به گزارش گروه هنر و رسانه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) شب گذشته (یکشنبه 26 مردادماه) سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، میزبان نمایش و نقد و بررسی مستند «شاعران مشروطه» بود. ناصر صفاریان (دبیر جلسه‌های نمایش فیلم) و محسن شهرنازدار به‌عنوان منتقد مهمانان این نشست بودند.
امیر فرض‌اللهی کارگردان فیلم «شاعران مشروطه» به عنوان نخستین سخنران این نشست گفت: «شاعران مشروطه» نه به سفارش کسی یا جایی ساخته شد و نه من مجبور بودم که آن را بسازم. موضوع آن هنگام ورق زدن کتاب‌های تاریخی به ذهنم رسید و احساس کردم باید آن را بسازم. بنابراین تا جایی که توان داشتم سعی خودم را به کار بردم تا این فیلم ساخته شود.
شهرنازدار، منتقد سینمای ایران نیز در ادامه در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره کیفیت ارائه اطلاعات در مستند «شاعران مشروطه» افزود: اگر بخواهم درباره‌ی ساختار این مستند صحبت کنم باید بگویم وسواس و دقت چندانی در انتخاب تصویرهای این فیلم به کار نرفته و چه بسا اگر مجموعه تصویرهای انتخابی به‌صورت اسلاید به نمایش گذاشته و گفتار متن فیلم روی آن خوانده می‌شد، نتیجه کار با آنچه به نمایش گذاشته شد تفاوت چندانی نداشت!
«شاعران مشروطه» از همان نواقصی برخوردار است که تاریخ نگاری ما با آن رو به رو است
وی همچنین ادامه داد: البته آنچه باعث خوشحالی می شود انتخاب این سوژه برای ساخت مستند است. به نظر می‌رسد دغدغه کارگردان فیلم باعث شده او به سمت موضوعی که چندان مورد علاقه حوزه مستندسازی نیست حرکت کند.
شهرنازدار گفت: این فیلم مستند از همان نواقصی برخوردار است که به طور کلی تاریخ‌نگاری در کشور ما با آن رو به رو است. اگر بخواهم به محتوای فیلم اشاره کنم باید بگویم کمبود منابع و غیرموثق بودن آن از جمله مواردی است که بین این فیلم و منابع تاریخی مشترک است.
اطلاعات فیلم مسلسل وار به تماشاگر انتقال داده می شود
در ادامه این بخش، مجری برنامه با اشاره به گستره اطلاعاتی که فیلم به مخاطب خود ارائه می‌کند خطاب به کارگردان فیلم گفت: حجم این اطلاعات به حدی است که به تماشاگر فرصت استراحت و تنفس داده نمی‌شود. اطلاعاتی که در فیلم به‌صورت مسلسل‌وار به تماشاگر ارائه می‌شود باعث شده تا به‌خصوص در نیمه نخست فیلم، تماشاگر از دریافت اطلاعات جا بماند.
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته مطرح‌شده عنوان کرد: من به این موضوع کاملاً واقف بودم و بنای کار خود را بر این گذاشته بودم که تماشاگرانِ عام، مخاطبان این فیلم هستند. بنابراین از آن‌جا که می‌دانستم مخاطبان عام این نوع سینما چندان حوصله ندارد تا با فیلم مستند همراه شود تصمیم گرفتم اطلاعات را به‌گونه‌ای در اختیار آنها قرار دهم تا به تعبیر شما جای نفس کشیدن و استراحت میان صحنه‌ها را نداشته باشند!
دلم می خواست کاری کنم مخاطب فرصت پلک زدن هم نداشته باشد
کارگردان «شاعران مشروطه» در ادامه جلسه گفت: دلم می‌خواست کاری کنم تا مخاطب نه تنها از روی صندلی تکان نخورد بلکه فرصت پلک زدن هم نداشته باشد! البته اگر در نیمه نخست، از موسیقی کمتر استفاده و فیلم کمی خسته‌کننده شده، این نکته حاصل همفکری با کارشناسانی بوده که در زمینه انتخاب موسیقی از آنها مشورت گرفته شده است.
فرض‌اللهی همچنین در واکنش به صحبت‌های منتقد این نشست افزود: درباره حوادث تاریخی، منابع تصویری اندک و محدودی وجود دارد. با این وجود برای کمک به ساختار این فیلم تا جایی که امکان داشت از منابع تصویری مختلفی بهره گرفتم.
وی افزود: در بین منابع موجود تقریباً چیزی نبود که نتوانم به دست بیاورم. البته از ابتدا تصمیم گرفته بودم به‌جای ساختار تلویزیونی و گفت‌وگو با آدم‌های مختلف درباره این سوژه، از منابع آرشیوی استفاده کنم و فیلمم را بسازم.
امیر فرض‌اللهی سپس با اشاره به اینکه پیدا کردن منابع تصویری برای نمایش حوادث و رویدادهای تاریخی، از ساخت خود فیلم دشوارتر است ادامه داد: هیچ‌کدام از مراکزی که اینگونه منابع تصویری را در اختیار دارند عملاً با من همکاری نکردند.
وی با اشاره به تلاش گسترده خود برای به دست آوردن فایل صوتی و موجود از عارف قزوینی گفت: تنها جایی که پذیرفت تا فایل مورد بحث را در اختیار من قرار دهد یک موسسه تحقیقاتی در لندن بود اما این موسسه برای انجام این کار بیست و پنچ هزار پوند مطالبه کرد که پرداخت این مبلغ اصلاً در بضاعت بودجه‌ی این فیلم نبود.
تلویزیون ما را عادت داده آنچه را می بینیم بپذیریم نه آنچه را می شنویم!
فرض‌اللهی همچنین در واکنش به صحبت های شهرنازدار که به عدم تطابق برخی تصویرها با اطلاعات ارائه شده در گفتار متن اشاره کرده بود گفت: تا حدی حرف شما را می‌پذیرم و قبول دارم که در بعضی بخش‌های فیلم، تصویرها بی‌ارتباط با گفتار متن انتخاب شده اما شاید دلیل چنین نکته‌ای این باشد که تلویزیون، نسل من و شما را عادت داده تا فقط آنچه را می‌بینیم بپذیریم و قبول کنیم؛ نه آنچه رامی‌شنویم!
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود افزود: من در بخش‌هایی از فیلم و با قصد قبلی این کار را کرده‌ام تا هر چه که در گفتار متن بیان می‌شود به صورت دقیق دیده نشود.
نویسنده کتاب «سینمای نوین ایران» توضیح داد: بخشی از این تمهید، ساختارشکنانه است و بخش دیگری از آن به کمبود منابع تصویری برمی‌گردد که به سختی پیدا می‌شود.
«پروین» و «ملک و الشعرای بهار» در مستند «شاعران مشروطه» نادیده گرفته شدند
محسن شهرنازدار در بخش دیگری از جلسه نقد و بررسی «شاعران مشروطه» ضمن اشاره به نادیده گرفتن زمینه‌های شکل‌گیری شعر مشروطه از سوی فیلم‌ساز و فیلم گفت: وقتی از شعر مشروطه سخن به میان می‌آید لاجرم باید به پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری این نوع شعر و آدم‌های موثر آن دوره نیز اشاره کرد. در حالی که در این فیلم با وجود گسترش محدوده موضوع آن تا دوران بعد از مشروطه، اشاره به ویژگی‌ها و تاثیرگذاری ملک‌الشعرای بهار و پروین اعتصامی به‌عنوان دو شاعر بسیار مهم نادیده گرفته شده است.
شهرنازدار ادامه داد: در این فیلم ایرج میرزا به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین شاعران مشروطه نه‌تنها نادیده گرفته شده بلکه به عقیده من نوشته‌ها و آثار او از سوی فیلم‌ساز مورد قضاوت یک‌سویه قرار گرفته است.
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته مطرح شده در این‌باره اضافه کرد: من برای ساخت این فیلم شش نفر از شاعران مشروطه را انتخاب کرده و درباره آنها فیلم ساختم. دلیل انتخاب شاعران مورد بحث این بوده که فعالیت آنها علیه حکومت وقت بوده است.
فرض‌اللهی همچنین ادامه داد: در میان شاعران دوره مشروطه جدا از این افراد آدم‌های دیگری هم بوده‌اند اما دلیل من برای پرداختن به شاعران مورد بحث این بوده که آنها جان خود را عاشقانه و برای گسترش آگاهی، آزادی و عدالت‌خواهی تقدیم ملت ایران کردند.
اگر کس دیگری مستند «شاعران مشروطه» را می ساخت از «بهار» استفاده می کرد
وی در بخش دیگری از سخنانش، ملک‌الشعرای بهار را از بزرگان ادبیات ایران دانست و گفت: «وقتی شش نفری که در فیلم به آنها پرداخته شده را در کنار هم گذاشتم متوجه شدم به دلایلی که اشاره کردم نمی‌توانم در کنار سایر شاعران مشروطه از بهار نیز استفاده کنم. شاید اگر شخص دیگری به جای من این فیلم را ساخته بود این شاعر عصر مشروطه را بر صدر این فهرست می‌نشاند و از او قدردانی می‌کرد، اما همان‌طور که توضیح دادم به دلیل دسته‌بندی ذهنی خاصی که داشتم در فیلم به این شاعر بزرگ نپرداختم.
امیر فرض الهی همچنین در واکنش به یکی از تماشاگران حاضر در سالن که گفتار متن فیلم او را کم‌دقت عنوان کرده بود گفت: قطر کتاب‌هایی که برای ساخت این فیلم باید مطالعه می‌شد حتی از قد من هم بیش‌تر بود! مطالعه، خلاصه‌نویسی و نگارش گفتار متن با بهره‌گیری از این تعداد کتاب کار بسیار دشواری بود و به نظر من نتیجه کار چندان شلخته از آب درنیامده است.
کارگردان «شاعران مشروطه» افزود: به اعتقاد من گفتار متن از تمرکز خوبی برخوردار است اما شاید از آن‌جا که به تعبیر ناصر صفاریان، جای نفس کشیدن و استراحت برای تماشاگر نگذاشته، چندان دل‌نشین و مطلوب به نظر نمی‌رسد.
ناصر صفاریان در بخش پایانی این نشست با اشاره به حجم انتقادهایی که نسبت به این فیلم مطرح شده بود گفت: آقای فرض‌اللهی پیش و بیش از مستندسازی، از سابقه روزنامه‌نگاری و نقدنویسی برخوردار است و خوش‌بختانه به خوبی درک می‌کند که نقطه ضعف‌های فیلم ربطی به مسائل مالی و بضاعت بودجه‌ای آن ندارد.
تندترین نقدها را می توان با لحنی معتدل بیان کرد
وی ضمن تاکید بر خودداری فیلم‌ساز در واکنش به مواجهه با نقدهای منفی توضیح داد: تندترین و شدیدترین حرف‌ها درباره فیلم‌ها را می‌توان با لحنی معتدل و محترمانه بیان کرد.
محسن شهرنازدار نیز در این‌باره افزود: «نقد یک اثر هنری، میراث عقلانیتی است که در بعضی موارد، قربانی تضارب آرای مختلف و متنوعی می‌شود و متاسفانه از جایی به بعد هیچ‌کس به حرف دیگری گوش نمی‌دهد! این اتفاق باعث می‌شود قدرت پذیرش طرفین ماجرا به کم‌ترین میزان خود برسد.
این منتقد سینمایی اضافه کرد: با توجه به اینکه نسخه کامل فیلم هنوز آماده نشده می‌توان پیشنهاد کرد نقدهای مطرح شده در این جلسه از سوی سازنده فیلم جدی گرفته شده و اصلاحات مورد نیاز در نسخه نهایی فیلم اِعمال شود.
صحبت‌های امیر فرض‌اللهی پایان‌بخش جلسه‌ی نقد و بررسی روز گذشته بود. وی گفت: همه‌ی ما باید تمرین کنیم تا آستانه‌ی تحمل خود را بیش‌تر کرده و بالاتر ببریم.
وی با انتقاد از انجام مرزبندی‌هایی که در بعضی موارد به تضعیف روحیه هنرمندان منجر می‌شود گفت: امیدوارم همه ما این توانایی را داشته باشیم که روحیه‌ی خود را برای انجام دیالوگ تقویت کنیم؛ نه گفتن مونولوگ.
امیر فرض‌اللهی کارگردان فیلم «شاعران مشروطه» به عنوان نخستین سخنران این نشست گفت: «شاعران مشروطه» نه به سفارش کسی یا جایی ساخته شد و نه من مجبور بودم که آن را بسازم. موضوع آن هنگام ورق زدن کتاب‌های تاریخی به ذهنم رسید و احساس کردم باید آن را بسازم. بنابراین تا جایی که توان داشتم سعی خودم را به کار بردم تا این فیلم ساخته شود.
شهرنازدار، منتقد سینمای ایران نیز در ادامه در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره کیفیت ارائه اطلاعات در مستند «شاعران مشروطه» افزود: اگر بخواهم درباره‌ی ساختار این مستند صحبت کنم باید بگویم وسواس و دقت چندانی در انتخاب تصویرهای این فیلم به کار نرفته و چه بسا اگر مجموعه تصویرهای انتخابی به‌صورت اسلاید به نمایش گذاشته و گفتار متن فیلم روی آن خوانده می‌شد، نتیجه کار با آنچه به نمایش گذاشته شد تفاوت چندانی نداشت!
«شاعران مشروطه» از همان نواقصی برخوردار است که تاریخ نگاری ما با آن رو به رو است
وی همچنین ادامه داد: البته آنچه باعث خوشحالی می شود انتخاب این سوژه برای ساخت مستند است. به نظر می‌رسد دغدغه کارگردان فیلم باعث شده او به سمت موضوعی که چندان مورد علاقه حوزه مستندسازی نیست حرکت کند.
شهرنازدار گفت: این فیلم مستند از همان نواقصی برخوردار است که به طور کلی تاریخ‌نگاری در کشور ما با آن رو به رو است. اگر بخواهم به محتوای فیلم اشاره کنم باید بگویم کمبود منابع و غیرموثق بودن آن از جمله مواردی است که بین این فیلم و منابع تاریخی مشترک است.
اطلاعات فیلم مسلسل وار به تماشاگر انتقال داده می شود
در ادامه این بخش، مجری برنامه با اشاره به گستره اطلاعاتی که فیلم به مخاطب خود ارائه می‌کند خطاب به کارگردان فیلم گفت: حجم این اطلاعات به حدی است که به تماشاگر فرصت استراحت و تنفس داده نمی‌شود. اطلاعاتی که در فیلم به‌صورت مسلسل‌وار به تماشاگر ارائه می‌شود باعث شده تا به‌خصوص در نیمه نخست فیلم، تماشاگر از دریافت اطلاعات جا بماند.
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته مطرح‌شده عنوان کرد: من به این موضوع کاملاً واقف بودم و بنای کار خود را بر این گذاشته بودم که تماشاگرانِ عام، مخاطبان این فیلم هستند. بنابراین از آن‌جا که می‌دانستم مخاطبان عام این نوع سینما چندان حوصله ندارد تا با فیلم مستند همراه شود تصمیم گرفتم اطلاعات را به‌گونه‌ای در اختیار آنها قرار دهم تا به تعبیر شما جای نفس کشیدن و استراحت میان صحنه‌ها را نداشته باشند!
دلم می خواست کاری کنم مخاطب فرصت پلک زدن هم نداشته باشد
کارگردان «شاعران مشروطه» در ادامه جلسه گفت: دلم می‌خواست کاری کنم تا مخاطب نه تنها از روی صندلی تکان نخورد بلکه فرصت پلک زدن هم نداشته باشد! البته اگر در نیمه نخست، از موسیقی کمتر استفاده و فیلم کمی خسته‌کننده شده، این نکته حاصل همفکری با کارشناسانی بوده که در زمینه انتخاب موسیقی از آنها مشورت گرفته شده است.
فرض‌اللهی همچنین در واکنش به صحبت‌های منتقد این نشست افزود: درباره حوادث تاریخی، منابع تصویری اندک و محدودی وجود دارد. با این وجود برای کمک به ساختار این فیلم تا جایی که امکان داشت از منابع تصویری مختلفی بهره گرفتم.
وی افزود: در بین منابع موجود تقریباً چیزی نبود که نتوانم به دست بیاورم. البته از ابتدا تصمیم گرفته بودم به‌جای ساختار تلویزیونی و گفت‌وگو با آدم‌های مختلف درباره این سوژه، از منابع آرشیوی استفاده کنم و فیلمم را بسازم.
امیر فرض‌اللهی سپس با اشاره به اینکه پیدا کردن منابع تصویری برای نمایش حوادث و رویدادهای تاریخی، از ساخت خود فیلم دشوارتر است ادامه داد: هیچ‌کدام از مراکزی که اینگونه منابع تصویری را در اختیار دارند عملاً با من همکاری نکردند.
وی با اشاره به تلاش گسترده خود برای به دست آوردن فایل صوتی و موجود از عارف قزوینی گفت: تنها جایی که پذیرفت تا فایل مورد بحث را در اختیار من قرار دهد یک موسسه تحقیقاتی در لندن بود اما این موسسه برای انجام این کار بیست و پنچ هزار پوند مطالبه کرد که پرداخت این مبلغ اصلاً در بضاعت بودجه‌ی این فیلم نبود.
تلویزیون ما را عادت داده آنچه را می بینیم بپذیریم نه آنچه را می شنویم!
فرض‌اللهی همچنین در واکنش به صحبت های شهرنازدار که به عدم تطابق برخی تصویرها با اطلاعات ارائه شده در گفتار متن اشاره کرده بود گفت: تا حدی حرف شما را می‌پذیرم و قبول دارم که در بعضی بخش‌های فیلم، تصویرها بی‌ارتباط با گفتار متن انتخاب شده اما شاید دلیل چنین نکته‌ای این باشد که تلویزیون، نسل من و شما را عادت داده تا فقط آنچه را می‌بینیم بپذیریم و قبول کنیم؛ نه آنچه رامی‌شنویم!
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود افزود: من در بخش‌هایی از فیلم و با قصد قبلی این کار را کرده‌ام تا هر چه که در گفتار متن بیان می‌شود به صورت دقیق دیده نشود.
نویسنده کتاب «سینمای نوین ایران» توضیح داد: بخشی از این تمهید، ساختارشکنانه است و بخش دیگری از آن به کمبود منابع تصویری برمی‌گردد که به سختی پیدا می‌شود.
«پروین» و «ملک و الشعرای بهار» در مستند «شاعران مشروطه» نادیده گرفته شدند
محسن شهرنازدار در بخش دیگری از جلسه نقد و بررسی «شاعران مشروطه» ضمن اشاره به نادیده گرفتن زمینه‌های شکل‌گیری شعر مشروطه از سوی فیلم‌ساز و فیلم گفت: وقتی از شعر مشروطه سخن به میان می‌آید لاجرم باید به پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری این نوع شعر و آدم‌های موثر آن دوره نیز اشاره کرد. در حالی که در این فیلم با وجود گسترش محدوده موضوع آن تا دوران بعد از مشروطه، اشاره به ویژگی‌ها و تاثیرگذاری ملک‌الشعرای بهار و پروین اعتصامی به‌عنوان دو شاعر بسیار مهم نادیده گرفته شده است.
شهرنازدار ادامه داد: در این فیلم ایرج میرزا به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین شاعران مشروطه نه‌تنها نادیده گرفته شده بلکه به عقیده من نوشته‌ها و آثار او از سوی فیلم‌ساز مورد قضاوت یک‌سویه قرار گرفته است.
امیر فرض‌اللهی در پاسخ به نکته مطرح شده در این‌باره اضافه کرد: من برای ساخت این فیلم شش نفر از شاعران مشروطه را انتخاب کرده و درباره آنها فیلم ساختم. دلیل انتخاب شاعران مورد بحث این بوده که فعالیت آنها علیه حکومت وقت بوده است.
فرض‌اللهی همچنین ادامه داد: در میان شاعران دوره مشروطه جدا از این افراد آدم‌های دیگری هم بوده‌اند اما دلیل من برای پرداختن به شاعران مورد بحث این بوده که آنها جان خود را عاشقانه و برای گسترش آگاهی، آزادی و عدالت‌خواهی تقدیم ملت ایران کردند.
اگر کس دیگری مستند «شاعران مشروطه» را می ساخت از «بهار» استفاده می کرد
وی در بخش دیگری از سخنانش، ملک‌الشعرای بهار را از بزرگان ادبیات ایران دانست و گفت: «وقتی شش نفری که در فیلم به آنها پرداخته شده را در کنار هم گذاشتم متوجه شدم به دلایلی که اشاره کردم نمی‌توانم در کنار سایر شاعران مشروطه از بهار نیز استفاده کنم. شاید اگر شخص دیگری به جای من این فیلم را ساخته بود این شاعر عصر مشروطه را بر صدر این فهرست می‌نشاند و از او قدردانی می‌کرد، اما همان‌طور که توضیح دادم به دلیل دسته‌بندی ذهنی خاصی که داشتم در فیلم به این شاعر بزرگ نپرداختم.
امیر فرض الهی همچنین در واکنش به یکی از تماشاگران حاضر در سالن که گفتار متن فیلم او را کم‌دقت عنوان کرده بود گفت: قطر کتاب‌هایی که برای ساخت این فیلم باید مطالعه می‌شد حتی از قد من هم بیش‌تر بود! مطالعه، خلاصه‌نویسی و نگارش گفتار متن با بهره‌گیری از این تعداد کتاب کار بسیار دشواری بود و به نظر من نتیجه کار چندان شلخته از آب درنیامده است.
کارگردان «شاعران مشروطه» افزود: به اعتقاد من گفتار متن از تمرکز خوبی برخوردار است اما شاید از آن‌جا که به تعبیر ناصر صفاریان، جای نفس کشیدن و استراحت برای تماشاگر نگذاشته، چندان دل‌نشین و مطلوب به نظر نمی‌رسد.
ناصر صفاریان در بخش پایانی این نشست با اشاره به حجم انتقادهایی که نسبت به این فیلم مطرح شده بود گفت: آقای فرض‌اللهی پیش و بیش از مستندسازی، از سابقه روزنامه‌نگاری و نقدنویسی برخوردار است و خوش‌بختانه به خوبی درک می‌کند که نقطه ضعف‌های فیلم ربطی به مسائل مالی و بضاعت بودجه‌ای آن ندارد.
تندترین نقدها را می توان با لحنی معتدل بیان کرد
وی ضمن تاکید بر خودداری فیلم‌ساز در واکنش به مواجهه با نقدهای منفی توضیح داد: تندترین و شدیدترین حرف‌ها درباره فیلم‌ها را می‌توان با لحنی معتدل و محترمانه بیان کرد.
محسن شهرنازدار نیز در این‌باره افزود: «نقد یک اثر هنری، میراث عقلانیتی است که در بعضی موارد، قربانی تضارب آرای مختلف و متنوعی می‌شود و متاسفانه از جایی به بعد هیچ‌کس به حرف دیگری گوش نمی‌دهد! این اتفاق باعث می‌شود قدرت پذیرش طرفین ماجرا به کم‌ترین میزان خود برسد.
این منتقد سینمایی اضافه کرد: با توجه به اینکه نسخه کامل فیلم هنوز آماده نشده می‌توان پیشنهاد کرد نقدهای مطرح شده در این جلسه از سوی سازنده فیلم جدی گرفته شده و اصلاحات مورد نیاز در نسخه نهایی فیلم اِعمال شود.
صحبت‌های امیر فرض‌اللهی پایان‌بخش جلسه‌ی نقد و بررسی روز گذشته بود. وی گفت: همه‌ی ما باید تمرین کنیم تا آستانه‌ی تحمل خود را بیش‌تر کرده و بالاتر ببریم.
وی با انتقاد از انجام مرزبندی‌هایی که در بعضی موارد به تضعیف روحیه هنرمندان منجر می‌شود گفت: امیدوارم همه ما این توانایی را داشته باشیم که روحیه‌ی خود را برای انجام دیالوگ تقویت کنیم؛ نه گفتن مونولوگ.
نظر شما