به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، جلسه معرفی، بررسی و نقد کتاب «تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر» با حضور یوسف خان‌محمدی، مؤلف کتاب و محمدعلی حسین‌زاده، منتقد عصر روز گذشته 24 تیرماه در سالن کنفرانس موزه دفاع مقدس برگزار شد.

خان‌محمدی در ابتدای این نشست با بیان این‌که موضوع کتاب، تفسیر معطوف به سیاست و اصلاح اجتماعی است و به نظامی آزاد و عدالت‌محور در جامعه توجه دارد، گفت: اهمیت این رویکرد تفسیری آن است که ما را به شیوه‌ای جدید در حکومت‌داری، تعاملات اجتماعی و روابط بین‌المللی و روابط فرد، جامعه و خداوند رهنمون می‌کند.

وی با بیان این‌که این کتاب از سه بخش اصلی تشکیل شده است، گفت: بخش اول کتاب به زمینه‌های شکل‌گیری بازگشت به قرآن و بازفهم آن و  دلیل گرایش به تفسیر سیاسی و اجتماعی قرآن کریم می‌پردازد زيرا تفسیر سیاسی قرآن امر جدیدی است که در ایران معاصر اتفاق افتاده و پیش از آن، سابقه‌ای نداشته است.

خان‌محمدی افزود: از  دلایل توجه مفسران به تفسیر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرآن کریم، استبداد حکام است؛ این تفاسیر در دوره مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی شکل گرفته و تا به امروز نیز ادامه پیدا کرده است. آن‌ها برای مهار استبداد دست به دامان قرآن شدند تا جامعه ایران را از استبداد رهایی بخشند.

وی با بیان این‌که فقدان آگاهی از دیگر دلایل گرایش مفسران به تفسیر سیاسی و اجتماعی قرآن کریم است، اظهار کرد: بهترین کتاب برای آگاه کردن توده مردم قرآن است.

خان‌محمدی عنوان کرد: مشکل دیگری که در آن دوره بود، شیوع اوهام، خرافات و یأس و تقدیرگرایی در جامعه است. مردم برای این‌که مشکلات جامعه را حل کنند، به تقدیر و خرافه پناه می‌بردند که برای مبارزه با این مسایل تفسیر سیاسی قرآن لازم و ضروری به نظر می‌رسید.

وی یکی دیگر از مشکلات جامعه را شیوع دو تفکر بزرگ مارکسیسم و لیبرالیسم دانست و گفت: به ویژه مارکسیسم در جهان معاصر اکثر کشورهای خاورمیانه و اسلامی را در نوردید اما تنها کشوری که نتوانست به صورت کامل آن را تصرف کند ایران بود. یکی از عوامل مهار مارکسیسم در ایران تفاسیر سیاسی و اجتماعی از قرآن بود.

خان‌محمدی به بخش دوم کتاب اشاره کرد و گفت: بخش دیگر کتاب تمرکز بر پیشگامان تفسیر سیاسی قرآن است. در این بخش سه متفکری که برای اولین بار تفسیر سیاسی قرآن را ارایه کرده‌اند، معرفی شده است.

وی افزود: اولین فردی که به تفسیر سیاسی قرآن روی آورده، سیداسدالله خرقانی بود که با استناد به قرآن، دموکراسی اسلامی را برای اولین بار در ایران مطرح کرد. خرقانی معتقد بود که می‌توان از قرآن روشی از حکومت‌داری را که در آن استبداد نباشد ارائه کرد.

خان محمدی ادامه داد: خرقانی بر اساس قرآن بیان کرد که احکام سیاسی اسلام جزو حقوق مشترکه افراد است؛ به این معنا که وقتی کسی در حوزه مدیریت و اداره جامعه دخالت کند، تک‌تک مردم در آن مساله حق دارند و حاکم باید از تک‌تک مردم اجازه بگیرد. او انتخابی بودن اولواالامر را نيز مطرح كرد که بر این اساس هر حاکمی باید از سوی مردم انتخاب شود.

وی اظهار کرد: دومین مفسر سياسي قرآن، شریعت سنگلجی است. وی برای اینکه تفسیر جدیدی از قرآن ارایه دهد، تفسیر قرآن به قرآن را مطرح کرد زيرا معتقد بود کلید فهم قرآن درون خودش قرار دارد. شريعت سنگلجی برای اولین بار مقاصد و اهداف قرآن کریم را بیان کرد که این مسئله در بیان امام راحل نیز وجود دارد. بحث قرآن و آزادی، قرآن و عقل گرایی و توحید سیاسی در تفسیر شريعت سنگلجی مورد بررسی قرار گرفته است.

وی به ویژگی‌های تفسیر آیت الله طالقانی اشاره کرد و گفت: ایشان بحث شوراگرایی را مطرح کردند که این مسئله بیشتر مواد قانون اساسی را تحت شعاع قرار داد. آزادی در قرآن، قانونمندی نظام اجتماعی و جهاد در قرآن از دیگر مباحثی است که آیت الله طالقانی مطرح کرده است.

خان‌محمدی در مورد سایر ویژگی‌های کتاب «تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر» گفت: در این کتاب برای نخستین بار منابع و تفاسیر منحرف گروه فرقان و مجاهدین خلق تجزیه و تحلیل و نقد شده است.

به گفته وی، سومین بخش کتاب به پیامدها و نتایج قرآن‌گرایی در ایران معاصر می‌پردازد. نخستین پیامد تفسیر سیاسی قرآن ارائه مدل حکومتی از قرآن در جامعه بود و دومین تأثیرش مشروعیت‌زدایی از سلطنت بود. مفسران در این دوره هم حکومت‌داری و استبداد را نفی کردند و هم یک مدل حکومتی ارایه کردند.

نكته‌هايي در نقد كتاب
در ادامه این نشست محمدعلی حسین‌زاده در نقد ویرایشی كتاب «تفسیر سیاسی قرآن کریم در ایران معاصر» گفت: این کتاب اصلاحات ویرایشی زیادی می‌خواهد؛ هم در برخی قسمت‌ها اغلاط مربوط به کاربرد فعل وجود دارد و هم در شکل ارجاعات ایرادهایی مشاهده می‌شود. نقل قول‌ها نیز گاه خسته‌کننده می‌شود که به نظر می‌رسد نیاز به یک بازبینی ویرایشی دارد.

وی به نقد محتوایی کتاب «تفسیر سیاسی قرآن در ايران معاصر» پرداخت و اظهار کرد: روش به کار گرفته شده در این کتاب روش استوارت هیوز است که انتخاب این روش مناسب برای تألیف این کتاب نیست. همچنین این روش به‌خوبی فهمیده و برای این کتاب به کار گرفته نشده است.

این منتقد کتاب در مورد روش هیوز گفت: هدف هیوز در کتاب‌های خود این است که سبک فکری و اندیشه حاکم بر یک زمانه را درک كند و توضیح دهد و نقش متفکران بزرگ و گاه متفکران کوچک را بررسی کند؛ در واقع روح حاکم بر زمانه خاص را می‌خواهد بررسی کند. از طریق این کار می‌خواهد مجموعه‌ای از اندیشه‌های متنوع و متفاوت را به یکدیگر اتصال دهد.

حسین‌زاده افزود: در کتب هیوز از تجربه و زندگی متفکران صحبت می‌شود اما به این معنا نیست که او به مسائل اجتماعی توجه کرده باشد. بحث هیوز بیشتر مسائل فکری است که در جامعه وجود دارد. هدف هیوز بررسی تعامل اندیشه‌ها و واقعیات اجتماعی نیست و به همین دلیل بحث تاریخ در کتاب هیوز کمتر دیده می‌شود.

وی گفت: ما اینجا با یک متن و تفاسیر مربوط به این متن روبه‌رو هستیم. در نظریه هیوز متن وجود ندارد و نمی‌توان از این روش استفاده کرد. شاید به نظر می‌رسد روش های هرمونوتیکی بیشتر می‌توانست به این نظریات کمک کند.

حسین‌زاده اظهار کرد: در بحث چارچوب نظری هم مجموعه‌ای متفکران در کنار هیوز آورده شده‌اند؛ مثل علامه طباطبائی، آیت‌الله مطهری و شهید صدر که این افراد با آنچه هیوز مطرح کرده فاصله دارند و نمی‌توانند منظور مؤلف برای این ترکیب را برسانند.

حسین‌زاده در مورد عنوان کتاب نیز گفت: وقتی خواننده عنوان «تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر» را می‌بیند تصور می‌کند که بحث اصلی جریان‌های تفسیری است و نه افراد و مفسران در حالی که در متن، بیشتر، از مفسران و اندیشه آنها صحبت شده نه از تفسیر سیاسی قرآن.

وی اظهار کرد: مؤلف بر این باور است که تفسیر سیاسی قرآن اندیشه‌ای نص‌محور و درونگراست اما در متن و در روش‌شناسی می‌بینیم که مؤلف از واقعیت‌های بیرونی تأثیر پذیرفته است. نص و درون‌گرایی زمانی است که از فضای سیاسی و اجتماعی بتوانید جدا شوید اما احتمال اینکه متأثر از واقعیت باشید و به شدت نص‌گرا و درون‌گرا باشید، کم است.

حسین‌زاده با بیان اینکه مؤلف، تفسیر سیاسی را تفسیر موضوعی قرآن بیان می‌کند، گفت: تفسیر موضوعی لزوماًمتأثر از واقعیت نیست و می‌تواند فارغ از واقعیت نوشته شود. مؤلف كتاب به تعامل از یکسو و درون‌نگر بودن از سوي ديگر اشاره می‌کند که به نظر می‌رسد تعارضی بین این دو وجود دارد. 

وی با اشاره به صفحه 19 این کتاب گفت: در این صفحه به آشنایی ایزوتسو با شريعت سنگلجی اشاره شده که شباهت تفكر این دو ممکن است اما سندی بر آشنایی ایزوتسو با شريعت سنگلجی وجود ندارد. از صفحه 24 کتاب به بعد از نظریه زبان، گفتمان، جامعه شناسی معرفت و بعداً از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی استفاده می‌شود که باعث آشفتگی روش می‌شود. 

وی در پایان بیان کرد: در صفحه 42 مطلبی از هیوز آمده که جای آن اینجا نیست و به درد این بحث نمی‌خورد؛ همچنین در آخر این قسمت اشاره‌ای شده به اینکه چگونه از این روش استفاده شده اما باید مفصل‌تر به این موضوع پرداخته شود.

بيست‌ودومين نمايشگاه بين‌المللي قرآن كريم تا پايان تيرماه در باغ‌موزه دفاع مقدس ميزبان علاقه‌مندان است.