به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، منصور واعظی شهریور ماه سال 1386 دبیر کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور شد. وی همزمان با این سمت، از سال 1385 تا 1392 مسوولیت دبیری شورای فرهنگ عمومی کشور را نیز بر عهده داشت. با حکم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، حجت‌الاسلام شاه‌مرادی به عنوان دهمین دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور و ملک احمدی به عنوان دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی جایگزین منصور واعظی شدند..

هر چند در دوره فعالیت دبیرکل پیشین نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور فعالیت‌های مناسبی در این نهاد انجام شد اما گزارش حاضر تلاش می کند به بخش های مهمی از کاستی ها و نواقص موجود برای اطلاع متولیان جدید نهاد بپردازد.

خبرگزاری مطالعه؛ خبرگزاری که هیچ گاه رونمایی نشد
خبرگزاری مطالعه که در یک ساختمان سه طبقه واقع در ونک با هدف ارتقا مطالعه مفید ایجاد شد با گذشت یک ماه از فعالیت خود متوقف و به خبرگزاری فرهنگ تغییر نام داد. این خبرگزاری اکنون به نشانی farhangipress.ir فعالیت می‌کند. با نگاهی به اخبار این خبرگزاری در می‌یابیم بیشتر اخبار منتشره مربوط به حوزه های سینما و هنرهای تجسمی است و ارتباط با حوزه تخصصی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ندارد. و این پرسش مطرح می شود که با وجود تاسیس و فعالیت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، که به صورت تخصصی در حوزه کتاب فعالیت می‌کند آیا تاسیس یک رسانه و سایت دیگر که همین فعالیت را با نامی دیگر انجام می‌دهد، کار صوابی است؟

ایجاد کتابخانه های مشارکتی طرحی که هدفمند دنبال نشد
كتابخانه عمومي مشاركتي كتابخانه اي است كه با تأمين مكان، تجهيزات و نيروي انساني واجد شرايط، توسط افراد سازمان‌ها و موسسات دولتي و غير دولتي با مشاركت نهاد در اموري مانند تأمين منابع كتابخانه اي، نرم افزار، تجهيزات، خدمات آموزشي كتابداري و كمك‌هاي نقدي در قالب قرارداد مشاركت مدني تاسيس و اداره مي‌شود. 

آمار کتابخانه‌های مشارکتی بر اساس اعلام غیاثی، مدیر کل امور مشارکت‌های نهاد کتابخانه های عمومی از سال 1384 تاکنون 834 باب است که از این آمار 100 کتابخانه مشارکتی در کشور، از سوی خیران و موسسه‌های خیریه ایجاد شده است. نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور قصد دارد تا پايان سال، 100 كتابخانه مشاركتي در كشور راه‌اندازي كند. بر اساس اعلام این مقام مسوول؛ اصفهان با 102 کتابخانه بیشترین و کهکیلویه و بویر‌احمد، با پنج مرکز کمترین تعداد کتابخانه‌های مشارکتی را در کشور دارد.

کتابخانه‌های مشارکتی با حداقل فضای ایجاد 100 متری در محیط های شهری و 80 متری در فضای روستایی از نظر اداره این مراکز، تامین نیروی انسانی و منابع مکتوب مناسب؛ با مشکل روبه هستند زیرا بسیاری از کتاب های ارسالی به این مراکز با وضعیت و محیط این سازمان ها سازگاری ندارند و این منابع در عمل به کار کتابخانه‌های طرف مشارکت کننده نمی آیند.

با توجه به وجود سه هزار کتابخانه عمومی در کشور و ایجاد 834 کتابخانه مشارکتی تا پایان امسال از سوی این نهاد در صورت محقق شدن؛ دو نکته مهم در این زمینه وجود دارد. نخست این که بسیاری از این کتابخانه های مشارکتی به دلیل فعال نبودن سلب امتیاز شده اند و آماری دقیق از آن‌ها و این که کدام ارگان ها فعال و چه سازمان‌هایی غیر فعال و چراغ خاموش حرکت کردند؛ وجود ندارد.

از سوی دیگر مشخص نیست منابع ارسالی برای این کتابخانه ها چقدر برای این سازمان ها مفید بوده و چرا بسیاری از کتابخانه ها و مراکز دارای منابع مهم حاضر به مشارکتی شدن نیستند؟

تامین منابع کتابخانه‌ای با چه روش و اعتباری مناسب است؟ 
بر اساس اعلام مدیر کل منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور این نهاد در سال 1389، 90 میلیارد ریال، در سال 1390، 132 میلیارد ریال و در سال گذشته 200 میلیارد ریال کتاب برای کتابخانه‌‌های عمومی کشور خریداری کرده است.

در سال بین 60 تا 70 هزار عنوان کتاب در کشور منتشر می‌شود و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور فقط شش درصد از کل کتاب های منتشر شده در کشور را خریداری می‌کند. عدم شفافیت، خرید از ناشران خاص، خرید یک کتاب مشابه با ویراست‌های متفاوت از جمله شبهاتی است که با وجود 17 کارگروه تخصصی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مطرح می شود و نامی از اعضای این هیات ها، مبلغ مشخص خرید برای هر بخش و فهرست کتاب هایی که خریداری می شود، موجود نیست.

تامین منابع انسانی و کتاب های بخش نابینایان نهاد کتابخانه‌ها مساله دیگری است که مشخص نیست چقدر اعتبار برای آن وجود دارد و آیا این منابع درست توزیع می‌شوند یا خیر؟ هر چند تلاش در این زمینه قابل تقدیر است اما تامین منابع این بخش نیاز به بازنگری و کار کارشناسی مجدد دارد.

تفاهمنامه‌هایی که اجرایی شدن آن ها به کار کتابخانه‌ها می‌آید
امضای تفاهمنامه هایی که ممکن است خروجی آن‌ها در عمل چندان نمود نداشته باشد از مشکلات عقد قرارداد مشارکت‌‌ها میان سازمان‌های مختلف به ویژه در بخش فرهنگی است. نفس امضای تفاهمنامه با ارگان‌های دیگر بسیار تحسین شده است اما این که چقدر دو طرف در قالب تفاهمنامه به تعهدات خود عمل می‌کنند و در عمل این قرارداد چه دستوری برای دو طرف دارد؛ مساله‌ای است که باید در طول اعتبار این قرارداد‌‌ها مورد توجه قرار بگیرد. 

صرف هزینه 10 میلیارد تومانی برای احداث ایستگاه مطالعه
طرح ملی ایستگاه مطالعه 16 بهمن سال گذشته با افتتاح 140 ایستگاه آغاز شد. تاکنون در فاز چهارم 500 ایستگاه مطالعه ایجاد و مقدمات اجرای فاز پنجم با استقرار 100 ایستگاه مطالعه آغاز شده است. کتاب های این ایستگاه با شمارگان 100 هزار تا 220 هزار نسخه ازسوی کتاب نشر چاپ می شوند. در پنج مرحله، 75 عنوان کتاب در تیراژ «11میلیون و 230هزار نسخه» با موضوعات مختلف و برای گروه‌های مختلف سنی چاپ در سراسر کشور توزیع شده است.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی مسوولان نهاد کتابخانه های عمومی؛ ایجاد هر ایستگاه مطالعه 50 میلیون تومان هزینه داشته و تاکنون 10 میلیارد تومان برای راه اندازی ایستگاه های مطالعه هزینه شده است. میانگین تعداد کتاب های استفاده شده در ایستگاه‌های مطالعه 128، در کتابخانه‌های نهادی 68 و در سایر کتابخانه‌ها 57 کتاب است.

این آمار مبین این نکته است که مردم از کتاب‌های ایستگاه مطالعه نسبت به آثار موجود در کتابخانه‌ها کمتر استقبال می‌کنند و به نظر می رسد صرف هزینه های میلیاردی برای احداث ایستگاه های مطالعه تاثیری در سرانه مطالعه نداشته است.

انتشار کتاب با بودجه های میلیاردی
نهاد کتابخانه های عمومی کشور در اقدامی تامل برانگیز دو میلیارد تومان از هزینه چاپ مجموعه‌ی 80 جلدی «فرهنگ‌نامه اسارت و آزادگان» را تقبل کرد. مجموعه‌ای که چهار میلیارد تومان هزینه دربرداشته است. این مجموعه بیش از 100 جلد و هر جلد 1000 صفحه دارد که با مدیریت مسعود ده‌نمکی و همکاری بیش از 40 پژوهشگر نوشته و منتشر شده است.

به راستی این هزینه آن قدر ضروری بود؟ و آیا متولیان حوزه دفاع مقدس مقدم تر از مسوولان نهاد نبودند تا این مجموعه را منتشر کنند؟

البته مسلم است که در هر دوره بر اساس تشخیص مصلحت و در نظر گرفتن شرایط، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اقدام به انتشار کتاب می‌کند اما بهتر نیست ابتدا به اولویت‌ها پرداخته می شد؟

نهاد کتابخانه ها و سرانه مطالعه؛ آماری که باید قابل استناد باشد
آمار سرانه مطالعه در کشور یکی از چالش برانگیزترین اخبار نهاد کتابخانه های عمومی کشور است. در سال 87 علی اکبر اشعری(رییس وقت کتابخانه ملی ایران)، سرانه مطالعه را تنها دو دقیقه اعلام کرد که البته با لحاظ کردن کتاب درسی، این رقم به حدود 6 دقیقه ‌رسید. این خبر در بدو انعکاس، به سیاه‌نمایی محکوم شد. محمد سالاری(مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و مطالعات فرهنگی و کتابخوانی) ضمن کذب خواندن آمار سرانه 2 دقیقه‌ای مطالعه برای هر ایرانی در روز، آمار واقعی را در آن سال 120 دقیقه اعلام کرد. 

سال 81 هم مرکز پژوهش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 28 استان را بررسی کرده و اعلام کردند سرانه مطالعه ایرانی‌ها 7 دقیقه در روز است. در بین این همه آمارهای ضد و نقیض، سازمان ملی جوانان هم آمار جداگانه‌ای منتشر کرد. اسحاقی معاون مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان اعلام کرد: «76 درصد از جوانان، روزانه کمتر از 30 دقیقه مطالعه می‌کنند. سازمان برای به دست آوردن این آمار، یک پژوهش بین 120 نفر اهل قلم انجام داده بود.» 

ارایه آمار متناقض ادامه پیدا کردند تا این که منصور واعظی در سال 88 سرانه مطالعه در ایران را 18 دقیقه اعلام کرد و در آخرین اظهار نظر خود سرانه مطالعه در ایران را 79 دقیقه در روز اعلام کرد. 

آمار سرانه مطالعه باید بر اساس اعلام روش ها و ابزارهای دقیق سنجش شود و نتایج آن در صورت افزایش در جامعه مشهود باشد و در صورت پایین بودن این سرانه باید به جای افتخار به آماری که وجود ندارد فکری برای ارتقای آن کرد. 

پرداخت سهم نیم درصد کتابخانه ها؛ قانونی که هیچگاه کامل اجرا نشد
بر اساس قانوني كه سال 82 تصويب شد، نيم درصد درآمد سالانه شهرداري ها به منظور توسعه كتاب و كتابخواني در سطح كشور بايد به كتابخانه هاي عمومي همان شهر اختصاص داده می شد. سه ماه بعد از تصويب اين قانون هيات وزيران آيين نامه اجرايي آن را نوشت تا شكل اجرايي به خود بگيرد. با وجود اين و پس از 9 سال برخي شهرداري هاي كلان شهرها به صورت كامل به آن عمل نمي كنند. حل نشدن این مشکل در حالی است که پرداخت سهم نیم درصد کتابخانه ها حتی در شهرهای بزرگ با اما و اگر فراوان همراه است و در بسیاری از موارد پرداخت نمی شود.

بر اساس اعلام علیرضا بدری، معاون امور مجلس، استان‌‌ها و مشارکت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور متاسفانه اغلب شهرداری‌های کشور از سال 1383 تا سال 1390 بدهی خود را پرداخت نکرد‌ه‌اند. وی می افزاید:«انجمن کتابخانه‌های عمومی کشور از سال 1383 تا سال 1390 ،500 میلیارد تومان از شهرداری‌‌ها طلب دارد که فقط 100 میلیارد تومان آن وصول شده است»

با تمام این تفاسیر این قانون هنوز هیچ ضمانت اجرایی ندارد و در عمل کتابخانه و فرهنگ کشور نیازمند پرداخت حقوق قانونی خود هستند.

شبکه تلویزیونی رسانه‌ای که باید بیشتر دیده شود
شبکه تلویزیونی و اینترنتی کتاب به صورت آزمایشی همزمان با بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب افتتاح شد. 

داوود ابراهیمی، مدیر این شبکه تلویزیونی اینترنتی در گفت‌وگو با ایبنا اعلام کرده بود: «در صورت رسیدن برنامه‌های تولیدی این شبکه به چهار ساعت در روز به صورت ثابت، ابتدا بخشی از آنتن یکی از شبکه ‌های دیجیتال در اختیار این شبکه قرار می گیرد و سپس به شبکه دیجیتالی مستقل تبدیل می شود.» 

شبکه تلویزیون اینترنتی کتاب چهار ماه است به صورت آزمایشی کار خود را در بستر وب آغاز کرده است. این شبکه به نشانی اینترنتی BOOKTV.IR برنامه‌های خود را پخش می‌کند که ارتباط موضوع فعالیت این شبکه با اولویت های کاری نهاد و میزان استقبال و موفقیت آن نیازمند بررسی های کارشناسانه است.

ارتقا شغلی، افزایش حقوق و مزایا حداقل توقع کتابداران است
دغدغه وضعیت معیشت یکی از مسائلی است که همیشه ذهن کتابداران را در نهاد کتابخانه‌های عمومی درگیر کرده است، امیدواریم با تغییر مدیریت در این نهاد؛ انگیزه، درآمد و امنیت شغلی این گروه تامین شود.

 آیا ساعات کار  در کتابخانه‌های عمومی مناسب است
ساعت کار کتابخانه‌های عمومی کشور از نگاه برخی  کتابداران نیاز به تغییر دارد. ساعت کاری کتابخانه‌های عمومی کشور از ساعت هفت و 30 دقیقه تا 19و 30 دقیقه است. با توجه به این که بسیاری از کارکنان کتابخانه‌های عمومی را بانوان تشکیل می‌دهند و مکان بسیاری از کتابخانه‌ها در داخل پارک‌ها هستند ممکن است تردد در فصل‌هایی از سال مشکلاتی را برای کتابداران به ویژه بانوان ایجاد کند.

آمارهای مسابقات کتابخوانی باید کیفی باشد نه پر کردن بیلان کاری!
نفس برپایی مسابقات کتابخوانی بسیار تقدیر آمیز است اما ارایه آمار‌های خلاف واقع نباید صورت فرهنگ مطالعه را بدون پیشبرد کیفیت آن ترویج کند. مسابقات کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در دو قالب مکتوب و آنلاین به صورت ماهیانه از طریق «شبکه کتابخوانان حرفه‌ای کشور» برگزار می شود./