودش را به داوری می‌گذارد. در محاکمه‌ای که قاضی و محکوم یک نفر هستند؛ شاعر. در شعرهای این بخش، شاعر به نوعی با نگاه دیرین خودش به اجتماع و زندگی نیز درگیر می‌شود و آن را به چالش می‌کشد. آخرین شعرهای ریتسوس نشان دهنده شجاعت و صراحت شاعری است که حتی از به داوری گذاشتن افکار خودش هم نمی‌گذشت: «... بنگرید! / بر آستین چپش، / پینه‌ای چهارگوش و سرخ دارد! / هم او/ که به درستی او را به جا نمی‌آوریم. / می‌خواستم تا دیر نشده/ همین‌ها را به شما نشان دهم، / از این رو، شاید بیرزد/ درنگ کنید و به من بیندیشید!».

بخش سوم، «دیگ دودزده»، شعر بلند ریتسوس و شاید یکی از سیاسی‌ترین شعرهای اوست؛ شعری که باور عمیق او به مارکسیسم در آن به چشم می‌خورد. این شعر را ریتسوس در تبعید سروده؛ پس به نشانه‌های مشهودی از مسائل سیاسی و اجتماعی در آن اشاره دارد. دیگ دودزده از مشهورین شعرهای این شاعر یونانی محسوب می‌شود که تاکنون به چند زبان زنده دنیا ترجمه شده است: «... زیرا برادر من، ما آواز نمی‌خوانیم که تافتهٔ جدابافته باشیم و/ بر صدر بنشینیم، / ما آواز می‌خوانیم که مردمان را با هم متحد کنیم.»

بخش چهارم و پایانی کتاب، «گورنبشته» روایت مادری ست که فرزندش به دست دیکتاتور یونان و به ضرب گلوله‌ای کشته شده است، این شعر سراسر لحنی حماسی و سوگسروده دارد و جنبه دیگری از شعرهای ریتسوس را به نمایش می‌گذارد. گورنبشته فضایی تلخ و در عین حال سیاسی دارد: «تقدیر بر قامت من و تو، / چه سرانجامی بافت/ که چنین رنجی/ چنین آتشی در سینه‌ام فروزان کرد؟».

شاعر مبارز و خستگی ناپذیر یونانی، یانیس ریتسوس، سرانجام در سال ۱۹۹۰ درگذشت.

 کتاب «دروغ‌های قشنگ» (گزیده شعر یانیس ریتسوس)، با ترجمه علی عبداللهی، توسط نشر گل آذین در 173 صفحه به قیمت هفت هزار تومان و شمارگان هزار نسخه در سال 1393 منتشر شده است.