خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ سوم فروردین هر سال به عنوان «روز گرامیداشت شیخ بهائی» اعلام شده است. به همین مناسبت نگاهی کوتاه به گزیده کتابشناسی او خواهیم داشت.

بهاءالدین محمد بن حسین عامِلی معروف به شیخ بهائی ( ۹۲۵ خورشیدی در بعلبک لبنان ــ ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان) حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. حدود ۹۵ کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد.

این نوشتار بر آن است تا نگاهی فهرست‌وار به کتاب‌هایی اشاره کند که از از شیخ بهائی، منسوب به شیخ بهائی یا درباره شیخ بهائی‌اند و می‌توانند دریچه‌ای برای معرفی زندگی شیخ و ابعاد مختلف دانش و معرفت او پیش روی پژوهشگران ایرانی بگشایند.

در حوزه خدمت به معارف و آموزشهای اسلامی
یکی از حوزه های برجسته دانش و تخصص شیخ بهائی که بیشتر از سایر حوزه های معرفتی اش، زبانزد است، حوزه معارف و آموزش‌های اسلامی است که خود متاثر از پرورش او در مکتب تشیع دوازده امامی است؛ مکتبی که به واسطه ارج و ارزشش در ایران به ویژه با توجه به بستر سیاسی شیعه‌گرای صفوی، دانشمندان بزرگی را در حوزه فقه و فلسفه، تقدیم روزگار کرده است. گزیده ای از آثار شیخ بهایی در این حوزه عبارتند:

• الاثناعشريه في الصلوه اليوميه، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، محمد حسون، مكتبه مرعشي نجفي، 96 صفحه، وزيري، چاپ 1 سال 1368، 1000 نسخه، 1000 ریال.
• «مفتاح الفلاح»، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مترجم: علي‌بن‌طيفور بسطامي، حكمت، 462 صفحه، چاپ 2 سال 1369، 3000 نسخه، 1700 ریال.
• کتاب «الصمدیة فی النحو» در جامع المقدمات، تالیف شیخ بهایی نشرساحل، 332 صفحه، وزيري، چاپ 5 سال 1370، 1700 ریال.
• الاربعون حديثا، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، دفتر نشر نويد اسلام، 256 صفحه، وزيري، چاپ 1 سال 1374، 500 نسخه، 6000 ریال.
• الاثنا عشريات الخمس: الطهارتيه، الصلاتيه، الزكاتيه، الصوميه، الحجيه، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مسعود شكوهي، اعجاز، 352 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1381، 1000 نسخه
• زبده‌ الاصول، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، فراس‌حسون كريم، مرصاد، 222 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1381، 1500 نسخه، 15000 ریال.
• العروه الوثقي في تفسير سوره الحمد (محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي) محمدرضا نعمتي و اسعد طيب، بوستان كتاب قم، 224 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1380، 1500 نسخه، 12500 ریال. الحبل المتين في احكام الدين: كتاب الصلاه محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، بلاسم موسوي‌حسيني، مجمع ‌البحوث ‌الاسلاميه، 516 صفحه، (در2جلد )، جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1382، 1000 نسخه، 30000 ریال.
• الحاشيه علي كتاب من لايحضره الفقيه، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ به‌اهتمام: سيدمحمود مرعشي‌نجفي، مكتبه آيه‌الله العظمي المرعشي النجفي، 200 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1382، 1000 نسخه.
• جامع عباسي: رساله عمليه با حواشي هشت فقيه عاليمقام (رضوان‌الله‌تعالي‌عليهم)، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1000 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1386، 1000 نسخه، 90000 ریال.
• اعتقادات شيخ بهايي متن عربي: رساله‌الاعتقادات شيخ بهاءالدين محمد عاملي (953، 1030ه.ق) به همراه سه ترجمه و شرح فارسي آن، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، به‌اهتمام: جويا جهانبخش، اساطير، 514 صفحه، رقعي (گالينگور)، چاپ 1 سال 1387، 2200 نسخه، 110000 ریال.
• الاثنا عشريات الخمس في الطهاره والصلاه و الزكاه و الصوم و الحج، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ عبدالله الدندن، مهديه، 404 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 1 سال 1387، 1000 نسخه، 60000 ریال.
• ترجمه و متن كامل اربعين شيخ بهايي: همراه با تقويم، تعليق و شناسايي رجال حديث، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ مترجم:عبدالرحيم عقيقي‌بخشايشي، فكر، 752 صفحه، وزيري، چاپ 1 سال 1388، 1000 نسخه، 120000 ریال.
• الحديقه‌ الهلاليه: شرح دعاء الهلال من صحيفه السجاديه (محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي)، علي موسوي‌خراساني، فكر،موسسه آل البيت (ع) لاحياء التراث، 200 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1388، 1000 نسخه، 40000 ریال.
• منتخب اربعين شيخ بهايي، تدوين: زهره مسجدجامعي، فكر، 216 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ 1 سال 1390، 3000 نسخه، 30000 ریال.
• ياسين مغربي: طريقه ختم سوره مباركه ياسين به نقل از شيخ بهايي،...، حسن حسن‌زاده‌آملي، حسنين، 64 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ 1 سال 1391، 1000 نسخه، 10000 ریال.
• اربعين شيخ بهائي، بهاء‌الدين محمدالعاملي؛ مترجم:شمس‌الدين‌محمد خاتون‌آبادي؛ ويراستار:حسين ولي، حكمت، 640 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 300000 ریال.
• اربعين شيخ بهائي، مترجم: سيدمحمدرضا غياثي‌كرماني، بوستان كتاب قم، 536 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 1 سال 1392، 700 نسخه، 170000 ریال.

در حوزه شعر و ادب و ذوق
اگرچه شیخ بهائی بیش از آنکه به عنوان شاعری برجسته شناخته شده باشد، به واسطه دانش فقه، فلسفه و ریاضیات شهره است اما این قضیه، از اهمیت آثار ادبی او نمی کاهد. آثاری نظیر «موش و گربه»، «شیر و شکر»، «نان و حلوا»، «نان و پنیر» و گرانقدرتر از همه، «کشکول» در زمره این آثار قرار می گیرد و شاهد ارزش این آثار، ترجمه ها و بازنویسی‌های مختلف و چاپ چندین باره آنها حتی برای حوزه ادبیات کودک و نوجوان است. در اینجا به مجموعه آثار برجسته شیخ بهایی در حوزه شعر و ادب اشاره می شود:

• توبره، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ مترجم:بهمن رازاني، زرين، 468 صفحه، وزيري، چاپ 1 سال 1364، 5000 نسخه، 900 ریال.
• كشكول، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ مترجم: عزيزالله كاسب، گلي، 716 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 4 سال 1377، 5000 نسخه، 18000 ریال.
• نان و پنير، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، آگاهان ايده، 36 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 10000 ریال.
• نان و حلوا، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، آگاهان ايده، 40 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 10000 ریال.
• شير و شكر، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، آگاهان ايده، 16 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 7000 ریال.
• الكشكول، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مكتبه‌ الحيدريه، 560 صفحه، جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1385، 1500 نسخه
• كليات ديوان شيخ بهايي (و تفرجي در شخصيت شيخ بهائي)، سيدجواد معصومي، طوباي محبت، 364 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 3 سال 1388، 3000 نسخه، 37000 ریال.
• ديوان شيخ بهايي: شامل غزليات، مثنويات، اشعار پراكنده، رباعيات و پند اهل دانش و هوش به زبان ...، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مقدمه:سعيد نفيسي، زرين، نگارستان كتاب، 302 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 4 سال 1388، 2000 نسخه، 55000 ریال.
• ديوان شيخ بهايي: شامل غزليات، رباعيات، قطعات، مثنويات پراكنده و منظومه‌ي «نان و حلوا»، «شير و شكر»، «نان و پنير» و ....، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ به‌اهتمام: عباس يزدي؛ ويراستار: فرهاد يزدي، فرهنگ ‌دانشجو، 200 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 150000 ریال.
• غزل‌ها و رباعي‌هاي بهاءالدين محمد شيخ بهايي: به همراه مثنوي‌هاي پراكنده، مستزاد و مخمس مشهور، بهاءالدين محمد شيخ بهايي ، نشر نويسنده، 154 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1386، 1000 نسخه، 50000 ریال.
• مردي از تبار آيينه و آب: گزيده مثنوي‌هاي شيخ بهايي، یوسفعلي ميرشكاك، شركت سهامي كتابهاي جيبي، 128 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 1500 نسخه، 32000 ریال.
• پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش مشهور به داستان موش و گربه شيخ بهايي، محسن محمدي، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، 218 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1389، 2000 نسخه، 20000 ریال.
• كشكول، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ مترجم: كريم فيضي‌تبريزي، تهذيب، 608 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 4 سال 1389، 3000 نسخه، 60000 ریال.
• كشكول شيخ بهائي، علي كاشاني، سبزرايان گستر، 58 صفحه، (در3جلد )، جلد 1، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1390، 1000 نسخه، 20000 ریال.
• كليات كشكول شيخ بهائي، محمدبن‌حسين شيخ‌بهائي؛ مترجم: فاطمه دارنگ، جمهوري، 482 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1390، 1100 نسخه، 109000 ریال.
• گزيده كشكول شيخ بهايي، محمدبن‌حسين شيخ‌بهائي؛ محبوبه وفادار، جاودان خرد، 170 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ 1 سال 1391، 2000 نسخه، 50000 ریال.
• دانه دانه مي‌چينم: گزيده‌ي كشكول شيخ بهايي، محمد قاسم‌زاده، هيرمند، 120 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ 2 سال 1388، 3500 نسخه، 32500 ریال.
• قصه‌هاي شيرين موش و گربه (شيخ بهايي)، بازنويسي: مصطفي رحماندوست، نشر پيدايش، 64 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 13 سال 1391، 3000 نسخه، 45000 ریال.
• كامل‌ترين ترجمه كشكول شيخ بهايي، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مترجم: محمدمهدي سازندگي، نگاه آشنا، 672 صفحه، وزيري ، چاپ 9 سال 1392، 1000 نسخه، 200000 ریال.
• كشكول شيخ‌ بهايي، مترجم:بهمن رازاني، پارميس، 654 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 250000 ریال.
• ترجمه كشكول شيخ بهائي (ره) ادبي، تاريخي، فقهي، تفسيري، كلامي و ...، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، مترجم: ميرزايي، علويون، 608 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 2 سال 1392، 1500 نسخه، 187500 ریال.
• چهل و چهار داستان از كشكول شيخ بهايي، مريم لطفعلي، گوهر انديشه، 88 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 40000 ریال.
• قصه‌هاي شيخ بهايي، سيدعلي‌محمد رفيعي، پيام محراب، 122 صفحه، رقعي (گالينگور)، چاپ 2 سال 1391، 3000 نسخه، 35000 ریال.
• داستان‌هايي از شيخ بهايي، فاطمه قيومي، اعجازقلم، 80 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 40000 ریال.
• طنز و شوخ‌ طبعي در كشكول شيخ بهايي، مهدي تميزي، بوي شهر بهشت (وابسته به سازمان فرهنگي و تفريحي شهرداري مشهد، 12 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 10000 نسخه، 5000 ریال.
• سي حكايت، سي تصوير از كشكول شيخ بهايي، بازنويسي: علي‌اكبر بيواره، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي، گروه ادبيات كودك و نوجوان، 64 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 5 سال 1392، 3000 نسخه، 13000 ریال.

از ستاره شناسی تا تعبیر رویا
یکی از زمینه های علمی مورد تبحر شیخ بهائی که به واسطه آن وی را در زمره دانشمندان معتبر جهانی قرار داده است، حوزه نجوم و ستاره شناسی است و همانطور که پیشتر بدان اشاره شد، تبحر شیخ در این رشته علمی و خدماتش به آن، سبب شد تا یونسکو به افتخارش سال 2009 را به عنوان سال «ستاره شناسی و شیخ بهائی» نامگذاری کند. همچنین تخصص وی در علم ریاضی و حساب نیز در این قلمرو به او شخصیتی برجسته عطا کرده است. علاوه بر این تحقیق و پژوهش در علوم غریبه و به ویژه تعبیر خواب هم از جمله زمینه هایی است که شیخ بهائی در آن دستی داشته و آثاری را به رشته تحریر درآورده است. از جمله این آثار یا موارد منسوب به او می توان به این موارد اشاره کرد:

• فال‌نامه شيخ‌بهايي، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ به‌اهتمام: مهدي علي‌نيا، گلي، 72 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 5 سال 1378، 20000 نسخه، 3500 ریال.
• السر المستتر في العلوم الغريبه و الجفر و تعبير الرويا شيخ البهايي ، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي، ذوي ‌القربي، 270 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 1 سال 1384، 1500 نسخه.
• تحفه حاتمي، محمدبن‌حسين شيخ‌بهايي؛ مصحح:ا بوالفضل نبئي و محمدتقي عدالتي، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، 112 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 3 سال 1388، 1500 نسخه، 12000 ریال.
• ترجمه و شرح خلاصه الحساب شيخ بهايي، حميده حجازي و یوسف بيگ‌باباپور، مجمع ذخائر اسلامي، 144 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 100000 ریال.
• تعبير خواب: ابن سيرين، دانيال نبي (ع)، شيخ بهائي، علامه لاهيجي و ...، محمدحسين ابراهيمي، تامين، 536 صفحه، وزيري (سلفون)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 160000 ریال.

شیخ بهائی در نگاه دیگران
در خصوص شخصیت شیخ بهایی و زندگی علمی و سیاسی وی، آثار متعددی به چاپ رسیده است که هر یک کوشیده اند تا به واکاوی بخشی از آن بپردازند. نمونه ای از این آثار که در قالب زندگینامه و معرفی آثار شیخ بهائی منتشر شده اند، عبارتند:

• پيشواي حكمت ايمانيان (نيم‌نگاهي به زندگاني و انديشه شيخ بهائي)، جويا جهانبخش، همشهري، 160 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1388، 2000 نسخه، 27000 ریال. 
• شيخ بهايي: دانشمند، حكيم و فقيه بزرگ شيعه، كامران پارسي‌نژاد، ويراستار: سيداحمد ميرزاده، آستان قدس رضوي، به نشر، 24 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ 1 سال 1388، 5000 نسخه، 16500 ریال.
• سيمايي از شيخ ‌بهائي در آيينه آثار، محمد قصري، آستان ‌قدس‌ رضوي، ‌بنياد پژوهشهاي‌ اسلامي، 216 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 2 سال 1388، 1000 نسخه، 26000 ریال.
• شيخ بهايي از جبل عامل تا اصفهان، شهاب‌الدين دميرچي، ويراستار: بهاره سليماني، خورشيد آفرين، 164 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 2 سال 1388، 1000 نسخه، 33000 ریال.
• احوال و اشعار فارسي شيخ بهائي، سعيد نفيسي، اقبال، 212 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1389، 1000 نسخه، 50000 ریال.
• شيخ بهايي، محسن دامادي، ويراستار: كاظم سادات‌اشكوري، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 106 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 4 سال 1389، 3000 نسخه، 25000 ریال.
• كتابشناسي شيخ بهائي، سيدمحسن ناجي‌نصرآبادي، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، 818 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ 1 سال 1390، 1500 نسخه، 120000 ریال.
• خورشيد مي‌ماند: روايتي داستاني از زندگي شيخ بهايي، كامران پارسي‌نژاد، كانون انديشه جوان، 576 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 2 سال 1391، 4400 نسخه، 110000 ریال.
• داب المريدين: برگرفته از كتاب شريف مفتاح الفلاح شيخ بهايي و توصيه‌هاي علماي رباني متاخر، محمدتقي فياض‌بخش؛ محمد روحي، فردافر، 296 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ 1 سال 1391، 3000 نسخه، 65000 ریال.
• شيخ بهايي مخزن اسرار سير و سلوك، علي صدرايي‌خويي، خويي، 208 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1391، 1000 نسخه
• شيخ بهايي، بتول زركنده، مدرسه برهان، 104 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 3 سال 1391، 3100 نسخه، 27000 ریال.
• شيخ بهائي، علي‌اكبر ولايتي، ويراستار: هومن عباسپور و الهه سوداچي، اميركبير، كتابهاي جيبي، 192 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ 1 سال 1391، 3000 نسخه، 35000 ریال.
• شيخ بهائي، محمدرضا مرواريد، مترجم: ابراهيم رفاعه، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، 28 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه
• شيخ بهايي، مصطفي ذاكري، خانه كتاب، 256 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ 1 سال 1392، 750 نسخه، 80000 ریال.