به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «الهیات محیط زیست» عصر  سه‌شنبه 14 مرداد 93 با حضور آیت‌الله مصطفی محقق داماد مولف اثر، غلامرضا اعوانی، هومان لیاقتی، شهین اعوانی و جمع دیگری از استادان در شهر کتاب مرکزی تهران برگزار شد. 

چرا اين كتاب را نوشتم
در آغاز اين نشست، آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به انگیزه خود از تالیف این اثر اشاره کرد و گفت:‌ آنچه عامل تالیف این اثر شد به بیست و اندی سال پیش برمی‌گردد که آقای خاتمی رئیس جمهوری اسبق ایران وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامي بودند. ایشان از من درخواست کردند که در یک سمینار که میزبان آن وزارت فرهنگ و ارشاد بود با عنوان نگاه ادیان به انسان شرکت کنم. بعد از مدتی سازمان محیط زیست این سمینار را به زبان اصلی منتشر کرد. 

وی ادامه داد: بعدها در یک کنفرانس دیگر در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی درباره محیط زیست شرکت کردم. این مسائل باعث شد تا متوجه اهمیت برخورد ادیان با محیط زیست جهانی شوم. آن زمان این گونه بر می‌آمد که ادیان متهم هستند که محیط زیست بشر را آلوده کرده‌اند. این عده معتقد بودند که محیط زیست بشر آلوده شده چون پیروان ادیان سامی انسان را گل سرسبد آفرینش می‌دانند و می‌گویند که زمین و جهان و دریاها برای انسان است و اين اديان انسان را عامداً لوس بار آورده‌اند. به همین دلیل انسان می‌تواند طبیعت را بیرحمانه تخریب کند. در حالی که من در این کتاب از این موضوع انتقاد کردم و گفتم که اولاً این اتهام به ادیان وارد نیست و ثانيا نگاه علم تجربی که جهان را تنها ابزار قدرت دانسته ناصحیح است. 

این استاد فلسفه با بیان این‌ که سخن اصلی وی دراین کتاب این است که ادیان ابراهیمی حتی زرتشت و بودا از اتهام تجويز تخريب طبيعت بری هستند، گفت: نگاه آنها به طبیعت قدسی است بنابراین در نگاه اسلامی اجازه چنین تخریب بی معناست. یک بخش این کتاب نیز به فقه و حقوق محیط زیست تاکید دارد و دغدغه‌ام از پرداختن به این حوزه آن بود که فقها در آثارشان کمتر به محیط زیست توجه کرده‌اند. 

محقق داماد افزود: ما معتقدیم که ادیان، طرفدار محیط زیست هستند اما برداشت کلیسا از کتاب مقدس در دوره‌ای متفاوت از نظر اسلام شد، به این معنا که در کلیسا در مقطعی تفسیر این بود که خدا توبه آدم را نپذیرفت و او را به زمین تبعید کرد و زمین محل تبعید آدم شد. اینجا آدم مجازات می‌کشد تا زمانی که مسیح (ع) به صلیب کشیده شود. در حالی که برداشت قرآن کریم در همان بهشت، پذیرش توبه انسان بوده و خدا برای آباد کردن زمین انسان را به اینجا فرستاده است. 

این استاد دانشگاه شهید بهشتی در بخش پایانی سخنانش با بیان این که در قانون جمهوری اسلامی ایران مسئولیت حفظ محیط زیست باید با رییس جمهوری باشد و رئيس جمهوري بايد درک صحیحی از محیط زیست داشته باشد، افزود: پس از اين بايد در مورد این که این فرد چقدر در مسیر تخریب یا ساخت محیط زیست گام برداشته است، حسابرسي شود.
 
آسيب‌هاي علم بدون حكمت به محيط زيست
در بخش دیگری از این نشست، غلامرضا اعوانی با اشاره به بخش «فقه محیط زیست» در این اثر گفت: هیچ کس تاکنون درباره این بحث اثری ننوشته در حالی که بحث درباره محیط زيست بسیار مهم است. متأسفانه ما دیر متوجه این موضوع شده‌ایم. 

وی با اشاره به آیات متعدد قرآن کریم درباره این که طبیعت از زمان خلقت تاکنون خودش را حفظ کرده، یادآور شد: طی دو ـ سه قرن اخیر انسان دست به تخریب فراوان محیط زیست زده و علت این تخریب نیز تغییر در نگاه انسان بوده است. چه تغییری در دید آدمی رخ داده که چنین نتیجه‌ای داشته است. بزرگترین معجزه در زمین رخ داده و زمین خود، معجزه است. ما در این زمین خلق و بزرگ شده‌ایم. شاید فکر می‌کنیم همه جای دنیا زمین است. 

وی با اشاره به تجسد روح روی زمین این مسأله را منحصر به خود زمین دانست و گفت: قرآن می‌فرماید تمام هستی به درجه استوا و اعتدال رسید و هیچ چیز در عالم تصادفی نیست. انسان نیز زمانی که به حد استوا و اعتدال وجودی رسید این استعداد را پیدا کرد که روح را قبول کند و متجسد شود. 

اعوانی با اشاره به اين كه قدرتمنداني که علم و تکنولوژی دارند ولی علمشان بی‌حکمت است، از آسیب‌رسانندگان به زمین هستند، افزود: در بعضی از تفاسیر دین به محیط زیست آسیب رسیده است و یا دین با تفسیر غلط متهم به آسیب به زمین شده است. 

به گفته این چهره ماندگار فلسفه، خداوند با همه پیامبرانش عهد بست و به همه آنها کتاب و حکمت داد. بنابراین قرآن می‌خواهد انسان را به محوریت وجود خدا یادآور کند، ولی در قرآن لفظ وجود نداریم بیشتر لفظ رحمت به کار رفته و علم و حکمت نیز رحمت است. خدا همه چیز را نازل می‌کند و آسمان در این محیط زیست نقش مهمی دارد چون باران که از ملزومات حیات است، از آسمان نازل می‌شود. 

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این‌ که در ادیان شرقی انسان همکار خدا یاد شده است گفت: در اسلام ما با خدا همکاری می‌کنیم. مثلا معلم از صفات خداوندی است ولی ما نیز معلمی مي‌كنيم و درس می‌دهیم و در واقع با او همکاری می‌کنیم. 

اعوانی در پایان سخنانش با بیان این‌ که افلاطون و ابن سینا و ملاصدرا فیلسوفان الهی هستند و اگر در طول زمان در نظریه‌هایشان خلئي مشاهده می‌شد، فلاسفه الهی دیگر آن را اصلاح يا تكميل می‌کردند، افزود: آیا فلسفه ما را از تخریب محیط زیست نجات می‌دهد؟ فلاسفه تلاش کردند وحدت حکمت به وجود بیاورند. حکمت یعنی علم؛ ولی علم بدون حکمت بدل به تکنولوژی و قدرت می‌شود که این خلأ بزرگی به شمار مي‌آيد. 

اين كتاب بايد تدريس شود
هومان لیاقتی نیز در بخش دیگری از این مراسم طی سخنانی گفت: پیشینه ایرانی ـ اسلامی ما نشان می‌دهد که ما مبرزترین ملت‌ها در زمینه محیط زیست هستیم. 

وی ادامه داد: مساله فقه محیط زیست نشان می‌دهد كه اسلام چقدر حساس و دقیق به این مسائل پرداخته است. البته من گزارش هايی دیده‌ام که ادیان دیگر هم دارای این نقاط قوت هستند، اما با مسائل ملی و نژادی طور دیگر برخورد می‌کنند. در نهایت ادیان جهان باید به همکاری بر مسئله محیط زیست برسند. 

لیاقتی همچنین گفت: فرزندان ما باید از دبیرستان‌ تا دانشگاه درباره محیط زیست بخوانند و این کتاب باید در دانشگاه‌ها تدریس شود. گزینه مناسب برای محیط زیست بازگشت به درک از مذهب است و امروز انسان به خطاهای خود نسبت به طبیعت واقف شده است. به تعبیر من این اثر تعریف یک توسعه پایدار به زبان اسلامی ـ ایرانی است. 

كتابي براي تشريح پرسش‌هاي محيط زيستي
شهین اعوانی، عضو هیات علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نیز در بخش پایانی این نشست نگاه انسان به طبیعت را به سه دسته الهی، تقلیل گرایانه و زنده تقسیم کرد و افزود: انسان با طبیعت همزیستی می‌کند اما وقتی گفته می‌شود الهیات محیط زیست، باید دید منظور چه محیط زیستی است. این موضوع در این کتاب به خوبی تشریح شده است. 

وی در پایان سخنانش با بیان این‌که جدایی دین از زندگی می‌تواند یکی از عوامل منفصل‌کننده محیط زیست از انسان باشد، اظهار کرد: از سوی دیگر ارتباط انسان با صلح روی محیط زیست تاثیرگذار است. اگر صلحی نباشد زمینی هم معنا ندارد. با جنگ، محیط زیست بی‌فایده می‌شود. آن چه در کشورهای اسلامی به واسطه جنگ دیده می‌شود مصداقی از این موضوع است. 

چاپ نخست «الهیات محیط زیست» نوشته سيد مصطفي محقق‌ داماد با ويرايش شهين اعواني در 268 صفحه در قطع رقعي با شمارگان هزار نسخه به بهاي 110هزار ريال از سوي موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران منتشر شده است.