به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، قدمت نوروز و وجود این جشن به دوران پیش از هخامنشیان و مادها بازمی‌گردد. زمانی که آریایی‌ها، سرزمین‌شان را به دو قسمت تقسیم کردند و دو فصل گرما و سرما داشتندY فصل سرما شامل 10 ماه و فصل گرما شامل دو ماه بود، چنان‌چه در اوستا آمده است. بعدها در این دو فصل تغییری پدید آمد و به موجب وندیداد تابستان دارای هفت ماه و زمستان پنج ماه شد. در هر یک از این دو فصل جشنی بر پا می‌داشتند که هر دو آغاز سال نو به شمار می‌رفته است.
سنگ‌نبشته‌های هخامنشی از نوروز می‌گویند
در زمان هخامنشیان، شاه، نوروز را در تخت جمشید برپا می‌کرد. گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی درباره مراسم نوروز در دربار هخامنشیان نوشته است که همه چیز در تخت جمشید برای بزرگداشت این جشن ملی بنا شده است. پیش از انجام تشریفات نوروز، بزرگان شاهنشاهی و نمایندگان کشورها به تخت جمشید می‌آمدند و در دشت وسیع مرودشت که رود پلوار از میان آن می‌گذرد و در مغرب تخت جمشید قرار گرفته هزاران خیمه می‌زدند. در نمای خارجی پلکان تخت جمشید اشخاصی که در تشریفات نوروز شرکت دارند، نشان داده شده‌اند. در این سنگ برجسته‌ها نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی و درباریان پارسی و مادی به همراه اسب‌ها و گردونه‌های پادشاهی و سربازان شوشی دیده می‌شود.
در منابع آمده است که کوروش دوم بنیانگذار این سلسله، نوروز را در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌های خاصی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان برگزار می‌کرد. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شد. در زمان داریوش اول، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد.
بررسی‌ها بر سنگ‌نبشته‌ها نشان می‌دهد که مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند و هخامنشیان نوروز را همواره با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند. در دوران هخامنشی، جشن نوروز در روزهای میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شد.
از چگونگی آیین‌های نوروزی در روزگار اشکانیان اطلاع چندانی در دست نیست. پرویز اذکایی در «تاریخچه نوروز» به نقل از ابراهیم پورداوود، ایرانشناس و اوستاشناس، درباره نوروز در این دوره می‌نویسد: «پس از دوره سلوکی هر چند که اشکانیان ایرانی‌نژاد و زرتشتی کیش بودند ولی تسلط ۸۰ ساله یونانیان در آن‌ها اثر کرده و در خصوص آداب و رسوم ایرانی بی‌قید بودند. اما در اواخر این دوره ۴۷۶ ساله دوباره ملیت ایرانی قوت گرفت.»
نوروز، جشنی متعلق به تمام ساکنان ایران زمین
از برگزاری نوروز در دوران ساسانی اخبار و اطلاعات فراوانی در دست است. علاوه بر برخی منابع پهلوی، کتاب‌های ادبی و تاریخی به زبان عربی مانند آثار جاحظ، نیز به برگزاری این جشن در دوره ساسانی اشاره کرده‌اند. در تمام دوران ساسانی نوروز جشن ملی همه ایرانیان به شمار می‌رفته است. به همین جهت حتی مردمی که پیرو آیین زرتشت نبوده‌اند اما در حوزه حکمرانی ایران زندگی می‌کردند، مانند آرامیان مغرب ایران آن روزگار، گرجیان، ارمنیان و ملل دیگر قفقاز در آن شرکت داشته و برخی از مراسم آن را در زندگی خود وارد کرده‌اند و حتی برخی از مراسم این جشن در مراسم مذهبی ارمنستان و گرجستان راه یافته است. برخی از مورخان در ضمن شرح رسوم درباری مدت این جشن را در دوران ساسانی یک ماه نوشته‌اند.
در این دوران، جشن‌های متعددی در طول یک سال برگزار می‌شد که مهم‌ترین آن‌ها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند حدود 6 روز طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین برگزار می‌شد و روز ششم فروردین(خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد. در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از طبقات مردم به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آن‌ها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آن‌ها دستور صادر می‌کرد.
هرمز دوم، مروج رسم شیرین عیدی دادن!
در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در 12 ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آن‌ها را جمع نمی‌کردند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. آب پاشیدن مردم به یکدیگر در بامداد نوروز از دیگر آیین‌های متداول این روزگار بود. همچنین رسمِ دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی از زمان هرمز دوم متداول شد.
نوروز و اسلام
در منابع تاریخی از برگزاری آیین‌های نوروزی در زمان امویان و عباسیان اطلاعات زیادی در دست نیست اما با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد. در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی تعدادی از ستاره‌شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گردهم آمدند. این گروه، نوروز را در اول بهار -ورود آفتاب به برج حمل- قرار دادند و جایگاه آن را ثابت کردند. بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یک‌بار تعداد روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.
نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. نقل است که شاه عباس صفوی، مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار می‌کرد. در دوران زندیه و افشاریه نیز این مراسم همواره مورد توجه پادشاهان و مردم بوده است.
زرق و برق نوروزی شاهان قاجار
شاهان قاجار نیز جشن نوروز، را بزرگ می‌داشتند و مراسم ویژه‌ای در بزرگداشت این جشن ملی برپا می‌کردند. سلام عام نوروز در تخت مرمر واقع در کاخ گلستان اجرا می‌شد. یک روز پیش از عید نوروز به‌وسیله رییس تشریفات دربار، از سران طبقات مختلف دعوت به عمل می‌آمد که یک ساعت قبل از تحویل سال در آن محل حضور به هم رسانند و در آیین باشکوه عید نوروز شرکت کنند.
در کتاب «زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه» تالیف دوستعلی‌خان مُعیـر الممالک، درباره برگزاری جشن نوروز و آیین سلام عام در کاخ مرمر آمده است: «از چند گام به در ورود تالار مانده، سفره سپید بزرگی گسترده، بساط هفت سین را روی آن می‌چینند، دامنه آن تا شاه‌نشین وسیعی که تخت مرصع فتحعلی شاه در آن قرار داشت کشیده می‌شد، روی تخت، مسندی (تکیه گاه) زربفت، کار هندوستان می‌گستردند. روی آن تشکی نهاده، پارچه‌ای مروارید دوزی، رویش می‌کشیدند و کنارش دو متکای جواهردوزی با ریشه و منگوله‌های مروارید قرار می‌دادند، چهار شمعدان مرصع که دارای آویزه‌های درشت از سنگ‌های قیمتی بودند، در چهارگوشه تشک گذاشته، شمع‌های آن را می‌افروختند. خواه روز، خواه شب، سایر جارها و چهل چراغ ها را نیز روشن می‌کردند و مجلس، شکوه عجیبی به خود گرفته، جواهرات و نشان‌هایی که به سینه حضار نصب بود در پرتو چراغ‌ها درخشندگی مخصوص پیدا می‌کرد. در شاه‌نشین‌های اطراف تخت، روسای ایل قاجار با سرداری‌های ترمه و شمشیر بسته با لباس‌های رسمی می‌ایستادند.»
نوروز ایرانی، جشن نو شدن طبیعت و آدمی، از تمام فراز و نشیب‌های تاریخ ایران جان سالم بدر برد و به دست ما رسید، باشد که حافظان خوبی برای این میراث معنوی سرزمین‌مان باشیم._
نظر شما