خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ محمد آسیابانی: زبان سریانی برای پژوهشگران ایران و دیگر کشورهای اسلامی زبانی مهم است، چرا که بیشتر متون اولیه حوزه‌های فلسفه و علم یونان با واسطه این زبان به عربی ترجمه شده و تحولات بسیاری را موجب شدند و دیگر این که اکثر منابع مهم درباره دوران‌های ساسانی و اشکانی به این زبان نوشته شده است.
چندی است که سعید حیاتی پژوهشگر زبان‌های باستانی در کشورهای ترکیه و کردستان عراق مشغول پژوهش بر این زبان است. بیشتر با او درباره منابع سریانی در کردستان عراق گفت‌وگویی انجام داده بودیم که در این لینک مي‌توانيد ببينيد. نوشتار زیر نیز گفت‌وگوی تازه‌ای با این پژوهشگر درباره منابع زبان سریانی و آموزش این زبان در کشور ترکیه است.
زبان سریانی یکی از زبان‌های مهم در تاریخ تمدن اسلامی است، چرا که نخستین مکتوبات فلسفی یونان با واسطه زبان سریانی به عربی برگردان شدند. نظر به مطالعات میدانی اخیر شما در ترکیه درباره آموزش زبان سریانی غربی ممکن است بفرمایید در کدام دانشگاه‌های ترکیه زبان سریانی غربی تدریس می‌شود.
متأسفانه آموزش زبان سریانی آن هم به صورت غربی آن فقط در دپارتمان زبان‌ها در دانشگاه آرتوکلوي شهر ماردین وجود دارد.
در این دانشکده فقط زبان سریانی غربی تدریس می‌شود؟
خیر. علاوه بر این زبان صورت‌های مختلف زبان آرامی و عبری هم آموزش داده می‌شود.
آیا در محل‌هایی غیر از دانشگاه آرتوکلو ماردین نیز آموزش زبان سریانی غربی وجود دارد؟
بله؛ سه دیر «زعفران»، «مور گابریل» و «مور اوگین» مراکزی هستند که علاوه بر تربیت خادمان کلیسا پذیرای پژوهشگران و علاقه‌مندان زبان سریانی غربی هستند.
در این سه مرکز به‌جز دانشجویان بومی از چه کشورهای دیگری تحصیل می‌کنند؟
من در اینجا با علاقه‌مندان زبان سریانی از کشورهای سوئد، آلمان و بلژیک آشنا شدم. در صحبت با آنها متوجه شدم که برخی فقط در تعطیلات تابستان برای فراگیری زبان سریانی به این دیرها می آيند و البته تعدادی نیز چندین سال در این دیرها آموزش‌های مربوط به این زبان را در قالب سنتی آن طی می‌کنند.
یک تابستان برای فراگیری زبان سریانی کافی است؟
خیر. من با جوانی صحبت کردم که برای سومین تابستان متوالی برای آموزش در دیر «مور گابریل» حضور داشت و همچنین برای دومین تابستان متوالی برادر خود را به این مرکز آورده بود.
ممکن است اطلاعاتی مختصر درباره این دیرها در اختیار علاقه‌مندان ایرانی فراگیری زبان سریانی قرار دهید؟
دیر «زعفران» از حدود 497 م. در محلی که زمانی محل پرستش میترا و حضور مهرپرستان بود فعال شده است. در فاصله قرن سیزدهم تا سال 1933 یعنی بیش از ششصد سال محل استقرار عالیترین مقام کلیسای ارتدکس انطاکیه بود. دیر «مور گابریل» با یکصد سال قدمت بیشتر از دیر زعفران امروزه یکی از مهم‌ترین مراکز آموزش سنتی زبان سریانی غربی در دنیا به شمار می‌رود. دیر «مور اوگین» نیز با قدمتی نزدیک به قدمت دیر «مور گابریل»، مرکز به تازگی نوسازی شده‌ای است که امکان سرویس‌دهی مطلوب به علاقه‌مندان زبان سریانی در آن به‌خوبی دو دیر دیگر وجود ندارد. با این حال تعدادی دانشجوی زبان سریانی در این مرکز مشغول تحصیل هستند.
ویژگی دپارتمان زبان سریانی دانشگاه آرتوکلو چیست؟
داشتن هیأت علمی مطلوب با حضور دکتر کوتلو آکالین، دکتر محمد سعید توپراک، استاد جوزف أسمر ملکی و گاه دکتر عبدالمسیح سعدی، یک تیم آموزشی با کفایت از این واحد دانشگاهی ساخته است. محمد سعید توپراک تیم خوبی را برای آموزش این زبان به کار گرفته است. ضمن این که خود وی هم اشراف مناسبی نسبت به مباحث مختلف مربوط به این زبان دارد.
دیدگاه انتقادی شما درباره دانشکده زبان سریانی چیست؟
دو مشکل در این زمینه قابل طرح است؛ نخست این که بخش مهمی از زبان سریانی در حوزه مباحث مربوط به علوم دینی مسیحیت می‌گنجد که اگر دانشجویان با افراد مرتبط با دیرها در ارتباط نباشند از آگاهی لازم در این زمینه برخوردار نخواهند بود. دیگر اینکه بسیاری از کارشناسان بین‌المللی و مشهور زبان سریانی و زبان‌های سامی معمولا سالانه سری به منطقه «طور عبدین» می‌زنند. اگر دانشجویان با این دیرها در ارتباط نباشند نمی‌توانند بهره لازم از موقعیتی که در اختیار دارند ببرند.
خود شما تجربه‌ای در این زمینه دارید؟
در همین فرصت کوتاه موقعیتی برای آشنایی با پروفسور عبدالمسیح سعدی استاد دانشگاه بیلور تکزاس پیش آمد. در گفت‌وگو با ایشان نتایج ارزشمندی در رابطه با آشنایی با برخی شباهت‌ها و تفاوت‌های زبان محاوره‌ای متداول و زبان مکتوب قدیم سریانی غربی حاصل شد. شايان ذکر است که در گفت‌وگو با استاد سعدی به این نتیجه رسیدم که زبان سریانی غربی مورد استفاده در شهر میدیات دارای مشخصاتی دستوری متفاوت از زبان سریانی غربی در مناطق دیگر ترکیه، سوریه و لبنان است.
در مدت فرصت مطالعاتی‌تان در این دانشگاه با روش یا روش‌هایی برای تصحیح زبان سریانی محاوره‌ای معمول که امروزه در دنیا کاربرد دارد آّشنا شده‌اید؟
بله در روش‌های جدید علاوه بر استفاده از ظرفیت‌های زبان کهن سریانی از تحلیل کلمات مشابه در زبان‌های سامی به منظور رسیدن به نتیجه با کیفیت بهتر استفاده می‌شود. به عنوان مثال در زبان محاوره‌ای سریانی غربی برای کلمه «بله» از «اِ» و در زبان نگارشی قدیم از «ایین» استفاده می‌شود. ولی نظر به وجود «اِی» در زبان‌های سامی و پسوند بودن حرف نون به نظر می‌رسد «اِی» درست باشد. بنابراین تلاش می‌شود تا «اِی» جایگزین «ایین» شود.
مهم‌ترین فعالیت‌های شما از زمان حضورتان در این دانشگاه چه مواردی هستند؟
علاوه بر برخی راهنمایی‌ها در بخش پایه یک پایان‌نامه دکتری در یک بسته بیش از 200 گیگابایت منابع سریانی و زبان‌های دیگر سامی اعم از واژه‌نامه، دستورزبان، دایره‌المعارف و مقالات علمی نویسندگان مطرح این حوزه‌ها برای تأسیس کتابخانه الکترونیک تحویل مدیریت «مورگابریل» دادم. نکته بسیار مهم این است که با وجود حضور دانشمندان مطرح در این مراکز و بهره‌مندی از امکانات اقامتی، هیچ یک حتی بخشی ناچیز از منابع در اختیار خود را به این مراکز هدیه نکردند و برای نخستین بار یک ایرانی یک بسته کم نظیر از منابع علمی را بی‌هیچ چشم داشتی تقدیم دیر مور گابریل کرد.
با توجه به سابقه حضور مطالعاتی‌تان در کردستان عراق، چه تفاوت‌هایی بین آموزش سریانی در کردستان عراق با ترکیه دیده‌اید؟
در کردستان عراق زبان سریانی در دانشگاه تدریس نمی‌شود. آنجا فقط در کالج «بابل عنکاوای اربیل» و دیرهای «مار متی»، «مار بهنام»، «السیده»، فضاهای کلیسایی و محیط‌های پژوهشی بررسی‌هایی درباره زبان سریانی در قالب پژوهش و آموزش صورت می‌گیرد.
پیشتر شما تلاش‌هایی در زمینه شناسایی و بررسی نسخ خطی سریانی در کردستان عراق انجام داده بودید. به عنوان آخرین سوال بفرمایید که چرا و چگونه وارد حوزه مطالعات نسخ خطی سریانی در ترکیه شدید؟
از روز اوّل ورودم در این پروژه مطالعاتی به منطقه طورعبدین به دنبال بررسی نسخ خطی سریانی بودم، اما در این راه با مشکلی مواجه شدم که اکثر قریب به اتفاق پژوهشگران نسخ خطی سریانی با آن مواجه می‌شوند و آن در دسترس نبودن این نسخ است. البته این مساله دلایلی دارد و مهم‌ترین آن هم به دلیل برخی قوانین کشور ترکیه است. در قوانین ترکیه دولت چون حق کنترل نسخ خطی را دارد دارندگان این گنجنینه‌ها یا معمولا پاسخی به سوال‌های مربوط نمی‌دهند و یا به صراحت می‌گویند که اطلاعاتی در این حوزه در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دهند. اما با وجود این می‌دانیم که «مار فیلاکسینوس یوحنا دولبانی» فهرستی از نسخ خطی سریانی به خصوص نسخ موجود در دیر زعفران تهیه کرده است. این کتاب به دلیل اینکه به زبان سریانی غربی نوشته شده و دستنویس است به‌راحتی قابل استفاده نیست و البته اطلاعات موجود در آن نیز قدیمی است. آرشیو تهیه‌شده توسط «فوبوس» هم در اختیار دانشگاه شیکاگو است و بررسی آنها به‌سادگی امکان ندارد. همچنین می‌دانیم که نسخ خطی سریانی دیر زعفران در کلیسای «چهل شهید» واقع در بخش قدیمی ماردین نگهداری می‌شود. دوستان همکار در اینجا اطلاع دادند که معمولا هر کلیسا یا دیری در ترکیه دارای فهرستی از نسخ خطی سریانی در اختیار خود است. تلاش‌ها برای دستیابی به این فهرست‌ها همچنان ادامه دارد.
سعید حیاتی مترجم و پژوهشگر زبان‌های باستانی است. با پژوهش او پیشتر مجموعه هفت جلدی «کتابشناسی زبان‌های کهن آسیای غربی»« به ترتیب با عناوین «کتابشناسی اگاریتی و خط‌شناسی عربی کهن»، «کتابشناسی خط‌شناسی عربی کهن، شمالی و جنوبی، حبشی و عربی جنوبی»، «کتابشناسی زبان عبری کهن»، «کتابشناسی آرامی سریانی و لهجه‌شناسی عبری کهن»، «کتابشناسی ابلایی و منابع لهجه‌شناسی سامی شمال غربی»، «کتابشناسی منابع سامی تطبیقی» و «کتابشناسی منابع عمومی سامی و اکدی» از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده‌اند.
دوشنبه ۱۳ مرداد ۱۳۹۳ - ۰۸:۱۰
نظرات