خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، لطف‌الله ميثمي:
تجربه قیام 30 تیر که تجلی همبستگی ملی و پیروزی اندیشه مردم‌سالاری بر استبداد و استعمار بود با روی کار آمدن دولت ملی دکتر محمد مصدق در هشتم اردیبهشت 1330 عملا دو نهاد قدرت در ایران تشکیل شد؛ چراکه مصدق که از رجال سیاسی خوشنام آن زمان بود که دارای استقلال رای و سلامت نفس بود و به هیچ عنوان از دربار و سازمان‌ها و دول خارجی نیز تبعیت نمی‌کرد. دو اركان قدرت اصلی آن مقطع عبارت بودند از دولت قانونی دکتر محمد مصدق و دیگری دربار با اتکا به نیروی نظامی.
بنابراین مصدق به خوبی می‌دانست تا پست وزارت جنگ را به عهده نگيرد ارتش و فرماندهان نظامی به فرامین دولت وقعی نمینهادند و مستقیما از شاه دستور میگرفتند، به همین دليل مصدق قادر به برخورد با تنش‌های سیاسی نبود.
پس از افتتاح مجلس هفدهم، 52 نماینده از 62 نماینده در جلسه 15 تیر ماه 1331 به نخست‌وزیری دکتر مصدق ابراز تمایل پيدا کردند اما در روز بعد مجلس سنا اظهار نظر خود را منوط به ارايه برنامه‌های دولت و ملاحظه و بررسی آن برنامه‌ها موکول کرد. لازم به توضیح است به موجب اصل 43 قانون اساسی مشروطه تعداد نمایندگان مجلس سنا 60 نفر بوده که 30 نفر از طرف مردم و نیمی دیگر از سوی شاه انتخاب می‌شدند که گروه نخست سناتورهای انتخابی و دسته دوم به سناتورهای انتصابی معروف بودند. انتخابات مجلس سنا در هر دوره قانون‌گذاری همزمان با انتخابات مجلس شورای ملی شروع و اخذ رای در یک روز انجام می‌شد. سناتورها باید شرایط خاصی را برای عضویت در مجلس سنا داشته باشند (این اشخاص از بین نخست‌وزیران، وزرا، معاونین، استانداران، امرای بازنشسته ارتش و... و نمایندگانی که حداقل سه دوره نمایندگی مجلس شورا را داشتند انتخاب می‌شدند) درحقیقت مجلس سنا اهرم شبه‌قانونی شاه در مقابل خواست ملت بوده است.
در این بین تنها 14 سناتور به نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق ابزار تمایل کردند. سرانجام مصدق در 25 تیر پس ازشکست مذاکرات سه ساعته‌اش با شاه پیرامون در اختیار‌گرفتن پست وزارت دفاع، ناگهان استعفا داد و به خانه رفت و شاه به سرعت قوام‌السلطنه را روی کار آورد. وی در نخستين روز زمامداری با صدور اعلامیهای گفت: «... وای به حال کسانی که در اقدامات مصلحانه من اخلال کنند یا نظم عمومی را بر هم زنند. چنین کسانی را به حکم خشک و بی‌شفقت قانون قرین تیره‌روزی میسازم... کشتیبان را سیاستی دیگر آمد.»
پیام‌ها، اعتراضات و اعتصابات آغاز شد، ملتی که با خرید اوراق قرضه ملی از مال خود گذشته بودند حاضر بودند تا جان خویش را نیز برای بقای جنبش و پیروزی آن فدا کنند. روز 30 تیر روز اعتصاب ملی اعلام شد. در تهران، کرمانشاه، اصفهان، آبادان و... در این روز عده زیادی شهيد و زخمی شدند. در پی این واقعه احمد قوام مجبور به استعفا شد و مصدق روز ۳۱ تیر به قدرت بازگشت. مصدق دوره دوم نخست‌وزیری خویش را به اتکا به قیام مردم و قدرت بیشتری آغاز کرد.
اما به راستی دستاوردهای این قیام چه بود؟
قیام 30 تیر مظهر همبستگی ملی:
جنبش 30 تیر حرکت اعتراضی توده‌های مردم بوده که به جهت استمرار حرکت دولت ملی دکتر محمد مصدق شکل گرفته بود. جنبشی که از تهران تا آبادان را درنوردید و به روایت اسناد (کتاب قیام سی‌ام تیر: اسناد و تصاویر، ترکمان، نشر رسا، مهر 1361) 180 شهید و تعداد بسیار زیادی زخمی را در پی داشته است.
با نگاهی به اسناد تاریخی، عمق استراتژیک جنبش قابل درک است؛ شهدا علاوه بر محصلین و دانشجویان از اصناف مختلف نیز هستند. دکتر مصدق پس از نخست‌وزیری مجدد؛ مصلحت‌اندیشی نکرد و با تصویب قانونی؛ روز 30 تیر را روز ملی و تعطیل رسمی و شهداي این روز را شهید راه وطن اعلام کرد و دستور توقیف اموال قوام‌السلطنه را به نفع خانواده شهدا صادرکرد. پیروزی این جنبش از این زاویه قابل اهمیت است که مصدق علاوه بر پست وزارت دفاع (فرماندهی کل قوا) و در جلسه 12 مرداد ماه 1331 مجلس شورای ملی موفق شد اختیارات بیشتری را برای شش ماه اخذ كند که بر اساس آن به ایشان اختیار داده می‌شد که از تاریخ تصویب؛ اختیارات لازم به مدت شش ماه جهت تهیه و اجرا، لوایحی را که برای اجرای برنامه 9گانه ضروری است داشته باشد و پس از آزمایش قوانین آن‌ها را برای تصویب تقدیم مجلسین کند و تا موقعی که تکلیف آن‌ها در مجلسین معین نشده لازم‌الاجرا می‌باشند. برنامه 9گانه دولت دکتر محمد مصدق به قرار زیر بوده است:
1 - اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداری‌ها
2- اصلاح امور مالی و تعدیل بودجه به وسیله تقلیل در مخارج و برقراری مالیات‌های مستقیم و در صورت لزوم مالیات‌های غیرمستقیم
3- بهره‌برداری از معادن نفت کشور
4- اصلاح امور اقتصادی به وسیله افزایش تولید و ایجاد کار و اصلاح قوانین پولی و بانکی
5- اصلاح سازمان‌های اداری و قوانین استخدام کشوری و قضایی
6- ایجاد شورای محلی در دهات به منظور اصلاحات اجتماعی و تامین مخارج این اصلاحات به وسیله وضع عوارض
7- اصلاح قوانین دادگستری
8- اصلاحات قانون مطبوعات
9- اصلاحات امور فرهنگ، بهداشتی و وسایل ارتباطی
تشکیل سازمان تامین اجتماعی، ملی‌شدن جنگل‌ها و شیلات، استقلال کانون وکلا، تبدیل نام وزارت جنگ به وزارت دفاع ملی و... از قوانین درخشانی است که دولت مصدق در فرصت شش ماه به تصویب و اجرا رسانده است.
شعار محدود؛ مقاومت نامحدود
درس این حرکت در واقع شعار محدود یعنی تاکید بر اجرای بی‌تنازل قانون اساسی مشروطه و مقاومت نامحدود یعنی عمق‌بخشیدن به جنبش در سطح توده‌ها و آگاهی‌بخشی عمومی برای عمل جمعی و پیگیری تا پیروزی نهایی بوده است.
در پایان این نکته را یادآوری می‌کنم که دکتر مصدق وصیت کرده بود در کنار مزار شهدای 30 تیر دفن شود، وصیتی که تا کنون محقق نشده است.
نظر شما