به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «تاریخ هنر ایران» با موضوع «بنای خورهه، خانه اربابی دوره اشکانی» و «هنر و تمدن ایلام» با حضور دکتر مهدی رهبر، باستانشناس پیشکسوت ایرانی و محمدرحیم صراف، باستانشناس و مولف کتاب‌های «مذهب قوم ایلام» و «نقوش برجسته ایلامی» دوشنبه 
(18 آذرماه) در فرهنگستان هنر برگزار شد.

رهبر با بیان این‌که سلسله اشکانی حق بزرگی به گردن ایرانیان دارد، عنوان کرد: سلسله اشکانی در مقابل حکومت مقتدر بیگانه که بنا داشت ایران را یونانی کند و فرهنگ و تمدن یونانی را جایگزین فرهنگ اصیل ایرانی کند، یک‌تنه ایستاد و مبارزه کرد و سرانجام توانست با بیرون راندن مهاجمان حکومت ایرانی را بر ایران محقق کند. 

این باستانشناس ادامه داد: اشکانیان که یک قوم ایرانی ساکن در شمال شرقی ایران کنونی بودند توانستند در سایه سیاست مدبرانه بساط سلوکی‌ها را از ایران برچینند. اشکانیان با وجود حکومت پانصدساله در ایران آثار معماری اندکی از خود به جای گذاشتند. این کمبود هم در ایران سیاسی و هم در ایران فرهنگی که تا زمانی بین‌النهرین و سوریه را تحت اشغال خود داشت به خوبی محسوس است. 

رهبر، سپس به بنای خورهه اشاره کرد و افزود: بناهای منسوب به این سلسله در حال حاضر از شمار انگشتان دست تجاوز نمی‌کند. بنایی پابرجا در خورهه محلات به سبک ایونیک (یونانی) با دو ستون سنگی از آن جمله است که اظهار نظرهای متفاوتی را درباره کاربری آن به دنبال داشته است. عده‌ای از باستانشناسان آن را معبد یونانی، عده‌ای آتشکده و عده‌ای نیز آن را یک بنای معمولی دوره سلوکی ـ اشکانی می‌دانند. 

نویسنده کتاب «باستانشناسی خورهه» به بیان اظهارنظرهای متفاوت درباره این بنا پرداخت و گفت: حسن قمی در کتاب «تاریخ قم»  نخستین‌بار از خورهه می‌نویسد. این نویسنده در سال 387 قمری درگذشت. با این وجود ‌که حسن قمی با ما فاصله زمانی بسیاری دارد و به‌علاوه باستانشناس هم نیست، در کتابش اطلاعات دقیق و قابل استنادی را درباره این بنا ارایه می‌دهد. 

وی افزود: در کتاب «تاریخ قم» آمده‌است که بنای خورهه یک کوشک است و تاریخ تقریبی آن را در زمان اسکندر مقدونی تخمین می‌زنند. مولف حتی اطلاعات خوبی را هم درباره معماری بنا ارایه می‌کند و از طریق کتاب قمی متوجه می‌شویم که در زمان او چهار ستون در خورهه وجود داشته است که در زمانی که ما در این منطقه کاوش می‌کردیم دو ستون وجود داشت. 

رهبر اظهار کرد: در منابع تاریخی آمده‌است که ناصرالدین شاه زمانی که به عراق عجم سفر می‌کند، توجهش به این منطقه جلب می‌شود و دستور حفاری در آن‌جا را می‌دهد. فرد دیگری که به اظهار نظر درباره بنای خورهه پرداخت، هرتسفلد، باستانشناس و ایرانشناس آلمانی است. وی در سال 1941 میلادی به خورهه سفر کرد و با دیدن دو ستون این بنا تصور می‌کند که یک معبد است و با توجه به سرستون‌های ایونیک (یونانی) و از طرفی چون در اطراف این بنا درختان انگور وجود داشت، حدس می‌زند که این معبد متعلق به دیونیسوس، الهه شراب در نزد یونانی‌هاست. 

وی در ادامه به نتایج حفاری‌های هیات ایرانی در خورهه پرداخت و بیان کرد: با حفاری‌هایی که در این منطقه انجام دادیم مشخص شد بنای خورهه یک بنای اربابی است و همخوانی با معبد و آتشکده ندارد و دارای فضای بیرونی و اندرونی است. تصور عموم این است که این فضاها از دوره صفویه و قاجاریه معمول شد اما بنا نشان می‌دهد این عناصر از زمان‌های بسیار دور در معماری ایرانی کاربرد داشته‌است. با بررسی سفال‌ها، اشیا و نمونه سکه‌هایی که از این بنا کشف شد، دریافتیم تاریخ این بنا از قرن دوم قبل از میلاد تا زمان ساسانیان است. 

این باستانشناس پیشکسوت افزود: در خورهه سه دوره را شناسایی کردیم. بر سطح تپه یک گورستان متعلق به دوره ایلخانی را کشف کردیم. در قسمت جنوبی این بنا کوره‌های ذوب فلز را یافتیم که با بررسی‌های هیات ایرانی معلوم شد در دوره ساسانی و بعد از متروک شدن خورهه مردم به نواحی اطراف آن کوچ کردند و این کوره‌ها متعلق به این دوره است و سرانجام دوره سوم که بنای اصلی به آن تعلق دارد و به دوره اشکانی برمی‌گردد. 

محمدرحیم صراف نیز در این نشست با موضوع هنر و تمدن ایلام به سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد قومی که در کوه‌های زاگرس زندگی می‌کردند تصمیم می‌گیرند به سرزمین جدیدی در دشت خوزستان بروند و مسکن جدیدی برای خود مهیا کنند. همین تصمیم سرآغاز تحولات عظیمی در منطقه جنوب غربی ایران شد. حضور این قوم جدید در این منطقه شگفتی‌هایی را در تاریخ ایران زمین به همراه داشت. مهم‌ترین آن‌ها تشکیل نخستین دولت و کشور مستقل به نام «آلتامتی» یا «هال تامتی» یعنی سرزمین مقدس است. 

نویسنده کتاب «مذهب قوم ایلام» با اشاره به اوضاع سیاسی ایلام گفت: این منطقه در کنار کشور قدرتمند سومر و آشور تا حدود قرن هفتم پیش از میلاد موجودیت سیاسی خود را حفظ می‌کند. اگرچه در طول این مدت فراز و نشیب‌هایی داشته است. 

این باستانشناس با برشمردن پیشرفت‌های فرهنگی این قوم عنوان کرد: ایلامی‌ها ابداع‌کننده خط «پروتو ایلامی» یا همان خط تصویری و سپس خط میخی ایلامی‌اند. شاید بتوانیم بگوییم که کشف بنای مدرسه‌ای در شهر پانزدهم شوش مصداق بارزی است که نخستین گام‌های آموزش و پرورش در هزاره دوم قبل از میلاد شکل می‌گیرد. وجود معابد و زیگورات‌ها و نیز وجود کتیبه‌های باقیمانده از پادشاهان ایلام نشانگر قدرت مذهبی در ایلام از یک طرف و باورهای مذهبی آن‌ها از طرف دیگر است. همچنین وجود مجسمه‌ها، تندیس‌ها، ریتون‌ها، حلقه‌های قدرت زرین و سیمین، ظروف فلزی، سفالی، قیری و به‌ویژه جام‌های برنزی منقوش نشانگر اوضاع اقتصادی خوب این دولت است. 

صراف ادامه داد: همه این‌ها نشان از پیشرفت‌های اجتماعی، صنعتی، فرهنگی و هنری ایلامی‌ها در طول تاریخ است. متاسفانه مطالعات ما درباره دستاوردهای این قوم محدود به تعداد کمی از آثار باستانی کشف شده‌است و هنوز آثار زیادی از این قوم که تشکیل‌دهنده هویت ملی ما بوده، کشف نشده باقی‌مانده‌است که باید با یک برنامه منظم نسبت به بررسی و حفاری آن‌ها بکوشیم و در نهایت برای اطلاع همگان، نتایج این کاوش‌ها را در قالب کتاب و مقاله ارایه کنیم. 

سومین نشست تخصصی «تاریخ هنر ایران» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران به پایان رسید.