خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ انتشارات حکمت نزدیک به 41 سال است که در حوزه تخصصی دین و اندیشه فعالیت می‌کند و اکنون در بازار کتاب ایران از ناشران معتبر در حوزه دین و فلسفه به شمار می‌آید. آنچه در پی می‌آید گفتوگو با محمد حسین غفاری، مدیر عامل این انتشارات است که به بهانه نمایشگاه کتاب با او انجام گرفته است.
- ممكن است کمی درباره زمينه‌هاي تازه فعالیت انتشارات حکمت بگوييد؟ 41 سال است كه از آغاز تاسیس انتشارات حكمت مي‌گذرد و عمده فعاليتش در حوزه فلسفه، عرفان، علوم معارف اسلامي و به طور كلي علوم معقول بوده است. اما از 5 سال گذشته تصميم گرفتيم سياست‌گذاري‌هاي جديدي را اعمال كنيم و به همين دليل مجموعه‌هاي جديدي را به گرایش‌های کاری انتشارات اضافه كرديم. براي اجرايي كردن اين كار، انتشارات «بصيرت» تاسيس شد. در انتشارات بصيرت كتاب‌هايي كه در حوزه علمی قرار می‌گیرند، منتشر مي‌شوند. در حوزه كودك هم به صورت جدي وارد شديم. در حوزه كتاب‌هاي گردشگري نيز با تشكيل «گروه مرجان» كار خود را ادامه مي‌دهيم. همچنین در حال حاضر انتشار دائرةالمعارف قرآن و دائرةالمعارف تشیع یکی از کارهای اساسی و مهم است که حکمت هدایت و شکل گیری آن را بر عهده دارد.
- دغدغه «حکمت» به دین، اندیشه و انديشه ديني از کجا نشأت می‌گیرد؟
حكمت در دهه نخست سال 50 يك ناشر سياسي و مذهبي بود. در آن دهه تنها ناشر سیاسی ـ مذهبی که وجود داشت، «شرکت سهامی انتشار» بود که آن هم دقیقاً در همان سالی که حکمت تاسیس شد، تعطیل شده بود. در حقیقت حکمت تنها ناشر مذهبی بود که به شیوه مدرن سال‌ها فعالیت می‌کرد. البته ناشران مذهبی وجود داشتند ولی به سبک سنتی فعالیت می‌کردند مثل «دارالکتب اسلامیه» و امثال آن. تأسیس حکمت در آن سال‌ها شور و شعف فراوانی را در دل جوانان مسلمانان و متعهد به وجود آورده بود که حکایات جالبی دارد که مجالش در اینجا نیست. همچنین انتشارات حكمت پيش از تاسيس «انتشارات صدرا» انتشار آثار شهيد مطهري را برعهده داشت. رفته رفته علایق بنیانگذار حکمت ــ دکتر حسین غفاری ــ از یک سو و همچنین خلأ بسیار زیادی که در حوزه فلسفه و عرفان وجود داشت مسبب آن شد که «حکمت» به عنوان یک ناشر مطرح و باسابقه در حوزه فلسفه ــ اعم از فلسفه اسلامی و فلسفه غرب ــ و عرفان شناخته شود.
فکر نمی‌کنید فعالیت شما در حوزه‌های تازه، زمینه دیرین کار شما را کمرنگ کند؟
در ايران بنا بر آمار رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نزديك به 12 هزار ناشر فعاليت دارند كه از اين تعداد حدود 200 ناشر به صورت حرفه‌اي كار می‌کنند و در میان آنها نزدیک به 50-60 ناشر، برجسته و ممتاز هستند. هر يك از اين ناشران در يك حوزه تخصصي شاخص‌اند. به طور مثال «نشر ني» در حوزه كتاب‌هاي علوم اجتماعي، جامعه‌شناسي و اقتصاد شناخته شده است ولی این بدین معنی نیست که نی در حوزه‌های دیگر مثل فلسفه فعالیت نمی‌کند. ولی طبیعتا حضورش در موضوعات تخصصی خودش پررنگ‌تر است و طبعا در آن پرآوازه‌تر است؛ یا مثلا انتشارات «فرهنگ معاصر» در حوزه فرهنگنامه.
حكمت هم یکی از بنام‌ترین و با سابقه‌ترین ناشرانی است که به صورت حرفه‌ای در زمینه فلسفه فعالیت دارد. به جرأت می‌توان گفت اعضاي شوراي سياستگذاري حكمت از بهترین متخصصانی هستند که در حوزه فلسفه در کشور وجود دارند و بالطبع آن ارتباطات و تخصص ما در حوزه فلسفه در صنعت نشر کشور از جایگاه ویژه‌ای بهره‌مند است.
- به عنوان یک ناشر فعال در حوزه دین و اندیشه با چه مشکلاتی در نشر این گونه آثار مواجهید؟
کاهش شمارگان کتاب مهم‌ترین معضلی است که در حال حاضر با آن مواجهیم. در حوزه ممیزی نیز حساسيت‌ها روي موضوع دین بالاست. البته من با کسانی که خواهان حذف روند بررسی انتشار کتاب قبل از چاپ هستند، مخالفم. جامعه ما به چنین بلوغی نرسیده که بتوان چنین روندی را در آن پیاده‌سازی کرد؛ به ویژه با این ناملایمت‌هایی که در حال حاضر در بسیاری از ساحات کشور ما قابل مشاهده است. ما با توجه به وجود گروه‌هاي تندرو و افراطي خودسر نيازمند ضمانت جدی براي چاپ آثارمان هستيم. به طور مثال اگر كتابي در حوزه فلسفه يا انديشه چاپ شود كه چندان از نظر عده‌اي با ارزش‌هاي جامعه هماهنگ نباشد (به مانند گروهی که فلاسفه را تکفیر می‌کنند) در صورت نداشتن تاییدیه ارشاد هرلحظه ممكن است ناشر از سوي گروه‌هاي تندرو مورد حمله و هجمه قرار گيرد. پس با توجه به اينكه جامعه ما به درجه‌اي از بلوغ نرسيده كه بتواند بايدها و نبايدهاي خود را رعايت كند بنابراين بايد سازمان‌هايي وجود داشته باشند كه با اعمال مميزي و صدور مجوز چاپ، تاييديه‌ای را براي چاپ يك اثر صادر كنند. وقتي ارشاد مجوز چاپ يك كتاب را صادر مي‌كند در واقع بدين معني است كه اين كتاب از نظر مسوولان ما تایید شده است و کاری خلاف آن، تعدی به حقوق ناشر و تجاوز به قانون به حساب می‌آید.
یعنی شما سازوکار کنونی ممیزی را تأیید می‌کنید؟
اينكه اين سازوكار براي مميزي درست است يا خير، بحث ديگري است. يكي از مشكلاتي كه در اين حوزه وجود دارد اين است كه حوزه مميزي یک حوزه خاکستری است. نگاه مردم به کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، نگاه مثبتی نیست. اين مشكل موجب شده تا افراد نخبه و فرهيخته ما ترجيح دهند كه وارد حوزه مميزي نشوند. بنابراين اين جايگاه را افرادي مي‌گيرند كه شايد تخصص لازم در حوزه‌هاي مربوط به خود را نداشته باشند و نتوانند بايدها و نبايدها را به درستي تشخيص دهند.
اين گونه است كه برخي آثار در ارشاد ساليان سال به دلایل واهی خاك مي‌خورد تا مجوز بگيرد. از سوي ديگر قوانين مرتبط با مميزي شفاف نيست و طرفين ما در اين بحث مشخص نيستند به طور مثال به ما گفته مي‌شود كه كتاب شما فلان ايراد را دارد. بعد به مسوول مربوط مراجعه مي‌كنيم و او ما را به شخص ديگري ارجاع مي‌دهد. در واقع مقام پاسخگو در این باب وجود ندارد. پس اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قوانين را در زمينه ممیزی شفاف‌سازي کند و مستندات عدم صدور مجوز هر کتاب را نشان دهد و همچنين افرادي را كه شايستگي و توانايي انجام مميزي را دارند، در اين مسوولیت قرار دهد، طبیعتاً مشکلات کمتری را در این زمینه خواهیم داشت. از سوی دیگر اگر قوانین شفاف و روشنی در این باره وجود داشته باشد ناشران ما خود تدابیر لازم را برای انتشار یک اثر در جامعه ایران فراهم می‌کنند.
- یکی از مشکلاتی که به ویژه در این دو سال اخیر باعث ورشکستی ناشران بسیاری شد گرانی کاغذ بود. انتشارات شما با این مشکل چگونه کنار آمد؟
در 4 سال اخير اوضاع نابسامان بود و به دليل گراني كاغذ ثبات بر بازار حاكم نبود. ما هم نمي‌توانستيم پيش‌بيني داشته باشیم و براين اساس برنامه‌ريزي كنيم. اما پس از تغيير دولت امروز بازار كاغذ تا حد زيادي به آرامش رسيده است. از سوي ديگر بايد در نظر داشت كه مخاطبان و خريداران كتاب از حیث مالی بيشتر از طبقه متوسط و ضعيف جامعه هستند. بنابراين با توجه به تورم و ميزان رشد حقوق افراد به دليل گراني كتاب نخستين چيزي كه از سبد خانواده حذف مي‌شود كتاب است. ما نيز به دليل گراني كاغذ مجبوريم شمارگان كتاب را پايين بياوريم و از سوي ديگر قيمت كتاب بالاتر مي‌رود. به همين دليل اين گلايه مطرح مي‌شود كه كتاب گران است.
ـ نمایشگاه کتاب امسال را چگونه دیده‌اید؟ آیا فضای مصلا مناسب برگزاری نمایشگاه است؟
استقبال مردم نسبتا خوب بوده و الحمدلله وضعیت فروش کتاب‌های ما نیز روند مطلوبی را طی کرده است. اما معتقدم فضاي مصلا مناسب كار فروش كتاب و نمايشگاه نيست و البته اينجا بيشتر فروشگاه كتاب است تا نمايشگاه كتاب. اكنون 12 هزار ناشر در ايران فعاليت مي‌كنند در حالي كه آمريكا با آن ميزان جمعيت و سطح كيفي آثار تنها 400 ناشر دارد. طبیعی است که امکانات و خدمات سخت‌تر می‌شود.
در حال حاضر در نمايشگاه كتاب نزديك به دو هزار ناشر شركت كردند و اگر كسي بخواهد از نمايشگاه كتاب دیدن کند، حداقل سه روز طول مي‌کشد، اين در حالي است كه در نمايشگاه‌هاي كتاب خارج از كشور اين گونه نيست. البته من بعيد مي‌دانم بيشتر از 10 درصد از ناشران شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب، حرفه‌اي باشند. بنابراين بهتر است كه ناشران حرفه‌اي در يك مكان مجزا در نمايشگاه كتاب تجميع شوند تا مخاطب بتواند به صورت كامل اين آثار را ببيند چون نمايشگاه كتاب حتي مكان مناسبي براي استراحت مردم ندارد. از سوي ديگر كتاب‌ها نيز مي‌توانند به صورت موضوعي چیده شوند تا دسترسی مخاطبان به کتاب‌ها راحت‌تر شود.
ـ نمایشگاه کتاب چه کمکی به ناشران می‌کند؟
نمايشگاه كتاب بزرگترين برهه‌اي است كه به ناشران تزريق نقدينگي مي‌شود. بسياري از ناشران كوچك كه توان اقتصادي ندارند تنها با حضور در نمايشگاه كتاب و پولي كه از اين طريق به دست مي‌آورند ادامه حيات مي‌دهند. از سوي ديگر در بسياري از شهرستان‌هاي ما كتابفروشي به حد لازم وجود ندارد و بسياري از مخاطبان نمايشگاه كتاب از شهرستان‌ها به تهران مي‌آيند و اين به دليل این است كه كتابفروشي‌هاي شهرستان‌ها نمي‌توانند منابع اطلاعاتي مورد نياز مخاطبان خود را تأمين كنند. البته كتابفروشان نيز بيان مي‌كنند كه ناچارند براي دريافت سريع‌تر سرمايه‌هاي خود كتاب‌هاي كمك‌درسي و كتاب‌هاي زرد را به فروش برسانند.
بنابراین تا زمانی که شرايط درست نشود و ما نتوانیم عرضه مطلوب کتاب در کشورمان را فراهم آوریم نمي‌توانيم اين سيكل را حذف كنيم.
از سوی دیگر سيستم توزيع ما معيوب است و به دليل تزريق نقدينگي در نمايشگاه كتاب ناشران مي‌توانند فعاليت كنند. امسال افغانستان مهمان ويژه نمايشگاه كتاب بوده است. بايد از اين فرصت استفاده كرد و يك بازار جديد براي فروش كتاب در اين كشور ايجاد كرد.
ـ با توجه به این‌که بخش اعظمی از کتاب‌های حوزه اندیشه را کتاب‌های ترجمه‌شده تشکیل می‌دهند، ارزیابی کمی و کیفی شما از ترجمه آثار فلسفی در ایران چگونه است؟
ترجمه آثار فلسفي به لحاظ كمي در ايران مطلوب است اما به لحاظ كيفيت جاي سؤال دارد. زماني كه كتابي ترجمه مي‌شود ناشر دو سوم از هزينه‌هاي فروش كتاب را صرف چاپ آن مي‌كند. از سويي ناشر نمي‌تواند قيمت كتاب را بيشتر از يك ميزان و حد بالا ببرد. بنابراين مجبور است كه در اين حوزه هزينه‌ها را مديريت كند.
حکمت یکی از رسالت‌های خود را تربیت مترجمان توانا و فرهیخته می‌داند. كار مترجم جوان نيازمند ويراستار است و مشكل ترجمه بسياري از كتاب‌هاي ما ويراستاري است. شأن ويراستار با آنچه در خارج از ايران وجود دارد متفاوت است. بسياري از كتاب‌هاي مشهور دنيا اعتبارشان را از ويراستار خود مي‌گيرند اما همان‌طور كه گفتم ما به دليل محدوديت پرداخت و بودجه مجبوريم كه كار ترجمه را به ویراستاران متوسط بسپاريم. ويراستارهاي معروف ما نيز معمولاً يا سرشان شلوغ است يا اينكه هزينه بالايي را براي ويراستاري دريافت مي‌كنند. بع همین دليل بعضاً کارهایی هستند که آن طور که دلمان می‌خواهد سامان نمی‌گیرد.
ـ یکی دیگر از مسائل ترجمه آثار فلسفی ترجمه‌های چندپاره از یک کتاب است، به طور مثال یک کتاب را چند مترجم متفاوت انجام می‌دهند. علت این موضوع چیست؟
برخي كتاب‌ها مي‌طلبد كه توسط چندين مترجم مختلف ترجمه شود چون هر ترجمه‌اي ظرافت‌هاي خاص خود را دارد. مثلاً اگرچه يك ترجمه ممكن است به لحاظ فني ايراد نداشته باشد اما نثرش به دل نمي‌نشيند. اين اتفاق به‌ويژه در حوزه علوم انساني بسيار ملموس است. از سوي ديگر ناشران نيز از كار همديگر مطلع نيستند و تنها زماني اين آگاهي صورت مي‌گيرد كه ناشر مي‌خواهد فيپا را دريافت كند كه اين مرحله نيز جزو مراحل آخر چاپ کتاب است.
ـ برای شما چه عواملی باعث سفارش ترجمه یک اثر به مترجم می‌شود؟ نیازهای بازار، علایق مترجم یا ...؟
ما به سه طريق كتاب‌ها را براي ترجمه انتخاب مي‌كنيم؛ نخست اينكه براساس نياز جامعه كتابي را مشخص می‌کنیم و بعد آن را به مترجم سفارش مي‌دهيم. طریق دوم آن است که در حین انتشار مجلدات مجموعه‌ای توسط حکمت، کسانی که در آن حوزه فعالیتی داشتند یا تمایل به فعالیت دارند به ما مراجعه می‌کنند تا در آن مجموعه سهیم باشند، البته ما نیز در حد بضاعتمان سعی می‌کنیم که از این دوستان استفاده کنیم و بهره‌مند شویم. در شیوه سوم، مؤلفان یا مترجمان گرامی اثر خود را به انتشارات مي‌آورند و ما با توجه به استانداردها و شرایطی که داریم به گزینش و اولویت‌بندی آنها مبادرت می‌ورزیم.-
جمعه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۳ - ۱۸:۴۸
نظر شما