خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- رضا نیکنام از جمله ناشرانی است که بعد از 15 سال فعالیت در حوزه نشر کودک و نوجوان و انتشار کتاب‌هایی از نویسندگان مطرح جهان مانند آر ال استاین، گری چاپمن و استاین اورل توانسته به عنوان یکی از ناشران فعال مطرح باشد. در ادامه گفت‌وگوی ما را با مدیر انتشارات ویدا می‌خوانید.

با توجه به این‌که در ابتدا فقط در نشر کتاب‌های بزرگسال فعالیت داشتید، چطور شد که به چاپ کتاب برای کودکان و نوجوانان اقدام کردید؟
از سال 1376 که نشر ویدا شروع به کار کرد موضوعات پراکنده‌ای در قالب شعر، فلسفه، زبان و موسیقی برای نشر در حوزه بزرگسال انتخاب شد. از طرفی با انعقاد قراردادهایی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام به برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کودک و نوجوان در شهرستان‌های مختلف نیز کردیم. به این ترتیب فعالیت ما با انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان آغاز شد و به تدریج با نیازهای این گروه سنی و خلا‌ءهای بازار کتاب کودک و نوجوان بیشتر آشنا شدیم و تسلط نسبتا خوبی بر حوزه کودک و نوجوان پیدا کردیم. به این ترتیب تصمیم گرفتیم به صورت تخصصی وارد حوزه کودک و نوجوان شویم و به انتشار کتاب در بخش‌هایی که این حوزه با خلاء روبه‌رو بود بپردازیم و در سال 1379 اولین مجموعه را در حوزه نوجوانان در ژانر وحشت منتشر کردیم.

چطور شد که به طور تخصصی به انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان در ژانر وحشت پرداختید؟
با حضور در نمایشگاه‌های کتاب به صورت مستقیم با مخاطبان کودک و نوجوان و خانواده‌های آنان صحبت می‌کردیم. همچنین آمار کتاب‌های پرفروش در حوزه کودک و نوجوان استخراج و با نوجوانان درباره کتاب‌ها و نیازها و علایقشان در حوزه کتاب حرف می‌زدیم. با این آنالیزها و صحبت‌هایی که با نوجوانان داشتیم توانستیم به علایق آنها و خلاء‌های موجود در بازار نشر پی ببریم. همچنین دوستانی در بخش بین‌الملل شهر کتاب مرکزی داشتیم که با آنها در مورد جدیدترین آثار خارجی که منتشر شده بود، صحبت می‌کردیم و می‌دیدیم که نوجوانان بسیاری از آن آثار را که ترجمه نشده بود برمی‌داشتند و ورق می‌زدند و علاقه بسیاری داشتند که ترجمه آن آثار را بخوانند. نکته جالب توجه این بود که اکثر این کارها در ژانر وحشت تولید شده بود و متوجه شدیم ژانر وحشت، ژانری است که نوجوانان علاقه زیادی به آن دارند اما تا آن سال ناشران در این حوزه اثر زیادی را منتشر نکرده بودند بنابر این تحقیقات، 99 درصد اطمینان داشتیم که چاپ کتاب در ژانر وحشت کمترین ریسک را دارد و می‌تواند بازخورد خوبی به‌همراه داشته باشد، در نتیجه انتشار مجموعه‌های ما در این گونه ادبی با استقبال بسیار خوبی از سوی نوجوانان مواجه شد.

چطور شد که به انتشار کتاب در سایر ژانرها پرداختید؟ آیا این کار به این دلیل بود که استقبال از ژانر وحشت کاهش یافته بود؟
نه. هنوز استقبال از ژانر وحشت بسیار زیاد است و بین گونه‌های ادبی رتبه اول را دارد؛ در واقع ما می‌خواستیم با انتشار کتاب در ژانر وحشت، این شاخه جذاب از ادبیات داستانی و مورد علاقه بچه‌ها را به وسیله نشر ویدا به مخاطب کودک و نوجوان بشناسانیم و خوشبختانه توانستیم موفق شویم. بعد از آن از حدود سه سال پیش تصمیم گرفتیم فعالیت انتشاراتی را در سایر گونه‌های ادبی مانند طنز، رئال، فانتزی، کارآگاهی، معمایی، پلیسی و علمی ـ تخیلی گسترش دهیم. البته تجربه ما در این ژانرها نوپاست ولی بی‌تجربه نیستیم. باید توجه داشت که ما با دو گروه سنی در حوزه نوجوان مواجه هستیم؛ گروه سنی اول بین 9 تا 12 سال است که علاقه زیادی به کتاب‌های ژانر وحشت دارد. گروه دوم از 13 تا 18 سال است که تمایل بیشتری به ژانر طنز و فانتزی دارد و ژانر وحشت در درجه بعدی اهمیت برای این گروه سنی قرار دارد. ما هم براساس این متد روانشناسی برنامه‌ریزی و طبقه‌بندی، و کتاب‌های مورد نیاز هر گروه سنی را منتشر کردیم. درنتیجه وقتی مخاطب به فروشگاه ما مراجعه می‌کند دست خالی برنمی‌گردد و می‌تواند بخشی از نیازهای خود را تأمین کند.

برخی مربیان کودک ونوجوان معتقدند مطالعه آثار تولید شده در ژانر وحشت تاثیر نامطلوبی بر روح و روان مخاطبان برجای می‌گذارد، نظر شما چیست؟
در ابتدا آموزش و پرورش و مربیان مدرسه می‌گفتند که تولید کتاب در ژانر وحشت سبب ایجاد ترس و وحشت در بچه‌ها می‌شود و خواندن این کتاب‌ها تاثیرات نامطلوبی در روح و روان آنها می‌گذارد؛ در حالی که براساس تحقیقات روانشناسان،  ژانر وحشت هم به عنوان یک شاخه از ادبیات در درجه نخست وجه سرگرم کنندگی دارد و مثل آثار دیگر، تاثیر مخربی بر روحیه مخاطب بر جا نمی گذارد. باید توجه داشت تولید کتاب برای نوجوانان در ژانر وحشت دارای دو لایه است؛ لایه رویی آن همان داستانی است که نوجوانان در ژانر وحشت می‌خوانند و لایه زیرین نگاهی روانشناسانه به شخصیت نوجوانان دارد که در کنار هیجانی که با خواندن کتاب در آنها ایجاد می‌ کند به طور غیرمستقیم و کاملا نامحسوس پند می دهد و نصحیت هم می‌کند.

به عنوان یک ناشر فکر می‌کنید تا چه اندازه توانسته‌اید در کتابخوان کردن بچه‌ها موثر باشید؟
کتابخوان کردن بچه‌ها هدفی است که از ابتدای فعالیتمان تا به‌حال به آن توجه داشته‌ایم. در آغاز انتشار کتاب در حوزه کودک و نوجوان سعی کردیم بیشتر به نیاز مخاطب توجه کنیم و نوجوان را به کتاب خواندن عادت دهیم. به نظر من در ابتدا برای کتابخوان کردن بچه‌ها کیفیت کتاب خیلی مهم نیست باید عطش خواندن را در نوجوان ایجاد کرد و ما براساس بررسی‌های روانشناسانه‌ای که داشتیم این کار را با کتاب‌های ژانر وحشت انجام دادیم. در واقع با نگاه موشکافانه روانشناسانه به نوجوانان فهمیدیم که با توجه به ترشح هورمون‌ها و نیازهای مختلفی که از نظر روحی- روانی در آنها وجود دارد ژانر وحشت می‌تواند بچه‌ها را به سمت کتاب خواندن جذب و عادت کتابخوانی را در آنها ایجاد کند. بعد از این‌که عادت کتاب خواندن را در نوجوان ایجاد کردیم با ارائه کتاب‌های با کیفیت‌تر و پرمفهوم‌تر در ژانرهای ادبی دیگر به این مطالعه عمق داده و شناخت نوجوانان نسبت به کتاب‌ها را افزایش داده و با ارائه کتاب‌های متفاوت قدرت تشخیص را در نوجوانان ایجاد کردیم. به عنوان مثال نوجوانانی که 10 سال پیش کتاب خواندن را با ما شروع کردند و ما با ژانر وحشت عادت کتابخوانی را در آنها ایجاد کردیم در ابتدا نظری در مورد کتاب‌ها نداشتند اما اکنون با خواندن کتاب‌های با کیفیت در مورد بخش‌های مختلف کتاب اعم از کیفیت ترجمه، عکس‌ها، صفحه‌بندی و ویراستاری نظرات خود را بیان می‌کنند و گاهی ایراد می‌گیرند و این نشان دهنده این مطلب است که ما به هدف خود در کتابخوان کردن بچه‌ها رسیده‌ایم.

با توجه به این‌که بیشتر آثاری را که شما برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌کنید شامل کتاب‌های ترجمه است و مترجم نقش مهمی در انتقال مفاهیم بر عهده دارد؛ چه ملاک‌هایی را برای انتخاب مترجم درنظر می‌گیرید؟
مترجم باید بتواند در انتقال مفهوم کتاب نویسنده به مخاطب موفق باشد و این مهم‌ترین ملاک برای انتخاب مترجم است. همچنین استفاده از قابلیت‌های زبان فارسی برای نشان دادن مفاهیم متن اصلی و وفادار بودن به متن از جمله اصولی است که همواره در انتخاب مترجم به آن توجه داشته‌ایم. شاید ما در ابتدا از مترجمان کم تجربه‌تر استفاده می‌کردیم اما در نهایت ویراستاری اثر کاری بود که همیشه مد نظر داشتیم و به آن توجه می‌کردیم تا کارها را بدون نقص تحویل دهیم. به مرور تعدادی از مترجمان از دور ترجمه خارج شدند و الان فقط از مترجمان خوب بهره می‌گیریم. البته در تطابق آثار با فرهنگ‌ کشورمان بسیار دقت می‌کنیم اثری را برای ترجمه انتخاب کنیم که حاوی پیام‌های جامع و کلی از نظر اخلاقی و فرهنگی برای مخاطبان باشند و با خواندن آن احساس دوری و نامأنوسی در فرد ایجاد نشود.

آیا چاپ کتاب‌های ترجمه را به آثار تالیفی ترجیح می‌دهید؟
نگاه من اقتصادی ـ فرهنگی است نه فرهنگی صرف. باید نگاه مارکتینگ به کار داشته باشیم تا بتوانیم به کارمان ادامه دهیم. ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که کیفیت کتاب برایم از سایر موارد بسیار مهم‌تر است. من شعار نمی‌دهم که به دنبال کتاب‌های تالیفی هستم. آثار تالیفی بسیاری به ما رجوع داده می‌شود اما چون کیفیت بالایی ندارند به مرحله نشر نمی‌رسند. با وجود این‌که به دنبال چاپ آثار تالیفی هستم اما فقط درصد کمی از آثاری که به ما مراجعه می‌شود با کیفیت بوده و قابل نشر است. باید توجه داشته باشیم ما با نویسندگانی از کشورهای مختلف روبه‌رو هستیم که آثار بسیار قوی تولید می‌کنند که در کشورهای زیادی با فرهنگ‌های مختلف مورد استقبال قرار می گیرد و ماهم نباید این شانس را از نوجوانان ایرانی بگیریم .

آیا باید کودکان و نوجوانان را در انتخاب کتاب آزاد گذاشت یا برایشان کتاب انتخاب کرد؟
نوجوان باید خودش انتخاب کند که چه کتابی بخواند و به مرور تشخیص دهد که چه کتابی برای او مناسب است و چه کتابی برای او مناسب نیست. به عقیده من اگر بچه‌ها چند جلد کتاب کم کیفیت هم بخوانند هیچ ضرری نمی کنند بلکه به تدریج ذائقه‌شان تربیت می شود و می‌توانند خودشان کتاب‌های مناسب را انتخاب کنند.