دکتر محمدرضا حاتمی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در این‌باره اظهار کرد: حدود 65 سال پیش، انتشارات دانشگاه تهران، به‌عنوان نخستین ناشر دانشگاهی شروع به فعالیت کرد. همچنین بیش از 70 سال از عمر تاسیس دانشگاه در ایران می‌گذرد؛ نیمی از اقدامات مذکور پیش از انقلاب و نیمی دیگر بعد از انقلاب اسلامی رخ داده‌اند.

وی توضیح داد: پیش از انقلاب اسلامی، رشد کمی دانشگاه‌ها قابل توجه بود، اما این رشد تنها به برخی دانشگاه‌های بزرگ مانند دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تبریز و دانشگاه مشهد اختصاص داشت. بخش عمده‌ای از پیشرفت کمی دانشگاه‌ها، بعد از انقلاب اسلامی به‌وقوع پیوست.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: قبل از انقلاب اسلامی، مراکز محدودی مانند دانشگاه تهران و چند مرکز خصوصی به‌صورت پراکنده، کار چاپ کتاب‌های دانشگاهی را انجام می‌دادند. در این دوران، دانشجویان به کتاب‌های انگلیسی‌زبان یا به جزوات مدرسان ارجاع داده می‌شدند.

بعد از انقلاب، نهضت ترجمه در کشور رواج یافت
حاتمی عنوان کرد: در نخستین روزهای انقلاب اسلامی، نهضت انقلاب فرهنگی تعطیلی دانشگاه‌ها به‌مدت دو سال را به دنبال داشت. در این مدت، نهضت ترجمه در کشور از سوی مرکز نشر دانشگاهی صورت گرفت؛ به ‌گونه‌ای که می‌توان به‌صراحت گفت که سنگ‌بنای نشر کتاب‌های دانشگاهی در حوزه‌های مختلف، بعد از انقلاب اسلامی نهاده شد.

این مدرس دانشگاه، گفت: بعد از انقلاب اسلامی، مرکز نشر دانشگاهی با مدرسان دانشگاه‌ها مکاتبه کرد تا براساس آن، کتاب‌های دانشگاهی حوزه‌های مختلف را ترجمه کنند. بنابراین، کتاب‌های فراوانی ترجمه شدند؛ به‌گونه‌ای که دانشجویان ورودی‌های 1363 ـ 1362 به‌ویژه دانشجویان رشته فیزیک با کتاب‌های فارسی زبان، نخستین ترم تحصیلی خود را آغاز کردند.

وی با بیان این‌که ترجمه آثار، فرهنگ غالب بعد از انقلاب اسلامی بود، افزود: بعد از انقلاب، به‌تدریج کتاب‌های زیادی ویژه حوزه‌های مختلف ترجمه و در اختیار مدرسان و دانشجویان قرار گرفتند. 

افزایش تعداد آثار به دنبال افزایش رشته‌ها
عضو هیات علمی دانشگاه تهران، عنوان کرد: تعداد رشته‌های کارشناسی ارشد به‌ویژه رشته‌های علوم پایه و فنی ـ مهندسی تا دهه 70 بسیار محدود بود. به‌مراتب، تعداد کتاب‌های این مقطع نیز بسیار محدود و انگشت‌شمار بود. از دهه 70 به بعد، دانشگاه‌ها ایجاد رشته‌های مختلف در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را در دستور کار خود قرار دادند و به همان نسبت، کتاب‌های زیادی به بازار نشر راه یافتند که البته همه آن‌ها ترجمه بودند.

وی ادامه داد: به‌تدریج در دوره دکترا نیز شاهد انتشار کتاب‌ شدیم، البته تعداد این کتاب‌ها بسیار محدود بود، چرا که دانشجویان این مقطع بیشتر مجبور بودند مجموعه مقالات علمی را مطالعه کنند.

حاتمی افزود: از دهه 70، ناشران خصوصی نیز به‌تدریج به جرگه ناشران دانشگاهی پیوستند و بار چاپ بسیاری از کتاب‌های دانشگاهی به‌ویژه کتاب‌های رشته فیزیک را به‌دوش کشیدند.

این مدرس رشته ژئوفیزیک اظهار کرد: در دهه‌های 80 ـ 70 کتاب‌های معدودی از گرایش‌های رشته فیزیک مانند ژئوفیزیک، بیوفیزیک، حالت جامد، هسته‌ای، فیزیک ذرات بنیادی و نجوم ترجمه شدند البته نمی‌توان به‌صراحت گفت که تمام این کتاب‌ها، بهترین منبع محسوب می‌شدند. از دهه 80 تاکنون همین روند ترجمه کتاب‌ها ادامه پیدا کرد؛ به‌گونه‌ای که در بازار نشر، تنوع کتاب‌ها از نظر عناوین و مترجمان را شاهد هستیم. به‌تدریج آثار تالیفی نیز در بازار نشر ظهور کردند.

دهه 90، پربار از نظر کمیت و کیفیت منابع رشته فیزیک 
عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: رشته فیزیک در مقطع کارشناسی در دهه 90 از نظر کمیت و کیفیت کتاب‌های فارسی بسیار غنی است؛ به‌گونه‌ای که برای هر درس بیش از سه عنوان کتاب داریم. البته بیش از 90 درصد آن‌ها ترجمه و مابقی تالیفی هستند.

وی افزود: بسیاری از کتاب‌های مورد نیاز دانشجویان رشته فیزیک در مقطع کارشناسی ارشد در دهه 90 ، ترجمه هستند و کتاب‌های تالیفی در این دهه به‌ندرت به چشم می‌خورد.

حاتمی عنوان کرد: کتاب‌های رشته فیزیک در مقطع دکترا، به دلیل تعداد اندک مخاطبانش، بسیار کم است و دانشجویان را بیشتر به منابع انگلیسی ارجاع می‌دهند. البته برپایی جوایز کتاب مختلف مانند کتاب سال، مولفان و مترجمان را برای نگارش و ترجمه آثار مختلف تشویق می‌کند. بنابراین، امیدواریم در این مقطع نیز در آینده شاهد وفور تعداد کتاب‌ها باشیم.