در هر حال، رشد سریع سالمندی طی دهه‌های اخیر، توجه بسیاری از اهل نظر را جلب کرده است. در ضمن، ظهور چنین پدیده‌ای، مسوولیت سنگین رسیدگی به آن‌ها را به وجود آورده و همراه با رشد سالمندی، تغییرات جمعیتی و اجتماعی دولت‌ها را بر این داشته تا برای مراقبت‌های بهداشتی و اجتماعی نسبت به این افراد، بودجه‌های لازم را اختصاص دهند. دکتر شیخی که از جامعه‌شناسان و استادان به نام ایران است و تألیفات و ترجمه‌های بسیاری در حوزه خانواده دارند، متوجه وضعیت جمعیت ایران که در جهت سراشیبی سالمندی است، شده و کتاب جامعه‌شناسی سالمندی را به رشته تحریر درآورده است.
کتاب جامعه‌شناسی سالمندی نوشته «دکتر محمدتقی شیخی» (استاد دانشگاه الزهرا) توسط نشر حریر با مقدمه‌ای از نویسنده، در 15 فصل به چاپ رسید. این نویسنده در مقدمه کتاب به این نکته مهم می‌پردازد که «وجوه مختلف اجتماعی، اقتصادی، سلامت و ... این جمعیت را با بهره‌گیری از آخرین دیدگاه‌ها، مورد بررسی قرار می‌دهد. آشنا‌شدن با جامعه‌شناسی سالمندی، به ویژه توسط گروه‌های سنی جوان و دانشجو، به آینده‌نگری و برنامه‌ریزی برای آن‌ها بسیار کمک می‌رساند.»
ارزیابی ابعاد سالمندی در کتاب
نویسنده در فصل اول به مباحث تأمین امنیت دوره‌ی سالمندی، مستمندی و کهولت و اقدامات خودیارانه می‌پردازد و در صفحه 15 کتاب می‌نویسد: «یکی از وظایف عمده جامعه‌شناسان و شاخه علمی سالمندشناسی، همانا پرداختن به این پدیده و ارزیابی ابعاد مختلف آن طی دوره‌های آتی است. نظریه‌ی طبقه‌بندی سنی نیز تاکید بر نقش ساختار اجتماعی در فرآیند سالمندشدن فرد در جامعه دارد.»
نویسنده در ادامه بحث به کشورهای جهان سوم نیز اشاره کرده و اعتقاد دارد این کشورها طی سال‌های آتی، منابع مورد‌نیاز را برای پاسخگویی به نیازهای جمعیت سالمند خود در اختیار نخواهند داشت. که این نکته در کشوری مثل ایران نیز قابل توجه است. در راستای این بحث نویسنده در صفحه 26 به جوامع سنتی پرداخته و می‌نویسد «در حالی که امروزه مسائل مربوط به سالمندی در جوامع سنتی از اهمیت خاصی برخوردار است؛ و سیاستگذاران به طور رسمی به آن می‌پردازند، جوامع رو به توسعه در پرداختن به این مهم پیشرفت‌های زیادی نداشته‌اند. همین‌طور، جوامع صنعتی به دنبال تغییر شاخص‌های جمعیتی خود از نوع کاهش باروری، کاهش مرگ و میر، بهبود کیفیت بهداشت و ...، جمعیت سالمند آن‌ها رو به افزایش است. این کشورها، امروزه سرمایه‌گذاری‌های فراوانی در زمینه‌ی جمعیت سالمند خود به عمل می‌آورند.»
بررسی پارادوکس‌های سالمندی
بررسی آثار سالمندی بر تولید، آموزش، سن و کار، تناقض (پارادوکس) کار و سالمندی، دیدگاه‌های مربوط به بازنشستگی و بازنشستگی به عنوان یک نهاد اجتماعی از جمله موارد مهمی است که از منظر نگارنده در این کتاب بررسی شده است.مولف در صفحه 112 کتاب نوشته است: «سه موضوع سالمندی، سلامت و جامعه، ضمن اینکه ارتباط تنگاتنگی باهم دارند، تاثیر بسیاری بر یکدیگر می‌گذارند و موضوعاتی چون سلامت، تغذیه، حفاظت از مصرف‌کننده سالمند، مسکن و محیط زیست، خانواده، رفاه اجتماعی، تامین درآمد، اشتغال، آموزش و ... هر یک در جای خود سهم مهمی در سلامت سالمندان در جامعه دارند.»
جبران خلا اطلاعاتی جوانان درباره سالمندان در کتاب
در بیان نکات قوت این کتاب و در بررسی محتوایی آن می‌توان گفت، آشنا‌شدن با «جامعه‌شناسی سالمندی» به ویژه توسط گروه‌های سنی جوان و دانشجو، به آینده‌نگری و برنامه‌ریزی برای آن‌ها بسیار کمک می‌رساند. در حالی که کشورهای صنعتی به خوبی این پدیده را مدیریت می‌کنند و همواره در مسیر ساماندهی و سرمایه‌گذاری‌های لازم دریغ نمی‌ورزند، در جوامع در حال توسعه نیز، روبه‌رو شدن با این پدیده اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل، خلأ اطلاعاتی در خصوص این گروه، در این جوامع باید به سرعت جبران شود و این میسر نمی‌شود مگر به یاری دو بازوی علمی و اجرایی دانشگاهیان و سیاستگذاران و مسئولان مرتبط با این مسأله و با پژوهش‌های لازم و آماده‌سازی آثار و اطلاعات دقیق. در این صورت است که می‌توانیم برای این جمعیت بازنشسته به معنای عام آن، زندگی رضایت‌بخش و با نشاطی را زمینه‌سازی و فراهم کنیم.
این کتاب کمک مناسبی برای دستیابی به ساختار اجتماعی مناسب، یعنی تعاملات اجتماعی باثبات بین این جمعیت با نظام خانواده، نظام آموزش و پرورش، نظام مراقبت‌های بهداشتی و ... است که همگی مسئولیت‌هایی به عهده دارند که تاکنون نتوانستند با یک کار جمعی به توانمندی‌‌سازی سالمندان در رویارویی با مشکلات خاص دوران سالمندی کمک کنند. همچنین تلاش کتاب جامعه‌شناسی سالمندی بر این است تا ساختارهای اجتماعی ـ فرهنگی تاثیرگذار بر این پدیده را شناسایی کند و بتواند مفهوم سرمایه‌ی اجتماعی و رفاه اجتماعی را در تعاملات سالمندان در سازمان‌های دست‌اندرکار عملیاتی سازد.
جای تبیین در کتاب خالی است
این کتاب نیز مانند سایر آثار خالی از ابهام و ضعف نیست. با وجود اینکه کتاب تالیفی است ولی نویسنده تقریبا از منابع داخلی استفاده نکرده و در واقع مطالب ارایه شده در کتاب بیشتر ترجمه است تا تالیف. ایرادات تایپی نیز در جای جای کتاب به چشم می‌خورد.
ایراد دیگر این کتاب این است که مسائل مختلف سالمندی در کشورهای مختلف و ایران بیان‌شده در آن بیشتر حالت توصیفی دارد تا تبیینی. همچنین کتاب فاقد یک نتیجه‌گیری تبیینی و تحلیلی در پایان کتاب و هر فصل است.
فهرست نام‌ها و واژهنامه در پایان کتاب از جمله موارد نقد کتاب است؛ گاهی ممکن است خواننده در تحلیل معنایی یک کلمه دچار ابهام شود، در این‌گونه موارد، مراجعه به واژهنامه بسیار کارگشاست.
به لحاظ مفهوم‌پردازی نظری نیز، نویسنده‌ی محترم تقریبا بی‌توجه بوده است و تنها در فصل پانزدهم به سه نظریه به طور مختصر اشاره می‌شود.
در پایان متذکر می‌شوم، کتاب جامعه‌شناسی سالمندی در شرایطی که بحث سالمندی جمعیت را در پیش داریم، می‌تواند به عنوان یک منبع معتبر در درس جامعه‌شناسی سالمندی مورد استفاده قرار گیرد.-
نظر شما