به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، یک معاهده بین‌المللی در خصوص حق تکثیر و حق مؤلف است که اولین بار در شهر برن در سوئیس در سپتامبر سال ۱۸۸۶ (شهریور ۱۲۶۵ شمسی) تصویب شد. سال‌هاست که بحث الحاق ایران به کنوانسیون برن مطرح است که این موضوع موافق و مخالفانی داشته که هریک استدلال‌های خاص خود را در این زمینه مطرح کرده‌اند.

به همین جهت در نشستی که با حضور فعالان این حوزه در سرای اهل قلم برگزار شد، موضوع  پیوستن ایران به کپی رایت بین‌الملل و چالش‌های پیش روی آن مورد بررسی قرار گرفت.

ورود به معامله‌ای از پیش باخته
در ابتدای این نشست، حسین ‌شاهمرادی گفت: در کشور ما همواره این بحث مطرح بوده که حق مولف را در قبال اثرش پرداخت کنیم و برخی فکر می‌کنند که با پیوستن به این معاهده، این مسائل برطرف می‌شود. معاهده برن یک ظاهر دارد و یک باطن؛ آن چیزی که ما در وهله اول با آن برخورد می‌کنیم، آن نمود زیبا و تقریبا مورد قبول همگان است؛ اما این ظاهر ماجراست؛ ولی وقتی از این سطح عبور می‌کنیم، ابعاد دیگری برما گشوده می‌شود که به زیبایی ظاهرش نیست.

شاهمرادی افزود: یکی از مهم‌ترین مسائلی که در این رابطه مطرح است، در اختیار داشتن مالکیت معنوی به حساب می‌آید که به نفع و سود چند کشور خاص است. بطوریکه ما و هر کشور درحال توسعه دیگر به محض پیوستن به این معاهده، مشمول پرداخت هزینه هرآنچه مالکیت معنوی آن در اختیار دیگران است خواهیم شد.

به عنوان مثال می‌توان به قانون خرید و استفاده از برنامه‌های اصلی و اورجینال رایانه‌ها اشاره کرد، که با یک محاسبه ساده، هر فرد برای رایانه شخصی‌اش مشمول پرداخت سالیانه 6 الی 7 میلیون تومان خواهند شد.

وی با تعمیم دادن این موضوع به حوزه نشر گفت: ما باید ببینیم که با پذیرش این موضوع، از این معامله چه چیز نصیب ما خواهد شد و مسلما هیچ عقل سلیمی با علم به اینکه در معامله‌ای بازنده خواهد بود، وارد میدان معامله نخواهند شد.
 
وقتی نسبت به کتاب‌هایی که هر سال وارد کشور می‌شود و آن بخشی از کتاب‌های تالیفی که به خارج از ایران صادر می‌کنیم، قیاسی داشته باشیم، متوجه می‌شویم مبلغی که هرماه باید پرداخت کنیم، بسیار بیشتر و بیشتر خواهد شد.

حسین شاهمرادی با اشاره به ابعاد و تبعات گسترده عضویت در این معاهده تأکید کرد: اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این موضوع نگاه کنیم، متوجه مضراتی می‌شویم که مارا مجاب می‌کند که الحاق به معاهده بین‌المللی برن، چیزی جز ضرر برای مولفان، مصنفان و  همه ارکان جامعه ندارد، چراکه این موضوع تنها دامنگیر حوزه نشر نخواهد شد و به تمام فعالیت‌ها و تولیدات داخلی ضربه خواهد زد.

مالکیت فکر به انحصار دانش می‌‌انجامد
در ادامه این نشست‌ احسان کریم‌خانی با اشاره به تعدد قرائت از کنوانسیون برن، به ارائه تاریخچه کوتاهی از این معاهده پرداخت و گفت: این معاهده نخستین سند بین‌المللی در زمینه حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری است که در سال 1886 تصویب و در 5 دسامبر 1887 لازم‌الاجرا شد. این معاهده از تاریخ تصویب تا به حال چندین مرتبه مورد اصلاح قرار گرفته است. از جمله مهترین مورد اصلاحی رُم  1928، بروکسل 1948، استکهلم 1968 و آخرین اصلاحی آن پاریس 1971 بوده است.

کریمخانی در توضیح محتوای این معاهده گفت: ما با دنیایی روبرو هستیم که در آن معنای سرمایه و سرمایه‌داری جابه‌جا شده است؛ بطوریکه در گذشته مفهوم سرمایه، شامل اقلام ملموسی مثل زمین، خانه، ماشین و ... بوده است، در حالیکه الان یک فکر و ایده سرمایه محسوب می‌شود. بطوریکه بزرگ‌ترین سرمایه شرکت‌های تجاری معتبر دنیا مثل گوگل، اپل و غیره، زمین و ساختمانشان نیست، بلکه فکر و ایده‌های ثبت شده آنهاست.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم به «برن» یک نگاه ساده انگارانه داشته‌باشیم می‌توانیم آن را اینگونه تشریح کنیم که یک سری از علما و عقلای غرب دور هم جمع شدند و تصمیم گرفتند که باید برای مالکیت فکر و ایده به یک توافق جهانی رسید. آنها به این نتیجه رسیدند که مالکیت فکری یک حق است، بطوریکه هرکس ایده‌ای ارائه دهد، همه حقوق مادی و معنوی که حول ایده او دور می‌زند، به این فرد تعلق دارد.

وی با ذکر یک مثال افزود: نلسون ماندلا برای اینکه بتواند مردم آفریقا را در برابر ویوس ایدز مقاوم کند، با چند شرکت تولید کنند این واکسن‌ها وارد مذاکره شد تا بتواند با قیمتی پایین و مناسب این دارو را تهیه کند و جان مردم کشورش را نجات دهد. اما چون در این مذاکرات موفق نشد، دستور داد تا در خود آفریقا با تحقیق و پژوهش فورمول این واکسن را بسازند، چراکه با قیمت بسیار کمتری بتوانند آن را در اختیار مردم قرار دهند. اما بعد از این کار با شکایت شرکت تولید کننده، مبنی بر مالکیت فکری این دارو مواجه شد و جالب است بدانید که ماندلا در دادگاه مالکیت فکری محکوم شد.

کریمخانی تأکید کرد: این موضوع اساسا چه از نظر عقلی و چه از نظر دینی برای ما پذیرفتنی نیست. چرا باید انحصار این داروها در اختیار تعدادی محدود باشد و برای حفظ جان انسان‌ها نتوانیم از آن استفاده کنیم. همچنین از لحاظ دینی هم در تعالیم ما آمده که ذکات دانش، نشر آن است، نه انحصار آن.

دستمان را زیر ساطور دشمن قرار ندهی
در ادامه مباحث این نشست، علی اکبر تورانیان گفت: به نظرم باتوجه به شرایط فعلی کشور، هیچ ضرورتی وجود ندارد که ما داوطلبانه دستمان را زیر ساطور کشورهایی قرار دهیم که در دشمنی با ایران از هر روشی دریغ نمی‌کنند. کشور ما یک کشور نوپا و در حال پیشرفت است، بطوریکه طبق آمارهای جهانی، سرعت پیشرفت علم در ایران 11 برابر آمار جهانی است؛ پس چرا باید با پذیرش این معاهده پیشرفتمان را متوفق کنیم؟

تورانیان افزود: در حوزه کتاب ما زیرساخت‌ها و امکانات کافی راذ برای تألیف و صدور آثارمان به کشورهای دیگر نداریم تا این موضوع را به نفع خود قلمداد کنیم. طبیعتا هر سال حجم بالایی از کتاب‌های خارجی برای ترجمه وارد ایران می‌شود که مشمول پرداخت هزینه‌های هنگفتی خواهیم شد، چراکه ما در این معامله چیزی برای ارائه کردن نداریم تا بتوانیم معامله موفقی داشته باشیم.

تورانیان با اشاره به اعتراضات موجود درباره گرانی کاغذ گفت: اکنون که قیمت کتاب به شکل فعلی است همواره شاهد اعتراضاتی در این مورد هستیم، با این شرایط اگر بخواهیم عضو این معاهده شویم، با هزینه‌های کمرشکن اقتصادی که بر کشور  وارد می‌آید چه خواهیم کرد. هیچ ایرانی آگاهی راضی نمی‌شود که کشورش چنین هزینه سنگینی متحمل شود.

ادامه این نشست نیز به پرسش و پاسخ حاضران در نشست و سخنرانان سپری شد.

بيست و هفتمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران از 10 ارديبهشت‌ماه آغاز به كار كرده و به مدت 10 روز از ساعت 10 تا 20 ميزبان علاقه‌مندان به كتاب و كتابخواني است.