محسن سلیمانی، نویسنده و مترجم، در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره تجربیات خود از فعالیت با ناشران مختلف، ویژگی‌هایی که ناشر حرفه‌ای باید داشته باشد و تاثیر ناشران در موفقیت کتاب سخن گفت.

وی تجربه چاپ نخستین کتابش را چنین شرح داد: اولین جایی که کتابم را به آن سپردم حوزه هنری بود اما در آن زمان چون در همان مجموعه کار می‌کردم بسیاری گفتند حوزه هنری به دلیل این‌که در آن کار می‌کنم کتابم را چاپ کرده. بعد از دو یا سه سال ناشر دیگری انتخاب کردم و سعی کردم با ناشرانی کار کنم که بیرون از مجموعه کاری من فعالیت دارند.

این پژوهشگر درباره ویژگی‌هایی که سبب شده ناشران خاصی را برای همکاری انتخاب کند، چنین توضیح داد: نخستین عاملی که در انتخاب ناشر در نظر می‌گیرم اعتبار آن ناشر است. مواردی بوده که از من خواسته شده کتاب را به ناشری که تازه تاسیس شده بدهم. پیشنهاد مالی‌ آن ناشر هم خوب بود و من هم قبول کردم اما آن ناشر به دلیل نداشتن تجربه یا دلایل دیگر نتوانست کتاب را چاپ کند. در واقع برخی ناشران تازه کار، مترجمان و نویسندگان را وسیله آزمایش خود برای فعالیت در حوزه نشر می‌دانند.

انعقاد قرارداد رسمی و دریافت پیش پرداخت عامل دومی بود که سلیمانی به آن پرداخت و گفت: همیشه وقتی کتاب را به ناشر می‌دهم، قرارداد می‌بندم و پیش پرداخت را دریافت می‌کنم، زیرا معتقدم ناشر اگر هنگام دریافت کتاب، بخشی از پول را به مولف یا مترجم پرداخت کند در کارش جدی‌تر می‌شود و به اندازه صاحب اثر برای انتشار آن دغدغه دارد. البته برخی ناشران دولتی هستند که پول هم پرداخت می‌کنند اما در عمل انتشار کتاب را چند سالی به تعویق می‌اندازند.

وی افزود: معمولا ناشران خصوصی در کارشان جدی‌تر هستند، زیرا سرمایه خودشان را به کار می‌گیرند. شایعاتی هم معمولا بین نویسندگان وجود دارد که ناشران خصوصی کتاب را با شمارگان بیشتر چاپ می‌کنند اما برای این‌که سهم کامل صاحب اثر را نپردازند تعداد را کمتر اعلام می‌کنند. کار کردن با ناشر دولتی یا خصوصی ویژگی‌های خاص خود را دارد اما من نمی‌دانم این شایعه‌ها چقدر صحت دارد و معمولا کتاب‌هایم را 100 درصد به ناشر واگذار می‌کنم.

سلیمانی درباره واگذاری کامل یک اثر به ناشر و مشکلات آن گفت: ناشر معمولا گزینه‌های مختلفی را پیش روی مترجم یا مولف قرار می‌دهد. بعد از واگذاری 100 درصدی کتاب به ناشر، ارتباط صاحب اثر با کتاب قطع می‌شود و چند سال دیگر اگر بخواهد تجدید نظری در کتاب داشته باشد ممکن است با مشکل مواجه شود و کتابی معیوب سال‌ها بازچاپ شود. این سرنوشت بسیاری از کتاب‌هاست.

روابط انسانی و دوستانه میان ناشر و نویسنده موضوع دیگری بود که به اعتقاد سلیمانی نقش زیادی در حوزه نشر دارد. وی با بیان این مطلب اظهار کرد: رابطه فقط نباید در قالب قرارداد محدود شود و رابطه انسانی می‌تواند نویسنده و مترجم را به سمت یک ناشر سوق دهد. در این رابطه از نظر مالی ناشر به نسبت صاحب کتاب سود بیشتری می‌برد و اگر نویسنده و ناشری که کارشان را همزمان با هم شروع کرده‌اند مقایسه کنید می‌بینید که بعد از یک دوره زمانی مشخص، ناشر معمولا وضعیت مالی بهتری دارد.

وی با بیان این‌که در سال‌های اخیر این رابطه انسانی کمرنگ شده افزود: به یاد دارم ناشری که من بسیاری از آثارم را به او واگذار کردم زمانی بدون دلیل مبلغی پول را به حسابم واریز کرد. مبلغ گرچه خیلی زیاد نبود اما برای من همین‌که ناشر آثارم به این فکر کرده که از فروش آثار من سود برده، اهمیت دارد.

مترجم کتاب «از روی دست رمان‌نویس» در پاسخ به این سوال که «خصوصی و دولتی بودن ناشر در انتخاب شما تا چه حد موثر است؟» گفت: برخی ناشران دولتی به بهانه این‌که بودجه کافی نداریم ممکن است پرداخت‌ها را ماه‌ها به تعویق بیاندازند. زمانی که هم در رابطه‌های کاری پولی در میان نباشد اخلاق‌ها و روابط بد می‌شوند. از همین نظر هم گاهی با دولتی‌ها به مشکل برمی‌خورم. دولتی‌ها متوجه نیستند که روال تولید کتاب تغییر کرده و در این دوره نویسنده هم بخشی مهم از فرایند تولید کتاب است که باید به او و خواسته‌هایش توجه کرد.

وی افزود: در همکاری با ناشران دولتی‌ ضریب اطمینان بیشتر است و کارها، اگر قراردادی در میان باشد، به تغییر مدیر وابسته نیست. در ارتباط با ناشران خصوصی گاهی دست و پای آدم می‌لرزد زیرا ریسک کار بالاست. البته برخی ناشران خصوصی کاملا متفاوتند و می‌توانند به خودشان متکی باشند. برای مثال مدیر نشر افق همیشه دنبال نوآوری در کار نشر است، برنامه‌ریزی دارد، به وعده‌هایش عمل می‌کند و در کار پیشتاز و جدی است. ناشران زیادی هم هستند که از فعالیت‌های «افق» تقلید می‌کنند.

روابط عمومی قوی و ارتباط با رسانه‌ها نیز از عواملی بودند که سلیمانی به آن پرداخت و درباره نقش آن چنین توضیح داد: برخی ناشران مانند افق علاوه بر ارتباط خوب با رسانه‌ها، نشریه هم دارند و می‌دانند ناشر بودن از حالت سنتی خارج شده است. امروه تنها وظیفه ناشر چاپ کتاب نیست و مخاطب باید از انتشار کتاب مطلع شود تا بتواند آن را تهیه کند.

مترجم «تاملی دیگر در باب داستان» معتقد است شرایط مطلوب در صنعت نشر این است که ناشر انتخاب کند که با چه نویسنده یا مترجمی کار کند. وی در این‌باره چنین گفت: از نظر من ناشر حرفه‌ای باید اتاق فکر داشته باشد و برای چاپ کتاب برنامه‌ریزی کند، نه این‌که منتظر بماند کتاب را برایش بیاورند. ناشر باید زمینه کاری‌اش را مشخص کند و بر اساس بودجه، توانایی و محدوده کاری‌اش دست به انتخاب بزند، هرچند برخی مسایل مانند ممیزی خارج از محدوده اختیار هستند که می‌شود با پیش‌بینی دقیق جلوی مشکلات احتمالی را گرفت.