خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- سمیه حسن‌نژاد: دکتر مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه زلزله که از فعالان ترویج علم است، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب به بهانه «روز قلم» از انتظارات مولفان و اهالی علم از مسوولان، فعالیت ناشران در حوزه ترویج علم و دلایل کم‌مهری مخاطبان به آثار علمی سخن به میان آورد.  

انتظارات و درخواست‌های شما از مسوولان و فعالان حوزه نشر چیست؟ 
انتظار جامعه متخصص و اعضای هیات علمی از مسوولان و  فعالان حوزه نشر، نگاهی فرهنگی به مساله نشر و توجه به اهمیت ترویج و نشر علم و فرهنگ از طریق حمایت از نویسندگان و مترجمان است. در سال‌های اخیر قیمت کتاب و مجلات در حدود سه برابر افزایش یافته است. نگاه صرفا اقتصادی برخی ناشران، بی‌گمان موجب می‌شود بخشی از تولیدکنندگان (نویسندگان) از چرخه خلق آثار جدید و بازنشر آثار قبلی‌شان حذف شوند.

از سوی دیگر، نویسندگان نیز باید به اهمیت کتاب و مجلاتی که تولید می‌کنند و نیاز جامعه و مخاطبانشان (چه مخاطبان خاص و نخبگان و متخصصان یک حوزه تخصصی و چه مخاطبان عام) توجه کنند. 

مولفان باید متوجه باشند که علاقه و ذوق کافی نیست. اگر نویسنده‌ای فقط به این عوامل بسنده کند، این امکان وجود دارد که برای یافتن ناشر مناسب دچار مشکل شود و در نهایت زمینه‌های حذف از فرایند نشر را برایش به ارمغان بیاورد. 

با توجه به فعالیت شما در حوزه ترویج علم،‌ تلاش بازار نشر برای تولید این آثار را چگونه می‌بینید؟
در این حوزه نقش ناشران خصوصی در سال‌های اخیر اعم از ناشران خصوصی بزرگ و ناشران کوچک موثر و پررنگ بوده است؛ کارهای بسیار جالب و باارزشی انجام داده‌اند. این ناشران کتاب های ترویجی را در زمینه‌های مختلف علمی به‌صورت ترجمه یا تالیف منتشر کرده‌اند و خوشبختانه مخاطبان به‌ویژه کودکان نوجوانان از بعضی کتاب‌های این حوزه و محصولات فرهنگی چند‌رسانه‌ای آن استقبال خوبی کرده‌اند.

یک نمونه موفق از ناشران خصوصی بزرگ که در زمینه ترویج علم در سال‌های اخیر موفق عمل کرده‌ به باور من «انتشارات فاطمی» است. از ناشران خصوصی کوچکتر که ابعاد و تشکیلاتی به وسعت موسسه انتشارات فاطمی ندارند اما تولیدات خوبی در زمینه کتاب‌های علمی (به‌ویژه ترجمه آثار معتبر و بهروز علمی) دارند، به نظرم «انتشارات مازیار» است که طی سال‌های اخیر (به‌ویژه در دهه اخیر) فعالیت‌های خوبی انجام داده است.

نقش ناشران دولتی در حوزه تولید آثار مرتبط با مقوله ترویج علم را چطور ارزیابی می‌کنید؟
موضوع ناشران دولتی در این زمینه متفاوت است. بعضی ناشران دولتی با توجه به حوزه تخصصی خود فعالان خوبی در زمینه ترویج علم بوده‌اند. انتشارات وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بازرگانی و وزارت نفت برای ترویج مطالب علمی و متن‌های معتبر علمی در حوزه تخصصی این وزارتخانه‌ها، نمونه‌هایی از این دست هستند.
 
اما برخی ناشران خصوصی و دولتی هم هستند که به ظاهر کتاب‌های علمی منتشر می‌کنند اما وقتی از نظر محتوای علمی به کتاب‌های مربوطه مراجعه کنیم شاهدیم که بیشتر این کتاب‌ها، محتوایی «شبه علمی» دارند و یا ترجمه‌های غلط و غیرعلمی از کتاب‌های علمی هستند که در کشورهای دیگر (بیشتر انگلیسی‌زبان) منتشر شده‌اند. 

این نوع فعالیت‌ها که به ظاهر ترویج علم به حساب می‌آیند، در جهت خلاف مسیر توسعه و ترویج تفکر و اطلاعات علمی منتشر می‌شوند و بیشتر ترویج خرافات و شبه‌علم هستند. بعضی از این نوع آثار به دلیل ظاهر و محتوای جذاب (اما آمیخته به شبه‌علم) بسیار پرفروش‌اند. به باور من چنین معضل فرهنگی در کشور ما وجود دارد که برای حل آن افراد صاحب صلاحیت و مسوول نباید ساکت بنشینند.

با شنیدن عنوان «روز قلم» اذهان بیشتر به آثار ادبیات داستانی معطوف می‌شود. چرا؟
بیشتر نشریات و کتاب‌هایی که از دوران کودکی و به‌عنوان نخستین کتاب‌ها با آن‌ها آشنا می‌شویم، کتاب‌های داستانی هستند بنابراین کاملا طبیعی است که در ابتدا با شنیدن «روز قلم» به یاد کتاب‌های داستانی بیفتیم. نباید از یاد برد که ادبیات داستانی همواره در تمام جهان از پرفروش‌ترین کتاب‌ها بوده و مردم کتابخوان بیشترین اقبال را نسبت به آن‌ها داشته‌اند.
 
در نمایشگاه کتاب سال 2014 پاریس که از اول تا چهارم فروردین سال 1393 برگزار شد، اعلام شده که طی سال گذشته، 365 میلیون نسخه کتاب در فرانسه به فروش رفته است که از این میان بیشترین استقبال مربوط به کتاب‌های رمان و کتاب‌های داستانی مصور (science fiction) بوده و جایگاه سوم نیز به آثار تاریخی اختصاص دارد. 

آیا کم‌کاری مولفان حوزه علم موجب ایجاد این نگاه شده است؟
تا حدی این نوع نگاه به کم‌کاری مولفان حوزه علم و بخشی دیگر بدون شک به مظلومیت حوزه علم در ایران مربوط است. برای توسعه حوزه عمومی و ترویجی علم و کتاب‌های علمی لازم است تا به این بخش توجه خاص شود. در واقع حمایت‌های ویژه دولتی و حاکمیتی لازم است. 

پیشنهاد شما به مولفان و مترجمان آثار حوزه علم برای جذب مخاطب بیشتر چیست؟
انتخاب عنوان و مطلب مناسب، لازم، مفید و به‌روز، استفاده از مصداق‌ها و موضوعاتی که مبتلابه مردم و به‌عنوان مساله نزد هم‌میهنان ما مطرح است، در جذب مخاطب بیشتر موثر خواهد بود.