محمد‌سعید ذکایی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران، درباره اهمیت مطالعات فرهنگی بدن گفت: بدن به مثابه نقطه‌ثقل هویت فردی در برخی موارد، موضوعی برای منازعات گفتمانی و رفتاری در پهنه تاریخ ایران بوده است. این ماهیت هویت‌بخش، آشکارا بدن را به عرصه‌ای محوری در سیاست فرهنگ تبدیل می‌کند.
آشنایی با فرهنگ بدن در متن زندگی
این جامعه‌شناس، درباره لزوم تالیف این کتاب گفت: تاریخی‌بودن و متن‌مند‌بودن و همچنین موقعیت ویژه‌ای که بدن‌ها به‌عنوان واسطه و میانجی حوزه‌های خرد و کلان اجتماعی دارند، این امکان را فراهم می‌کند تا از بدن به مثابه متنی برای تامل در شناخت نظام‌های اجتماعی و سیاسی گوناگون و بررسی تنوعات و تفاوت‌های جغرافیایی استفاده کرد؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت که مطالعه و بررسی مباحث این حوزه در مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی اجتماعی در ایران راهگشا باشد.
فرصتی برای دانش بومی
مترجم کتاب«مفاهیم کلیدی در مطالعات فراغت» پرداختن به این موضوع را فرصت مناسبی برای تولید دانش بومی و اصیل و نقد دیدگاه‌های مربوط به تحول مناسک و عادات و ژست‌های جسمانی در کشورهای غربی دانست و افزود: مطالعات بدن فرصت مناسبی برای پیوند علوم انسانی و اجتماعی در ایران به وجود می آورد.
مطالعات فرهنگی بدن؛ حوزه‌ای احیا شده
این مدرس دانشگاه در بیان دلیل مغفول‌بودن مطالعات فرهنگی در جامعهشناسی تا امروز اظهار کرد: حوزه مطالعات بدن که تا‌کنون در سلسله مراتب سنت‌ها و شاخه‌های علوم اجتماعی، به‌ویژه در جامعهشناسی کم‌اهمیت، حاشیه‌ای و تا اندازه ای کم‌منزلت بود، در چند دهه اخیر به حوزه‌ای پویا تبدیل شده است.
ذکایی ادامه داد: آن‌چه جاذبه و اهمیت توجه به حوزه فرهنگی و مطالعات بدن را برجسته می‌کند، فضای بین‌رشته‌ای مطالعات بدن و دستورکارهای متنوع آن است. مطالعات این قلمرو از حوزه جامعهشناسی در چند دهه اخیر با مطالعات تاریخی پیوند یافته است و همین موضوع سبب شده تا آثار و مطالعات زیادی در این حوزه پدید بیاید که از آن میان می‌توان به اثری 6 جلدی با عنوان«تاریخ فرهنگی بدن انسان» اشاره کرد که انتشارات برگ آن را در سال 2010 منتشر کرد.
وی انتشار بیش از 20 نشریه تخصصی در این حوزه را که برخی از آن‌ها در کشورهای شرق آسیا به چاپ می‌رسد، یکی دیگر از نشانه‌های اهمیت این رشته عنوان کرد.
دامنه مطالعاتی در این حوزه
مولف این کتاب در ادامه گفتوگو، به شرح مسایل قابل بررسی در این حوزه مطالعاتی پرداخت و ابراز کرد: مطالعات فرهنگی بدن به شرح و گاه مقایسه کنش‌های جسمانی در متن فرهنگی و اجتماعی آن می‌پردازد و رفتارهای بدنی را علاوه بر وجه زیستی و عینی آن، سازه‌ای زبانی، گفتمانی، تاریخی و البته اجتماعی و فرهنگی مورد مطالعه قرار می‌دهد.
این جامعه‌شناس ادامه داد: طیف وسیعی از موضوعات و مقولات مطالعاتی در این حوزه سلامت و بهداشت، اصلاح و تغییر بدن، آداب و منش‌های رفتاری و پوشش و تزئین بدن را نیز در برمی‌گیرد. همچنین رونق این حوزه در ایران و شرایط تاریخی و نیز تنوع و پویایی فرهنگی در ایران، فرصت مناسب و بی‌بدیلی برای توسعه مطالعه در این حوزه را فراهم می‌کند.
ذکایی ادامه داد: بررسی آداب و فرهنگ بدن در وهله نخست، امکانی برای مطالعه تغییر اجتماعی است. بدن وجه مهمی از فرهنگ عمومی، ارزش‌ها و شیوه زندگی ساکنان یک سرزمین را آشکار می‌کند. تجربیات بدنی را نباید صرفا در جوهره فردی آن نگریست. این رفتارها دلالت‌های آشکاری برای تنظیم روابط، تعاملات اجتماعی موجود و نشانه‌ها و علائمی از نظم اجتماعی را در خود نهفته دارند. سنت پیکره‌گرایی الیاس که تجلیات ارزش‌های جامعه را در مدیریت بدن جست‌وجو می‌کند یا سنت گفتمانی فوکو که به قدرت و انضباط اجتماعی در متن هیبت ظاهری و عرصه بدن اشاره می‌کند، گواهی بر این موضوع محسوب می‌شوند.
نگاهی کوتاه به کتاب
وی، درباره روند این مطالعات در ایران و الگوهای تاثیر‌گذرا بر آن گفت: روندها و الگوهایی چون انعطاف‌پذیری، تنوع و تکثر، رسمی‌شدن و به دنبال آن (یا به موازات آن) غیررسمی شدن، نمایشی شدن، دمکراتیزه‌شدن که اکنون وجه مشخصه بسیاری از کدهای رفتاری و هیجانی بدن در ایران محسوب می‌شوند، بیش از آن‌که در فرایندی تاریخی و با تحولات ساختاری و نهادینه جامعه سنتی همراه باشند و برپایه و در امتداد آن شکل گیرند، متأثر از رویارویی و تأثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم از کانون‌های معنایی غیرایرانی و به ویژه غربی هستند. این گزاره به معنای نفی جلوه‌ها، ارزش‌ها و نگرش‌های دیرپای فرهنگی و دلالت‌های آن‌ها در مدیریت ارتباطات بدنی نیست، فرهنگ دینی، زبان، جغرافیا، قومیت و حافظه‌های فرهنگی و تاریخی، تمایلات و سبک‌های بدنی و تعریف و جهت می‌دهند. با این حال، گسترش تعاملات اجتماعی و فرهنگی و توسعه تحرک اجتماعی، به تنوع بخشی بیشتر انگیزه‌های انتظام‌بخش مدیریت بدن و تاثیرگذاری کمتر معیارهای هنجاری خواهد انجامید.
در تدوین فصول مختلف کتاب«در آمدی بر تاریخ فرهنگی بدن در ایران»، که به ناچار تنها انعکاس‌دهنده بخشی از تجارب، رفتارها و جلوه‌های بدن جسمانی و پدیدارشناسی آن به شمار می‌آیند، تلاش بر این بوده است تا با برگزیدن ساختار تقویمی یکسانی در هدایت مباحث، ایده‌ها، مفاهیم و گزاره‌هایی را در خصوص تحولات گفتمانی، تغییرات ارزشی و جهت‌گیری رفتاری بدن در حوزه‌های منتخب مورد بحث قرار داده شده است.
آشنایی با فرهنگ بدن در متن زندگی
این جامعه‌شناس، درباره لزوم تالیف این کتاب گفت: تاریخی‌بودن و متن‌مند‌بودن و همچنین موقعیت ویژه‌ای که بدن‌ها به‌عنوان واسطه و میانجی حوزه‌های خرد و کلان اجتماعی دارند، این امکان را فراهم می‌کند تا از بدن به مثابه متنی برای تامل در شناخت نظام‌های اجتماعی و سیاسی گوناگون و بررسی تنوعات و تفاوت‌های جغرافیایی استفاده کرد؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت که مطالعه و بررسی مباحث این حوزه در مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی اجتماعی در ایران راهگشا باشد.
فرصتی برای دانش بومی
مترجم کتاب«مفاهیم کلیدی در مطالعات فراغت» پرداختن به این موضوع را فرصت مناسبی برای تولید دانش بومی و اصیل و نقد دیدگاه‌های مربوط به تحول مناسک و عادات و ژست‌های جسمانی در کشورهای غربی دانست و افزود: مطالعات بدن فرصت مناسبی برای پیوند علوم انسانی و اجتماعی در ایران به وجود می آورد.
مطالعات فرهنگی بدن؛ حوزه‌ای احیا شده
این مدرس دانشگاه در بیان دلیل مغفول‌بودن مطالعات فرهنگی در جامعهشناسی تا امروز اظهار کرد: حوزه مطالعات بدن که تا‌کنون در سلسله مراتب سنت‌ها و شاخه‌های علوم اجتماعی، به‌ویژه در جامعهشناسی کم‌اهمیت، حاشیه‌ای و تا اندازه ای کم‌منزلت بود، در چند دهه اخیر به حوزه‌ای پویا تبدیل شده است.
ذکایی ادامه داد: آن‌چه جاذبه و اهمیت توجه به حوزه فرهنگی و مطالعات بدن را برجسته می‌کند، فضای بین‌رشته‌ای مطالعات بدن و دستورکارهای متنوع آن است. مطالعات این قلمرو از حوزه جامعهشناسی در چند دهه اخیر با مطالعات تاریخی پیوند یافته است و همین موضوع سبب شده تا آثار و مطالعات زیادی در این حوزه پدید بیاید که از آن میان می‌توان به اثری 6 جلدی با عنوان«تاریخ فرهنگی بدن انسان» اشاره کرد که انتشارات برگ آن را در سال 2010 منتشر کرد.
وی انتشار بیش از 20 نشریه تخصصی در این حوزه را که برخی از آن‌ها در کشورهای شرق آسیا به چاپ می‌رسد، یکی دیگر از نشانه‌های اهمیت این رشته عنوان کرد.
دامنه مطالعاتی در این حوزه
مولف این کتاب در ادامه گفتوگو، به شرح مسایل قابل بررسی در این حوزه مطالعاتی پرداخت و ابراز کرد: مطالعات فرهنگی بدن به شرح و گاه مقایسه کنش‌های جسمانی در متن فرهنگی و اجتماعی آن می‌پردازد و رفتارهای بدنی را علاوه بر وجه زیستی و عینی آن، سازه‌ای زبانی، گفتمانی، تاریخی و البته اجتماعی و فرهنگی مورد مطالعه قرار می‌دهد.
این جامعه‌شناس ادامه داد: طیف وسیعی از موضوعات و مقولات مطالعاتی در این حوزه سلامت و بهداشت، اصلاح و تغییر بدن، آداب و منش‌های رفتاری و پوشش و تزئین بدن را نیز در برمی‌گیرد. همچنین رونق این حوزه در ایران و شرایط تاریخی و نیز تنوع و پویایی فرهنگی در ایران، فرصت مناسب و بی‌بدیلی برای توسعه مطالعه در این حوزه را فراهم می‌کند.
ذکایی ادامه داد: بررسی آداب و فرهنگ بدن در وهله نخست، امکانی برای مطالعه تغییر اجتماعی است. بدن وجه مهمی از فرهنگ عمومی، ارزش‌ها و شیوه زندگی ساکنان یک سرزمین را آشکار می‌کند. تجربیات بدنی را نباید صرفا در جوهره فردی آن نگریست. این رفتارها دلالت‌های آشکاری برای تنظیم روابط، تعاملات اجتماعی موجود و نشانه‌ها و علائمی از نظم اجتماعی را در خود نهفته دارند. سنت پیکره‌گرایی الیاس که تجلیات ارزش‌های جامعه را در مدیریت بدن جست‌وجو می‌کند یا سنت گفتمانی فوکو که به قدرت و انضباط اجتماعی در متن هیبت ظاهری و عرصه بدن اشاره می‌کند، گواهی بر این موضوع محسوب می‌شوند.
نگاهی کوتاه به کتاب
وی، درباره روند این مطالعات در ایران و الگوهای تاثیر‌گذرا بر آن گفت: روندها و الگوهایی چون انعطاف‌پذیری، تنوع و تکثر، رسمی‌شدن و به دنبال آن (یا به موازات آن) غیررسمی شدن، نمایشی شدن، دمکراتیزه‌شدن که اکنون وجه مشخصه بسیاری از کدهای رفتاری و هیجانی بدن در ایران محسوب می‌شوند، بیش از آن‌که در فرایندی تاریخی و با تحولات ساختاری و نهادینه جامعه سنتی همراه باشند و برپایه و در امتداد آن شکل گیرند، متأثر از رویارویی و تأثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم از کانون‌های معنایی غیرایرانی و به ویژه غربی هستند. این گزاره به معنای نفی جلوه‌ها، ارزش‌ها و نگرش‌های دیرپای فرهنگی و دلالت‌های آن‌ها در مدیریت ارتباطات بدنی نیست، فرهنگ دینی، زبان، جغرافیا، قومیت و حافظه‌های فرهنگی و تاریخی، تمایلات و سبک‌های بدنی و تعریف و جهت می‌دهند. با این حال، گسترش تعاملات اجتماعی و فرهنگی و توسعه تحرک اجتماعی، به تنوع بخشی بیشتر انگیزه‌های انتظام‌بخش مدیریت بدن و تاثیرگذاری کمتر معیارهای هنجاری خواهد انجامید.
در تدوین فصول مختلف کتاب«در آمدی بر تاریخ فرهنگی بدن در ایران»، که به ناچار تنها انعکاس‌دهنده بخشی از تجارب، رفتارها و جلوه‌های بدن جسمانی و پدیدارشناسی آن به شمار می‌آیند، تلاش بر این بوده است تا با برگزیدن ساختار تقویمی یکسانی در هدایت مباحث، ایده‌ها، مفاهیم و گزاره‌هایی را در خصوص تحولات گفتمانی، تغییرات ارزشی و جهت‌گیری رفتاری بدن در حوزه‌های منتخب مورد بحث قرار داده شده است.
نظر شما