خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- کودتای ۲۸ مرداد یکی از حوادث سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران است که در دوازدهمین سال حکومت پهلوی دوم به وقوع پیوست و سبب تثبیت حاکمیت او تا ربع قرن دیگر شد. نقشه کودتا از مدت‌ها پیش با همکاری نیروهای داخلی، بریتانیا و آمریکا طرح‌ریزی شده بود و پس از چندبار تجدید نظر و مشورت با عناصر اصلی به تصویب رسید. در این میان وظیفه‌ای که برعهده محمدرضاشاه پهلوی گذاشته شده بود، امضای فرمان عزل مصدق و نیز امضای فرمان نصب سرلشکر زاهدی به نخست‌وزیری بود. شاه پس از تردیدهای اولیه به امضای فرمان‌ها رضایت داد. سرلشکر نصیری، رئیس گارد سلطنتی فرمان عزل را یک ساعت بعد از نیمه شب ۲۵ مرداد با همراهی تانک و زره‌پوش از سعدآباد به خیابان کاخ آورد تا در منزل دکتر مصدق به او ابلاغ کند اما نیروی محافظ مقر مصدق بلافاصله نصیری و نیروی همراه او را بازداشت کردند. شاه که از قبل به کلاردشت رفته بود با شنیدن خبر به رامسر رفت و از آنجا با هواپیما به بغداد و سپس به رم پرواز کرد. 

صبح ۲۵ مرداد خبر اقدام نصیری در شهر منتشر شد و همه دانستند که کوششی برای برکناری مصدق صورت گرفت و ناموفق بود. کودتای ۲۵ مرداد شکست خورد اما کودتاچیان دست از تلاش برای سرنگونی دولت مصدق برنداشتند و بار دیگر در روز 28 مرداد سال 1332 با استفاده از سردرگمي، انفعال و بي‌برنامگي دولت به خيابان‌ها ريختند و در عصر همان روز كار دولت مصدق را خاتمه دادند و نخست‌وزير به همراه چند تن از وزراي كابينه، خود را تسليم کرد و سرلشكر فضل‌الله زاهدي با فرمان شاه كه از قبل صادر شده بود به نخست‌وزيري كودتا منصوب شد و محمدرضا پهلوي نيز بعد از سه روز به ايران بازگشت و بر مصدر قدرت نشست.

کودتای 28 مرداد 1332 و اهمیت این واقعه تاریخی سبب توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران به این برهه از تاریخ ایران شده است و آثار زیادی از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. براساس آمار موسسه خانه کتاب از سال 57 تا کنون 94 کتاب در ارتباط با کودتای 28 مرداد چاپ و بازچاپ شده است که در این گزارش به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. این کتابشناسی بانک جامع اطلاعات نیست و همه کتاب‌های این برهه تاریخی را دربرنمی‌گیرد.


♦ کتابشناسی کودتای 28 مرداد

• «كودتا: كودتاي 1332، سازمان سيا و ريشه‌هاي روابط ايران و ايالات متحده در عصر جديد»، يرواند آبراهاميان، مترجم:ناصر زرافشان، نگاه، 312 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1393، 1000 نسخه، 140000 ريال.

• «رابطه ايران و آمريكا از ابتدا تا كودتاي 28 مرداد»، داود افشاري، آرنا، 218 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1393 ، 1000 نسخه، 120000 ريال.

• «خاطرات ارسلان خلعتبري از شهريور 1320 تا مرداد 1332»، ارسلان خلعتبري، به‌اهتمام:غزال خلعتبري، پرشكوه، 730 صفحه، وزيری (گالينگور)، چاپ 2 سال 1393، 2000 نسخه، 350000 ريال.

• «ايراني ميهن‌پرست: محمد مصدق و كودتاي امريكايي - انگليسي»، كريستوفر دوبلينگ، مترجم:عبدالرضاهوشنگ مهدوي، البرز، 448 صفحه، رقعي (گالينگور)، چاپ 1 سال 1392، 1500 نسخه، 15500 ريال.

• «كودتا 28 مرداد، سازمان سيا و ريشه‌هاي روابط ايران و امريكا در عصر مدرن»، يرواند آبراهاميان؛ مترجم:محمدابراهيم فتاحي‌وليلايي، ويراستار:فرزانه سالمي، نشر ني، 328 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 150000 ريال.

• «بررسي تاريخ تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ايران (از انقراض قاجاريه تا كودتاي 28 مرداد 1332 شمسي)»، گلناز سعيدي، ليان، 200 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 100000 ريال.

• «گذشته چراغ راه آينده است: تاريخ ايران در فاصله دو كودتا»، محقق: جامي، ويراستار: فريد مرادي، موسسه انتشارات نگاه، 808 صفحه، وزيري (گالينگور) ، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه - 400000 ريال.

• «مرداد خاموش»، تدوين: مسعود كوهستاني‌نژادطاري، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 620 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 2 سال 1391، 1000نسخه، 124000 ريال.

• «بحران دموكراسي در ايران (1320 ـ 1332)»، فخرالدين عظيمي؛ مترجم: عبدالرضاهوشنگ مهدوي؛ مترجم:بيژن نوذري، نشر آسيم، 692 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 4 سال 1391، 500 نسخه، 250000 ريال.

• «از خاطرات جواني: حادثه 28 مرداد 32 با سكوت ضمني مصدق به ثمر رسيد»، ابوالحسن صيرفي، شلفين، 192 صفحه، رقعي (شوميز)، سال 1390، 1000 نسخه ، 40000 ريال.

• «سرنگونی دولت مصدق به روایت اسناد سیا»، دونالد ويلبر؛ مترجم:بهمن سراحيان؛ سلمان قاسميان، دانش ‌نگار، 168 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1389، 1000 نسخه، 35000 ريال.

• «گواه تاريخ: واقعيت شكست نهضت ملي نفت ايران و اسرار قتل مرموز سرتيپ محمود افشار طوس (رياست شهرباني و سازمان‌هاي امنيتي وقت)»، حميد سيف‌زاده، سلسله، 896 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 1 سال 1389، 1000 نسخه، 120000 ريال.

• «حضور ايالات متحده آمريكا در ايران (1332 - 1320)»، محمود شهبندي، مقدمه:مصطفي ملكوتيان، گرايش، 186 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1387، 1000 نسخه، 38000 ريال.

• «کودتاي 28 مرداد»، عبدالله شهبازي، روايت فتح، 368 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1387، 2200 نسخه، 42000 ريال.

• «خواب آشفته نفت: از كودتاي 28 مرداد تا سقوط زاهدي»، محمدعلي موحد ، كارنامه، 552 صفحه، جلد 3، وزيري (گالينگور)، چاپ 2 سال 1385، 2200 نسخه، 129000 ريال.

• «نقش انگليس در كودتاي 28 مرداد 1332»، اسماعيل اقبال، اطلاعات، 216 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 2 سال 1385، 2100 نسخه، 10000 ريال.

• «راز پيروزي كودتاي 28 مرداد»، محمدجعفر محمدي، اختران، 216 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1385، 1500 نسخه، 24000 ريال.

• «کودتاي بيست‌و‌هشت مرداد در آئينه تصوير»، رضا زريري، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 348 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ 1 سال 1384، 2000 نسخه، 29000 ريال.

• «مرداد خاموش، خرداد خودجوش (مصدق، خاتمي و تاريخ)»، بهرام افراسيابي، مهرفام، 608 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1384، 2000 نسخه، 90000 ريال.

• «مصدق در آيينه‌ي تاريخ»، پري صابري، نشر قطره، 252 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1384، 1100 نسخه، 20000 ريال.

• «ناگفته‌هايي پيرامون فروريزي حكومت مصدق و نقش حزب توده‌ي ايران»، ماشاالله ورقا، بازتاب نگار ، 264 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1384، 1650 نسخه، 26000 ريال.

• «نشست تخصصي بررسي نقش مطبوعات در بسترسازي كودتاي 28 مرداد: مجموعه سخنراني‌ها و ويژه‌نامه‌اي به مناسبت پنجاه و يكمين سالگرد كودتا»، موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي، 160 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1384، 1500 نسخه، 10000 ريال. 

• «اسنادي از مطبوعات ايران و دولت كودتا»، تهيه و تنظيم: مركزاسنادرياست‌جمهوري، زيرنظر:سيدحسين موسوي، زيرنظر:هادي خانيكي - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، 402 صفحه، (در2جلد )، جلد 1، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1383، 1000 نسخه.

• «نگاهي به نهضت ملي ايران: نقد خاطرات شعبان جعفري»، سعيد رهبر، هيرمند، 424 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1383، 2200 نسخه، 4000 ريال.

• «تاجي بر تارك تاريخ معاصر: تحليلي از جريان ملي شدن نفت و 28 ماه حكومت مردمي دكتر مصدق»، علي‌اكبر نقي‌پور ، ايران مهر، 360 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1381، 2000 نسخه، 20000 ريال.

• «جاسوس»، رضا صفايي، گل يخ، 288 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1381، 3000 نسخه، 20000 ريال.

• «مصدق، دولت ملي و كودتا: مجموعه گفت‌وگوها و مقالات تاريخي - سياسي»، زيرنظر:عزت‌الله سحابي، طرح نو، 568 صفحه، رقعي (شوميز) ،چاپ 1 سال 1381، 1500 نسخه، 45000 ريال.

• «چكمه‌ي سيا»، مترجم:مجيد ملكان، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 116 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ 1 سال 1381، 2000 نسخه، 4500 ريال. 

• «خاطرات شعبان جعفري»، به‌اهتمام:هما سرشار - آشيانه كتاب، موسسه‌ انتشارات‌ عطايي، 504 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1381 ، 5000 نسخه، 35000 ريال.

• «رودخانه خروشان عشق: نگاهي به زندگاني دكتر سيدحسين فاطمي»، محمود حكيمي، قلم، 224 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1381، 3000 نسخه، 15500 ريال.

• «كالبدشكافي توطئه: كودتاي نظامي 28 مرداد 1332»، ابراهيم يزدي، قلم، 232 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1381، 5500 نسخه، 20000 ريال.

• «از كودتا تا كودتا: سوم اسفند 1299 ه‌.ش تا 28 مرداد 1332 ه‌.ش»، اسفنديار آهنجيده، مشعل، 290 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1380، 1000 نسخه، 20000 ريال.

• «گزارشي از رفتار سياسي آمريكا در قبال نهضت ملي شدن صنعت نفت ايران»، زيرنظر:سيدعلي موجاني، به‌اهتمام:ايرج ذوقي، وزارت امور خارجه، مركز چاپ و انتشارات، 192 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1380، 1000 نسخه، 8000 ريال.

• «عمليات آژاكس»، دونالدنيوتن ويلبر، مترجم:ابوالقاسم راه‌چمني، ويراستار:مهين نادري، موسسه‌ي‌ فرهنگي ‌مطالعات‌ و تحقيقات ‌بين‌المللي ‌ابرار معاصر تهران، 296 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1380 ، 2500 نسخه، 19500 ريال. 

• «قلم و سياست: سرگذشت رژيم شاهنشاهي در واپسين روزها»، محمدعلي سفري، پروين، نشر نامك، 860 صفحه، جلد 4 ، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1380، 2200 نسخه، 65000 ريال.

• «اسرار كودتا: اسناد محرمانه CIA «درباره عمليات سرنگوني دكتر مصدق»، مترجم:حميد احمدي، نشر ني، 208 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1379، 5500 نسخه، 11000 ريال.

• «خانه شماره 109 خيابان كاخ: نمايشنامه»، فرزانه آقايي‌پور، برنامه، 112 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1379، 1000 نسخه، 6000 ريال. 

• «رفتارشناسي سياسي امريكا در قبال نهضت ملي ايران (1329 - 1333)»، محمدحسين جمشيدي، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 308 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1379، 3000 نسخه، 12000 ريال.

• «اسناد سازمان سيا درباره كودتاي 28 مرداد و براندازي‌دكتر مصدق»، غلامرضا وطن‌دوست، مقدمه:محمدعلي كاتوزيان، باهمكاري:رضا دهدشتي، رسا، 274 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1379، 4400 نسخه، 22000 ريال.

• «جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران و كودتاي 28 مرداد 1332»، غلامرضا نجاتي، شركت سهامي انتشار، 840 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 8 سال 1378، 2000 نسخه، 45000 ريال.

• «زندگي سياسي سپهبد زاهدي»، جعفر مهدي‌نيا، گلديس، 556 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1378، 5000 نسخه، 25000 ريال.

• «رمان سياسي قصه كودتا: داستان كودتاي 28 مرداد»، ادوارد اپستاين، مترجم:حسن رهنما، رسا، 304 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 3 سال 1377، 3000 نسخه، 9500 ريال.

• «افسانه مصدق»، رحيم زهتاب‌فرد ، نشر علم، 674 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1377، 2200 نسخه، 27000 ريال.

• «نفت، قدرت و اصول: ملي شدن نفت ايران و پيامدهاي آن»، مصطفي علم، مترجم:غلامحسين صالحيار، چاپخش، 680 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1377، 3000 نسخه، 18000 ريال.

• «تاريخ جامع ملي شدن نفت»، احمد خليل‌الله‌مقدم، نشر علم، 780 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1377، 2200 نسخه، 37000 ريال.

• «تاريخ معاصر ايران: از تاسيس سلسله پهلوي تا كودتاي 28 مرداد 1332»، پيتر آوري، مترجم:محمد رفيعي‌مهرآبادي، موسسه‌ انتشارات‌ عطايي، 560 صفحه، جلد 2 ، وزيري (گالينگور)، چاپ 3 سال 1377، 3000 نسخه، 19000 ريال.

• «عمليات چكمه»، سي.ام وودهارس، مترجم:فرحناز شكوري، نو - 152 صفحه، رقعي، چاپ 1 سال 1364، 3000 نسخه، 250 ريال.

• «قصه كودتا»، ادوارد.جي. اپستين، مترجم:حسن رهنما، نشرپارسا، 344 صفحه، رقعي، چاپ 2 سال 1364، 5000 نسخه، 500 ريال.

• «اسنادي پيرامون توطئه ربودن و قتل سرلشكر افشار طوس»، محمد تركمان، رسا، 240 صفحه، جلد 5، رقعي، چاپ 1 سال 1363، 5000نسخه، 300 ريال.

• «تجربه 28 مرداد: نظري به تاريخ جنبش ملي شدن نفت ايران»، ف.م. جوانشير، حزب توده ايران، 331 صفحه، رقعي، چاپ 1 سال 1359، 250 ريال.

• «براي آگاهي نسل جوان»، احمد خليل‌الله‌مقدم، نهضت مقاومت ملي ايران، 184 صفحه، رقعي، چاپ 4 سال 1358.