به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دکتر بیانی، در ابتدای سخنرانی خود با عنوان «جایگاه زن در فرمانروایی ایلام از هزاره سوم تا هزاره نخست پیش از میلاد»، درباره علت انتخاب این موضوع گفت: فاطمه پیرا، سالیانی پیش دانشجوی گروه تاریخ دانشگاه تهران بود. وی دانشجویی کوشا، پرکار و سرزنده بود که آشنایی من با وی در همین دوران شکل گرفت. او توجهی خاص به دوران باستان ایران، به ویژه بخش ایلام داشت. از آن‌جا که این درس را در آن زمان من بر عهده داشتم، کاملا متوجه علاقه خاص وی می‌شدم. از این رو، در این مراسم بر آن شدم گفتار خود را به گوشه‌ای از تاریخ ایلام اختصاص دهم که مربوط به زن باشد زیرا بانو فاطمه پیرا زنی برازنده، هوشیار ، تاریخ‌شناس و ایلام‌دوست بود.

وی سپس در مقدمه سخنان خود درباره ایلام و اهمیت تاریخی آن گفت: بیش از 10 هزار سال پیش، زمانی‌که انسان اواخر دوران شکارگری را می‌گذراند، در شمال شرقی شوشتر که بعدها از مناطق مهم ایلام شد، بقایای زندگی‌های اولیه به دست آمده است. در امتداد آن، دشتی به نام «علی‌کش» واقع در شمال شرقی شوش، پایتخت ایلام در حدود هشت هزار سال پیش از میلاد، مسکونی بوده است. در این دشت، زن و مرد به کشاورزی مشغول بوده‌اند. در این دوره نخستین گام در راه تخصصی شدن، تقسیم کار و کشاورزی و حتی پزشکی به وجود آمد؛ چراکه مردان و زنان پابه‌پای هم کار می‌کردند. مردان می‌بایست به شکار بپردازند و زنان نیز در کنار فرزندان باشند.

دوره ایلامیان؛ نظام اجتماعی زن سالاری
این پژوهشگر تاریخ افزود: در اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد، در شوش لوحه‌های کوچک گلین نقاشی شده، نقش زن را نمودار ساخت. در همان زمان، در باورهای ماوراء‌الطبیعه ایلامی، ایزد-بانوی مادر همسری داشت که در عین حال فرزند وی نیز به شمار می‌رفت. به دنبال این باور، از سویی اهمیت بسیار زن نمودار شده و از سوی دیگر ازدواج‌های مذهبی و شاهی خواهر و برادر مرسوم می‌شود. بدین ترتیب از همان زمان ورود انسان‌ها به زندگی تمدنی و فرهنگی کشاورزی و سپس شهری، زن در همه امور آسمانی و زمینی نقش نخست را بر عهده داشته و یا بهتر گفته شود، نظام اجتماعی ابتدایی «زن سالاری» حکمفرما بوده است.

زن و فرمانروایی
نویسنده کتاب «ت‍اری‍خ‌ آل‌ج‍لای‍ر» اظهار کرد: در تاریخ ایلام ما با زن فرمانروا روبه‌رو نمی‌شویم؛ اما این بدین معنا نیست که زن در امر سیاست، اقتصاد و فرهنگ شرکت نداشته است. از ابتدای ایجاد فرمانروایی به معنی واقعی کلمه، در هزاره سوم قبل از میلاد، در سلسله‌های شاهی، اهمیت مادر، خواهر و همسر کاملا نمایان است و در اسناد و کتیبه‌های ایلامی این دوران همواره به این نام‌ها برمی‌خوریم.

نویسنده کتاب «تاریخ ایران باستان» در ادامه به نقش زن در این دوران اشاره کرد و گفت: بر مبنای نظام «مادرسالاری» ابتدایی، به ارث بردن تاج و تخت برپایه «مادرتباری» استوار بوده است. بدین معنی که جانشین فرمانروای در گذشته، می‌بایست از جانب مادر، نسب شاهی می‌داشت و چون ازدواج میان خواهر و برادر تا حدی معمول بود، پس خواهر نیز در کار سیاست و مسايل جانشینی نقش عمده‌ای بر عهده داشت.

نویسنده کتاب «ت‍ی‍س‍ف‍ون‌ و ب‍غ‍داد در گ‍ذر ت‍اری‍خ‌» ادامه داد: از اوایل این هزاره که آثار تمدنی بسیار مهمی در دست است، معبدهایی ساخته شده‌ که بنای آن‌ها به گونه‌ای نمادین، وجود نیروی زن را در امور گوناگون اجتماعی- سیاسی جلوه‌گر کرده است. مدارکی از این دوره به دست آمده حاکی از آن است که زن مانند مرد به داد و ستد می‌پرداخت، اسناد را مهر و امضا می‌کرد، ارث می‌برد، وصیت می‌کرد و صاحب برده و اموال می‌بود.

اوج درخشش نیروی زن
استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران بیان کرد: در قرون اولیه هزاره دوم قبل از میلاد، اوج درخشش نیروی زن را مشاهده می‌کنیم و از این دوره آلات و ادوات تزیینی و زیورآلات از قبیل گوشواره، دستبند، گردنبند، آینه و... برای زنان، با هنری پیشرفته و زیبا به تعداد فراوان در گورها به دست آمده و همه این‌ها حاکی از منزلت بالای زن در این دوران است.

نویسنده کتاب «دی‍ن‌ و دولت در ایران عهد مغول» در ادامه سخنانش اظهار کرد: در قرون اولیه هزاره دوم قبل از میلاد، حکومت جدیدی روی کار آمد که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود و شوش همچنان پایتخت رسمی به شمار می‌رفت. این سلسله، نظام حکومتی و تشکیلات اجتماعی را بر پایه «اصول مادرشاهی و در عین حال برادر شاهی» استوار ساخت. بدین معنی که فرمانروا در زمان حیات، برادر کوچکتر خود را به عنوان جانشین و نوعی نایب‌السلطنه برمی‌گزید و پسران این فرمانروا از زنی که در عین حال خواهرش نیز بود، تحت عنوان «شاهزاده شوش» و «همسر مشفق» یاد می‌کرد. این گونه مادر، خواهر و همسر فرمانروا در نقل و انتقالات جانشینی نقش موثری ایفا می‌کردند و نسل سلسله‌ها از مادر قوام می‌گرفت.

عصر زرین تمدن ایلامی و بانوان خاندان شاهی
این پژوهشگر تاریخ ایران ادامه داد: در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد، این سرزمین عهدی را آغاز کرد که به «عصر زرین تمدن ایلامی» معروف شده است. سلسله جدید روی کار آمد که فرمانروایان آن، عنوان «عظمت بخش امپراتوری» یافتند و قلمرو ایلام به اوج گسترش خود رسید. در این سلسله رسم انتساب به مادر همچنان محفوظ ماند و بر قدرت و شوکت زنان افزوده شد.

نویسنده کتاب «زن‌ در ای‍ران‌ ع‍ص‍ر م‍غ‍ول‌» در توضیح این مطلب افزود: «اونتال-گال» که عظمت امپراتوری با وی شروع شد، در معبد شهر «دور-اونتاش» یا «زیگورات چغازنبیل»، بزرگترین پرستشگاه سوزیان، جایگاه دو خدای بزرگ مونث و مذکر ایلامی، صفه و تخت‌گاهی را در مقدس‌ترین بخش آن به خود و ملکه اختصاص داد و معبد را چنان شکوه و جلالی بخشید که تا آن زمان بی‌نظیر بود. در این عصر زنانی همچون «ناپیرآسو»، «ناهونته-اوتو»، و «بانو بیاک» از مهم‌ترین و معروف‌ترین چهره‌های ایلامی نیمه نخست این هزاره بوده‌اند.

نشر تاریخ ایران به مناسبت سالگرد درگذشت «فاطمه پيرا»، (تاريخ‌پژوه و نويسنده) در سلسله نشست‌های «شبنامه» را با حضور تاریخ‌نگاران، پژوهشگران و استادان دانشگاه برگزار می‌کند. این نشست دوشنبه (هفتم بهمن‌ماه) برپا شد.