به گزارش خبرنگار هنر و رسانه خبرگزاری ایبنا ـ مالک خواجه وند: عرصه نشر کتاب ها و قرآن های نفیس هم مانند دیگر عرضه های نشر با ورود نرم افزارهای رایانه ای به معضل تکرار، یکنواختی و بی اعتنایی به هنرهای کتاب آرایی دچار شده است. خبرگزاری ایبنا در روزهای گذشته به سراغ هنرمندان عرضه خوشنویسی، تذهیب و مینیاتور رفته و نظر آن‌ها را درباره کم و کیف کاربرد این هنرها در کتاب آرایی آثار نفیس مذهبی همچون قرآن جویا شده است. پس از مصاحبه با مجید مهرگان و محمدباقر آقامیری،  با محمد طریقتی نگارگر و تذهیب کار برجسته و پرکارِ 56 این حوزه به گفت و گو نشستیم. وی تا کنون بیش از 260 جلد کتاب را کتاب آرایی و 24 نسخه قرآن را تذهیب و ترصیع کرده است. از مهم‌ترین این آثار می توان به قرآن احمد نجفیِ زنجانی و قرآن احمد نی ریزی اشاره کرد. طریقتی در سال 1387 درجه دکتری نگارگری را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت کرد و در حال حاضر مسوول بخش فرهنگی هنری انجمن خوشنویسان ایران است. 

فتوشاپ کار را خراب کرده است
محمد طریقتی در ابتدا با اشاره به این‌که «در حال حاضر در حوزه کتاب آرایی اهمیت کار جمعی و سنت کارگاهی از میان رفته است»، عنوان کرد: از دوره سلجوقی کتاب آرایی به شکلی جدی صورت می گرفت. در آن دوران کار به شکل گروهی بود و بهترین ابزار و مصالح و رنگ های طبیعی را هم برای صحافی و کتاب آرایی استفاده می کردند. کارگاه‌هایی وجود داشت که با ده ـ دوازده نفر  به کار در هر یک از بخش های آراستن کتاب مشغول بودند اما با پیشرفتی که در تکنولوژی چاپ به‌وجود آمد، وضعیت عوض شد. بر خلاف این پیشرفت، کتاب آراییِ اکنون کاراییِ لازم را ندارد و هنوز کارهای گذشتگان ما هستند که حرف اول را می زنند. 

وی افزود: متاسفانه به دلیل صنعت کنونی فتوشاپ، حتی بهترین ناشران ما هم از طریق این نرم‌افزار اقدام به قلم گیری و رنگ گذاری می کنند و به طور کلی قلم استاد در کار وجود ندارد و همه صنعت چاپ محدود به فتوشاپ است. به همین دلیل از شیوایی و شیرینی کارها کاسته شده است.
 
وی درباره کیفیت کار هنرمندان کنونی بیان کرد: امروزه هنرمندانی وجود دارند که به درستی بر اساس محتوای متن کتاب‌ها، تذهیب ها و تشعیر هایی ساخته اند که دارای ویژگی های منحصر به فرد هستند. عده ای هم هستند که  از همان فرم ها و ساختارهایی که در دوره صفوی برای این هنر ها رایج بوده استفاده می کنند و همان ها را تکرار می کنند؛ البته به نام خودشان!

فقط چند استثناء در خلاقیت و ایجاد تحول
طریقتی در پاسخ به این سوال که آیا تحولات چشم گیری را در کتاب آراییِ چند دهه اخیر می توان دید؟ گفت: بسیاری دارند تقلید می کنند. از این‌رو در سطح وسیعی نمی توان گفت تحولاتی در این هنرها رخ داده است. در عین حال استثناهایی مانند استاد فرشچیان هستند که توانسته اند تحولاتی را ایجاد کنند. در مجموع باید گفت  چون کتاب آرایی در طول تاریخ به شکل گروهی انجام می شده و در حال حاضر چنین نیست، معاصران ما هرگز نمی توانند، شیرینی و ماندگاری آن کارها را ایجاد کنند. اگر یک برگ از شاهنامه شاه طهماسب را نگاه کنید در تمام زمینه های قلم گیری، رنگ گذاری و... خودتان تفاوت را متوجه خواهید شد. 

وی درباره این‌که تا چه میزان به مساله نوآوری در کارهایش می اندیشد؟ گفت: من همواره این موضوع را در نظر داشته ام و شما در هر کتاب یا پوستری از من می‌بینید که با کارهای قبلی ام متفاوت است. اخیرا کتابی را کار کرده ام که حدود 102 قطعه از آثار خوشنویسی استاد امیر خانی است و فکر می کنم از نظر فضاسازی ها و فرم در این کتاب تحولاتی در هنر تذهیب ایجاد کرده ام که البته باید کارشناسان هم این نظر را تایید کنند.

طریقتی با تایید اهمیت حضور خلاقانه در کتاب آرایی قرآن ها اظهار کرد: می توان هر سوره قرآن را فراخور محتوای آن و به شکلی متفاوت از باقی سوره ها تذهیب کرد، این کار در طول تاریخ به آن شکل انجام نشده و در دوره حاضر کارهای کمی انجام شده است. اما کارشناسان دارالقرآن هنوز نظر قطعی را به هنرمندان نداده اند و به نتیجه قطعی نرسیده اند که این کار انجام بشود یا نه. خود من برای قرآنِ به خط ریحان که اخیرا استاد احصایی کتابت آن را در دست دارند چند سوره  را به عنوان نمونه تذهیب کردم که برای هر سوره متفاوت بود و خیلی از کارشناسان هم از این موضوع استقبال کردند. 

اوایل انقلاب خیلی ها اصلا معنای تذهیب را نمی دانستند
این هنرمند در ادامه با اشاره به این‌که در طول تاریخ همواره حکومت حامیان اصلی این هنرها بوده اند اظهار کرد: متاسفانه دولتمردان ما عموما به هنر بی توجهند و بعد از انقلاب متولی اصلی ما که وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی باشد، هیچ گونه توجهی را به حرکت های هنری نداشته است. تنها خود هنرمندان با تلاش و ممارستی که داشتند توانسته اند این هنرها را تا امروز ادامه دهند و زنده نگه دارند. در اواخر قاجار و اوایل پهلوی هنرمندان نگارگر ما دیگر به تعداد انگشتان دست رسیده بودند اما بعد از انقلاب هنرمندان با همت خودشان توانستند این هنرها را دوباره مطرح و عرضه کنند. 

وی در این باره افزود: در موسساتی مانند انجمن خوشنویسان و دیگر انجمن ها بود که این هنرها دوباره رواج یافتند. اوایل انقلاب خیلی ها اصلا معنای تذهیب را نمی دانستند. واضح است که این هنرها در دوره ای به شکل جدی و ماندگار حمایت و رونق یافتند که دولتمردان و پادشاهانی چون شاه تهماسب که خود در نقاشی و خوشنویسی دستی داشت و شاگرد آقا میرک بود، به آن‌ها توجه کرد. توجه و علاقه شاهان صفوی به هنر سبب شد تا این هنرها دوران اوج خود را تجربه کنند و این دوره را عصر طلایی نگارگری ما به حساب آورند.

وزارت ارشاد باید در این زمینه هزینه کند
محمد طریقتی تاکید کرد: بهترین راه در این زمینه این است که دولت نگاهش را به ماجرا عوض کند و راه هایی را برای به طور کلی کتاب و کتابخوانی بگشاید. در ایران لازم است امکان دسترسی عموم به کتاب بیشتر شود. تنها وزارتخانه ای که می تواند به این موضوع بپردازد وزارت فرهنگ و ارشاد است که با این بودجه کلانی که برای هنرهای تجسمی دارد لازم است در این زمینه هزینه کند و کمک حال ناشران شود و مثلا از ناشری که دوهزار جلد کتاب را منتشر می‌کند500 نسخه خریداری کند. این حداقل کاری است که می تواند انجام شود.

محمد طریقتی از هنرمندان مطرح عرصه تذهیب و نگارگری است. وی ضمن برپاییِ نمایشگاه هایی متعدد در کانادا، سوریه، لبنان، ایتالیا، انگلستان، و ترکیه، در پنجمین نمایشگاه قرآن کریم به عنوان خادم قرآن کریم (تذهیب قرآن کریم) با دریافت لوح افتخار از ریاست جمهوری اسلامی ایران حجت‌الاسلام خاتمی مورد تقدیر قرار گرفت.